Polityka przemysłowa dla branż strategicznych: przypadek 5G i superkomputerów w Chinach
W artykule dowodzę, że polityka przemysłowa Chin w zakresie superkomputerów była dobrze przemyślana – rząd podkreślał konieczność przyspieszonej modernizacji całego łańcucha produkcji – natomiast polityka wobec 5G, zwłaszcza od roku 2015 do maja 2019 r. kierowała firmy i inwestorów na niewłaściwe tory, utrudniała optymalną alokację zasobów i zniekształcała rozwój branży. Ogromne zasoby gospodarcze kraju oraz interwencja państwa niekoniecznie przekładają się na postęp przemysłowy i przewagę technologiczną.
W przeciwieństwie do chińskiej branży superkomputerów, która inteligentnie zareagowała na amerykańskie embargo z 2015 r., przestawiając się na komponenty produkowane w kraju, branża 5G nie poradziła sobie w obliczu podobnych sankcji nałożonych w maju 2019 r.
Polityka przemysłowa, wyśmiewana niegdyś przez ekonomistów głównego nurtu, w ciągu minionych 15 lat wracała stopniowo do łask, a tendencja ta nasiliła się jeszcze po globalnym kryzysie finansowym z 2008 r. (Rodrik 2010, Vogel 2021). W ciągu minionego pięciolecia, naznaczonego nieprzerwaną wojną handlową między Stanami Zjednoczonymi a Chinami oraz rywalizacją wielkich mocarstw na polu wysokich technologii (Zhang 2018, Zhang i Chang 2021, Eichengreen 2023), coraz więcej krajów w coraz większym stopniu stosowało politykę przemysłową w dążeniu do poprawy konkurencyjności na arenie międzynarodowej.
Co istotne, za pomocą stanowczej polityki przemysłowej chiński rząd zagorzale promuje obie strategiczne branże wysokiej technologii: 5G i superkomputery. Tym bardziej zastanawia fakt, że branża superkomputerów inteligentnie przystosowała się do amerykańskiego embarga, przestawiając się na komponenty produkowane w kraju, które zastąpiły części sprowadzane z USA, podczas gdy branża 5G nie poradziła sobie w obliczu podobnych sankcji z maja 2019 r. Dlaczego, w przeciwieństwie do branży superkomputerów, nie zdołała ona wyprodukować komponentów z „początkowego odcinka” łańcucha dostaw?
Centralizacja zarządzania w Chinach wywiera przemożny wpływ na działalność gospodarczą, biznesową i społeczną tego kraju (Lardy 2019, Lee i O’Brien 2021). Wcześniejsze badania wykazały sprawczy wpływ polityki przemysłowej na rozwój krajowego przemysłu w Chinach (Lin 2017, Wang et al. 2022). Na podstawie dotychczasowych badań, w niedawno opublikowanej pracy (Zhang 2023) zajmuję się dalej tym problemem, koncentrując się na polityce przemysłowej rządu centralnego Chin w zakresie 5G i superkomputerów. Podejmuję przy tym próbę wskazania czynników determinujących tę politykę. Trzeba koniecznie zaznaczyć, że nie przypisuję rozbieżnych ścieżek rozwoju obu branż wyłącznie polityce przemysłowej. Niemniej bez krytycznej analizy tej polityki w odniesieniu do 5G i superkomputerów nie uzyskamy kompleksowego zrozumienia różnego rozwoju obydwu branż. Co więcej, dogłębna analiza polityki przemysłowej Chin w zakresie 5G i superkomputerów może wnieść istotny wkład do akademickiego i strategicznego dyskursu na temat skuteczności polityki przemysłowej, w szczególności jej praktycznej realizacji (Rodrik 2010, Kalouptsidi i in. 2019).
Zanim przedstawię wnioski, chciałbym podkreślić, że branża 5G, tak jak branża superkomputerów obejmuje elementy początkowego (ang. upstream), środkowego (ang. midstream) i końcowego odcinka (ang. downstream) łańcucha dostaw. W kontekście Chin „odcinek początkowy” odnosi się do badań i rozwoju oraz produkcji podstawowych komponentów, takich jak mikroprocesory czy oprogramowanie dla 5G i superkomputerów. „Odcinek środkowy” dotyczy budowy infrastruktury, takiej jak sieci 5G, stacje bazowe i centra superkomputerowe. „Odcinek końcowy” oznacza zaś aplikacje i usługi powiązane. Warto zauważyć, że początkowy odcinek” ma decydujące znaczenie dla możliwości budowy infrastruktury 5G i działania superkomputerów.
