W ostatnich dziesięcioleciach Azja Wschodnia przekształciła się w centrum produkcji elektroniki, takiej jak smartfony, telewizory i półprzewodniki. Niniejszy artykuł przedstawia kluczowe elementy tej transformacji, które obejmują międzynarodowe inwestycje, konkurencję, odpowiednio dostosowane zachęty, wysoki poziom kapitału ludzkiego i przedsiębiorczość.
Podawane są przykłady sukcesów Japonii, Korei Południowej, Tajwanu i Chin, a także wyzwania stojące przed Malezją. Wreszcie, analiza przedstawia wnioski wynikające z oceny sytuacji w Azji Wschodniej dla skutecznej polityki w Stanach Zjednoczonych, które chcą przenieść swoją produkcję elektroniki.
Ogromna część smartfonów, komputerów, telewizorów, urządzeń półprzewodnikowych i innych produktów elektronicznych jest produkowana w Azji Wschodniej. W jaki sposób azjatyckie firmy i pracownicy zdobyli know-how i umiejętności do produkcji zaawansowanych towarów elektronicznych? Yoshitomi (2003) podkreślił, że warunki początkowe, takie jak wysokie stopy oszczędności, rozważna polityka fiskalna, niska inflacja i elastyczne rynki pracy ułatwiają tworzenie kapitału. Ponieważ wiedza i technologia są często zawarte w importowanych dobrach kapitałowych, korzystne warunki początkowe, które ułatwiają pogłębianie kapitału, przyczyniają się do zdobywania doświadczeń.
Etapy postępu technologicznego
Początkowo technologie są importowane w całości. Lokalne firmy jedynie montują zagraniczne części i komponenty. Zagraniczni dostawcy zapewniają pomoc techniczną i doradztwo, ponieważ odnoszą korzyści, jeśli technologia działa, a towary spełniają wysokie standardy jakości.
W miarę jak pracownicy krajowi zdobywają doświadczenie w produkcji, przyswajają nowe technologie. Kraje z lepiej wykształconą siłą roboczą są w stanie szybciej opanować nowe technologie. Firmy angażują się również w badania i rozwój oraz inżynierię wsteczną i wprowadzają innowacje w ograniczonym zakresie.
Struktura globalnych łańcuchów dostaw już ulega zmianie
Z uwagi na fakt, że firmy stają w obliczu konkurencji na rynkach zagranicznych, ich motywacja do ulepszania technologii wzrasta. Eksport pomaga zatem firmom w zdobywaniu umiejętności technologicznych. Zmusza firmy do spełniania wysokich standardów ustalonych przez zagranicznych klientów. Zapewnia również dostęp do rozległych rynków, umożliwiając firmom produkcję dużych ilości towarów i czerpanie korzyści z uczenia się przez działanie.
Następnie firmy dążą do opanowania technologii. Rekrutują wykwalifikowanych pracowników z zagranicy i wysyłają inżynierów na studia na uniwersytetach i w instytutach badawczych. Po zgromadzeniu masy krytycznej pracowników posiadających know-how w przedsiębiorstwie, jego pracownicy migrują z firmy do firmy i przenoszą swój kapitał ludzki.
Kiedy firmy krajowe zbliżają się do granicy technologicznej, zaczynają bezpośrednio konkurować z firmami dostarczającymi technologie. Na tym etapie transfer technologii odbywa się zazwyczaj poprzez alianse strategiczne.
Yoshitomi (2003) stwierdził, że przedsiębiorcy są katalizatorem zmian technologicznych. Podejmują ryzyko bez gwarancji sukcesu. W Japonii przedsiębiorcy tacy jak Akio Morita w Sony i Tadashi Sasaki w Sharp mieli wizję, podejmowali ryzyko i konkurowali na wymagających rynkach konsumenckich. Ich firmy znajdowały przełomowe rozwiązania problemów naukowych, wykorzystywały technologie i ostatecznie produkowały najlepsze na świecie produkty, takie jak telewizor Sony Trinitron, przenośny odtwarzacz muzyczny Sony Walkman i telewizor Sharp z płaskim ekranem. Rozwojowi Japonii pomogły wysokie stopy oszczędności, które zapewniły fundusze na tworzenie kapitału, inżynierowie, którzy przeszli nie tylko szkolenie techniczne, ale także zdobyli wykształcenie w zakresie sztuk wyzwolonych oraz globalna gospodarka nastawiona na wolny handel.
Jak zbudowano potęgę gospodarczą Korei Południowej?