Różnice w polityce przemysłowej w zakresie 5G i superkomputerów
Stosując przetwarzanie języka naturalnego – jedną z technik uczenia maszynowego – w połączeniu z jakościową analizą treści zawartych w skrupulatnie gromadzonych oficjalnych dokumentach i źródłach pośrednich, stwierdziłem istnienie zdecydowanych różnic w polityce przemysłowej. Główne wnioski są następujące:
Po pierwsze, Chiny rozpoczęły wdrażanie polityki przemysłowej dla 5G w 2015 roku. Przed majem 2019 r. polityka ta była istotnie niezrównoważona. W zasobie (tzw. korpusie) słów z dwunastu oficjalnych dokumentów dotyczących 5G z okresu od 2015 r. do maja 2019 r., słowa odnoszące się do środkowego i końcowego odcinka łańcucha dostaw – takie jak zastosowania komercyjne, sieć czy industrializacja – przeważały nad słowami odnoszącymi się do początkowego odcinka. Świadczy to o tym, że rząd przywiązywał znacznie mniejszą wagę do działań na początkowym odcinku niż na środkowym i końcowym. W dokumentach tych sporadycznie jedynie pojawiały się odniesienia do mikroprocesorów i komponentów 5G, sygnalizując, że początkowemu odcinkowi poświęcono niewiele uwagi. Dokładny ich przegląd pokazuje, że tylko cztery dokumenty (33,3 proc.) odnoszą się do rozwoju początkowego odcinka podczas gdy siedem (58,3 proc.) i aż dwanaście (100 proc.) nawiązuje odpowiednio do rozwoju środkowego i końcowego odcinka. Niepokoi też fakt, że nieliczne odniesienia do rozwoju mikroprocesorów dla technologii 5G pozbawione były konkretów, co stanowi lukę w strategicznych priorytetach. W związku z tym przedsiębiorstwom działającym na początkowym odcinku łańcucha dostaw brakowało zarówno motywacji, jak i dostatecznych zasobów. Koncentrowały się one zatem na produkcji pracochłonnej albo polegały na zakupie podstawowych elementów za granicą.
Po drugie, w ostrym przeciwieństwie do branży 5G, polityka przemysłowa dla branży superkomputerów była dobrze przemyślana, a rząd kładł nacisk na przyspieszoną modernizację całego łańcucha produkcji. W dokumentach programowych najpowszechniej używane słowa to prawa własności intelektualnej, badania, technologia, niezależność, infrastruktura i uprzemysłowienie. Dokumenty te podkreślały rozwój kluczowych komponentów, innowacji programistycznych i obwodów scalonych. Program 863 – centralny program polityki przemysłowej obejmujący lata 1986 do 2016 – odegrał kluczową rolę w dążeniu do niezależności technologicznej w branży superkomputerów. Zapoczątkował on system odpowiedzialności eksperckiej, dzięki któremu doradztwo i prace projektowe w zakresie polityki przemysłowej są spójne z nadrzędną polityką rządu centralnego. Dzięki temu spółki państwowe finansowane z budżetu zastąpiły spółki prywatne, stając się dominującymi podmiotami w badaniach i rozwoju oraz wdrożeniach superkomputerów. Taki układ zapobiegał problemom podobnym do tych, które hamowały rozwój 5G. Celem spółek państwowych nie było bowiem szybkie osiągnięcie zysków finansowych; działały one w narodowym interesie Chin, koncentrując się na postępie technicznym w dłuższej perspektywie.
Po trzecie, począwszy od 2021 r. można było zaobserwować pewną zmianę kierunku w polityce przemysłowej w zakresie 5G, polegającą na określeniu typów mikroprocesorów 5G, co do których Chiny miały ambicje lokalnej produkcji. Pewne dokumenty programowe wprost nakładały wymóg kompleksowych badań i rozwoju, obejmujących nie tylko mikroprocesory, ale i inne komponenty z początkowego odcinka łańcucha produkcji. Ta zmiana przyniosła natychmiastowe efekty: więcej chińskich firm zmieniło swój profil i zaczęło działać na początkowym odcinku łańcucha produkcji; rozwijały one własne komponenty ze wsparciem funduszy kapitału wysokiego ryzyka. Jednak kompleksowa analiza ujawnia, że w prowadzonej polityce mniej uwagi poświęca się początkowemu odcinkowi łańcucha produkcji,(28,6 proc.) niż odcinkowi środkowemu (64,3 proc.) i końcowemu (92,9 proc.).
Motywy stosowania odmiennych polityk
Opierając się na różnych podejściach ekonomii politycznej, wskazuję, że atrakcyjność szybkiego wzrostu krajowego PKB stymulowanego inwestycjami w infrastrukturę 5G i zastosowania na końcowym odcinku – w zestawieniu z „zasobożernymi” i bardzo ryzykownymi badaniami na początkowym odcinku – w dużej mierze wpłynęła na wybór strategii. Sprzyjający klimat międzynarodowy ułatwił Chinom import niezbędnych komponentów 5G. W związku z tym chińska polityka dotycząca technologii 5G w okresie od 2015 r. do maja 2019 r. charakteryzowała się mimowolnym marginalizowaniem wysiłków kierowanych na etap poprzedzający produkcję. Począwszy od 2021 r. strategie polityczne stawały się bardziej zrównoważone, ale poważne wyzwania wewnętrznych przemian gospodarczych (Zhang 2011, Pettis 2021) w powiązaniu z zewnętrznymi szokami podażowymi (Freeman i Baldwin 2022) sprawiły, że inwestycje infrastrukturalne i zastosowania komercyjne stały się jedynymi dostępnymi ścieżkami wzrostu gospodarczego.
Natomiast punkt wyjścia i ścieżkę strategii dla branży superkomputerów wyznaczał splot międzynarodowych antagonizmów i dynamiki krajowej, w połączeniu z aprobatą Deng Xiaopinga. Na arenie międzynarodowej utrzymujące się po zimnej wojnie z lat 80. animozje skłaniały najwyższych przywódców i strategicznych naukowców Chin do aktywnego angażowania się w rozwój rodzimych technologii zaawansowanych, w tym superkomputerów. W sercu tego krajowego splotu okoliczności znajdował się Deng Xiaoping, najwyższy przywódca Chin tamtej epoki. Poprowadził on pewną ręką zakrojony na 30 lat Program 863, którego znamiona widać do dziś w polityce Chin w zakresie superkomputerów.
Wnioski
Wielu badaczy uznaje prawdziwość tezy, że polityka przemysłowa może skutecznie wspierać rozwój wybranych branż. Tymczasem moja analiza pokazuje, że polityka przemysłowa Chin w odniesieniu do superkomputerów, zwłaszcza pomiędzy rokiem 2015 a majem 2019 r. kierowała firmy i inwestorów na niewłaściwe tory, utrudniała optymalną alokację zasobów i zniekształcała rozwój branży. To z kolei oznacza, że nieprzebrane krajowe zasoby gospodarcze i interwencja państwa nie muszą się przekładać na postęp przemysłowy i przewagę technologiczną.
Ważną lekcją jest konieczność formułowania mądrej polityki przemysłowej. W przypadku strategicznych branż wysokich technologii o krytycznym znaczeniu dla wzrostu gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego, polityka przemysłowa nie powinna pomijać żadnego odcinka łańcucha dostaw. Podstawowe komponenty i technologie należy wytwarzać we własnym zakresie. Co więcej, z uwagi na charakter tych strategicznych sektorów konieczne jest wnikliwe i staranne zarządzanie ze strony rządu, którego nie może zastąpić prosta zależność od dynamiki rynku. Strategiczne połączenie narodowych zasobów, wykorzystanie własnych laboratoriów i finansowanych ze środków publicznych instytucji akademickich do pionierskich przedsięwzięć badawczo-rozwojowych, ustanowienie ścisłego nadzoru i struktur odpowiedzialności w połączeniu ze wspieraniem synergicznych sojuszy z przedsiębiorstwami będącymi ekspertami w dziedzinie technologii może przynieść dobre rezultaty.
Na koniec, w miarę postępującej ewolucji polityk przemysłowych, kwestionowane są dogmaty założycielskie liberalnego międzynarodowego porządku gospodarczego (Roland 2021). Strategie przemysłowe oparte na wytwarzaniu półproduktów lokalnie czy ograniczeniach eksportu wysokiej technologii uniemożliwiają obcym państwom dostęp do rynków krajowych, hamują swobodne szerzenie wiedzy i rodzą geogospodarczą rywalizację.
Yuhan Zhang – Political economist University Of California, Berkeley
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
Omawiamy najnowsze dowody przetasowań w globalnym łańcuchu dostaw, wykorzystując badania na poziomie przedsiębiorstw przeprowadzone przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Zamiast pozyskiwać więcej komponentów w kraju lub z krajów zaprzyjaźnionych, firmy zaczęły pozyskiwać więcej materiałów od dostawców z różnych krajów, a także gromadzić je.
W debacie publicznej na temat deglobalizacji standardowym wyjaśnieniem spadku wskaźnika handlu produktami przemysłowymi do PKB jest tzw. zwijanie się globalnych łańcuchów wartości. W trzecim z serii czterech artykułów autor przygląda się temu spadkowi i identyfikuje dwa stojące za nim czynniki.
Politycy po obu stronach Atlantyku od dawna zabiegają o to, by rodzime firmy przenosiły produkcję do macierzy. Reshoring jest sposobem na pobudzenie krajowej gospodarki, tworzy miejsca pracy w przemyśle i pomaga zrównoważyć deficyt handlowy.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
Siła Chin bierze się z ich gospodarki – takie panuje powszechne przekonanie. Tymczasem coraz częściej zauważamy, choć nie do końca, że dzisiejsze Państwo Środka to już drugie niekwestionowane mocarstwo globalne, po USA. A jeśli tak, to nie może się ograniczać tylko do gospodarki czy handlu lub być światową taśmą produkcyjną i źródłem łańcuchów dostaw. Chcąc dziś być (super)mocarstwem, nie można stronić od modernizacji, postępu, w tym w wysokich technologiach.
Uśpiona długim okresem pokoju Unia Europejska, bazując głównie na potencjale NATO, pozostawała pasywna w rozwoju własnej produkcji zbrojeniowej. Wojna w Ukrainie obnażyła słabości w tej dziedzinie. Wyzwoliła też bardziej aktywne podejście do produkcji uzbrojenia i wpływa na budowę nowej strategii w tym zakresie.
Docelowy wzrost PKB Chin w 2024 r. na poziomie 5 proc., zwiększenie krajowej konsumpcji, kontynuacja realizacji celów rozwojowych, w tym nacisk na rozwój nowoczesnego systemu przemysłowego, zmniejszenie barier w dostępie do rynku w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego, poprawa otoczenia biznesowego dla przedsiębiorstw zagranicznych, kontynuacja działań na rzecz obniżania emisji dwutlenku węgla i osiągniecie neutralności węglowej to główne kierunki chińskiej polityki w 2024 r.
ChatGPT zapoczątkował nowy etap automatyzacji. W nadchodzących latach generatywna sztuczna inteligencja może doprowadzić do głębokich zmian na rynku pracy oraz znacząco przyspieszyć wzrost gospodarczy.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ciągu najbliższych 30 lat rynek pracy będzie podlegał rozmaitym trendom. Do najważniejszych należą rozwój sztucznej inteligencji, starzenie się społeczeństw i ekologiczna transformacja. Każdy z nich będzie się wiązał z nowymi zagrożeniami, ale też i zawodowymi szansami.
Historia pokazuje, że naród, który odzyskuje wolność i zdobywa panowanie na terytorium swojego państwa bagnetem żołnierza, nie zapewnia sobie tym samym zupełnej suwerenności. Dopiero odzyskanie władzy nad walutą narodową albo stworzenie tej waluty, staje się prawnym imperatywem suwerenności i fundamentem stabilnej gospodarki narodowej.
Po dwóch latach deficytu, Polska odnotowała w 2023 r. dodatnie saldo w obrotach handlowych. Poprawa salda nastąpiła we wszystkich głównych kategoriach towarów, a najsilniej w paliwach. Głównym czynnikiem tych tendencji były wyraźnie lepsze warunki cenowe w polskim handlu zagranicznym.
Porządek z Bretton Woods upada, epoka Potęgi Pieniądza jest w odwrocie i nic tego nie zmieni, a na horyzoncie widać świt multipolarnego świata – przekonuje dr Fadi Lama, doradca EBOR, w książce „Why The West Can't Win: From Bretton Woods to a Multipolar World”.
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Portal ekonomiczny NBP „Obserwator Finansowy” ponownie znalazł się w czołówce najbardziej opiniotwórczych mediów w kategorii „Media ekonomiczne i biznesowe”, wyprzedzając m.in. „Parkiet”. Wzrost cytowalności treści publikowanych na łamach serwisu wzrósł w kwietniu w odniesieniu do marca 2023 r. o 37 proc.
Sytuacja gospodarcza w Polsce na tle innych krajów przedstawia się korzystnie. Warto zauważyć, że w szybkim tempie nadrabiamy dystans dzielący Polskę od poziomu życia w wybranych państwach europejskich. W ciągu ostatnich czterech lat dynamika wzrostu PKB plasowała Polskę powyżej innych krajów europejskich, zarówno strefy euro, w tym Niemiec i Francji, jak i krajów Unii Europejskiej z własną walutą, np. Czech.
Większość polskich przedsiębiorców odczuła skutki wojny w Ukrainie, choć jej wpływ oceniają w zróżnicowany sposób – wynika z badania przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
Wprowadzenie euro jest niebezpieczne z ekonomicznego i politycznego punktu widzenia. Polska gospodarka jest jeszcze niedojrzała, różnice technologiczne, rozwój systemu finansowego, poziom konkurencyjności wymagają przyspieszonej modernizacji. Nasza gospodarka wychodzi dopiero z rozwoju zależnego, potrzebny jest czas.