Tajwan nauczył się produkować telewizory od japońskich firm i do 1973 roku stał się trzecim z wiodących eksporterów telewizorów. W 1974 roku tajwański rząd promował przemysł układów scalonych i stworzył światowej klasy firmy, takie jak Taiwan Semiconductor Manufacturing Company. Tajwan zainwestował więcej w edukację niż inne kraje na podobnym poziomie rozwoju. Inżynierowie wchłonęli technologię z RCA ( analiza przyczyn źródłowych, ang. root cause analysis) w USA oraz od amerykańskich naukowców i inżynierów chińskiego pochodzenia. Wielu z nich powróciło na Tajwan do pracy . Powstały również klastry z parkami naukowymi, uniwersytetami i firmami. Kapitał ludzki szybko rozprzestrzenił się w tych sieciach i wygenerował korzystny cykl wzrostu.
Wyzwania polityki przemysłowej
Polityka przemysłowa boryka się zarówno z problemami związanymi z zachętami, jak i z wiedzą. W 1974 r. Tajwan stanął w obliczu kryzysu. Tajwan był technicznie w stanie wojny z Chinami, zerwał stosunki z kluczowym źródłem technologii i kapitału (Japonią), musiał poradzić sobie z kontyngentami na eksport tekstyliów ze względu na tzw. Multi Fibre Arrangement, (międzyrządowy system kwot na import tekstyliów z krajów rozwijających się do krajów rozwiniętych) i odnotował 47 proc. wzrost cen konsumpcyjnych w wyniku pierwszego szoku naftowego. Obywatele Tajwanu postrzegali rozwój gospodarczy jako niezbędny do przetrwania i zjednoczyli się, aby promować branżę układów scalonych. Pomogło to dostosować zachęty dla urzędników państwowych, przedsiębiorców i pracowników. Światowej klasy chińscy naukowcy, inżynierowie i badacze pracujący w USA zgłosili się bezpłatnie, aby pomóc Tajwanowi w rozwoju sektora układów scalonych. Zapewniło to niezbędną wiedzę.
Dlaczego płace realne nie rosną? Przypadek Japonii i Korei Południowej
Podobnie jak Tajwan, Korea Południowa również inwestowała w edukację i wykorzystywała politykę przemysłową do promowania elektroniki. Duże firmy, takie jak Samsung, otrzymywały pożyczki poniżej rynkowych stóp procentowych na potrzeby eksportu. Aby zapewnić zachęty, banki unieważniały pożyczki, jeśli firmy nie radziły sobie z eksportem. W celu zapewnienia wiedzy, koreański rząd przyjrzał się produktom eksportowanym przez Japonię kiedy znajdowała się na tym samym poziomie rozwoju. Korea Południowa stała w obliczu ciągłego zagrożenia inwazją z północy, a pracownicy, przedsiębiorcy i urzędnicy państwowi postrzegali rozwój gospodarczy jako element kluczowy dla przetrwania. Koreańscy pracownicy i inżynierowie byli biegli w przyswajaniu technologii z zagranicy. Koreańska gospodarka rozkwitła, a Samsung stał się marką światowej klasy.
Pod koniec lat 80tych XX wieku aprecjacja kursów walutowych i wzrost płac w Japonii, Korei Południowej i na Tajwanie spowodowały, że międzynarodowe korporacje (ang. Multinational Corporation, MNC) z Azji Północno-Wschodniej przeniosły fabryki do ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, ang. The Association of Southeast Asian Nations). Początkowo firmy w Tajlandii i Malezji zajmowały się montażem produktów. Jednakże, pobudzone przez konkurencję, zaangażowały się w innowacje procesowe i przyjęły automatyzację, statystyczną kontrolę jakości i systemy zarządzania typu just-in-time [dokładnie na czas], z fabrykami w Malezji i Tajlandii zaopatrującymi się w części i komponenty z całego regionu.
Polityka przemysłowa zawiodła w Malezji. W przeciwieństwie do Tajwanu i Korei Południowej, Malezja nie stanęła w obliczu kryzysu bezpieczeństwa narodowego. Po dwóch dekadach silnego wzrostu przezwyciężyła zagrożenia związane z niepokojami na obszarach wiejskich. Rząd skupił się na redystrybucji bogactwa i własności firm wśród rdzennych mieszkańców (Bumiputera), a nie obywateli pochodzenia chińskiego i indyjskiego. Podejmując decyzje dotyczące przywództwa w firmach półprzewodnikowych, przyjęć na studia i dotacji dla firm elektronicznych, malezyjski rząd nie faworyzował najbardziej wykwalifikowanych kandydatów. Nacisk na redystrybucję zwielokrotnił również działania związane z poszukiwaniem zysków. W tych warunkach polityka przemysłowa nie doprowadziła do transformacji strukturalnej.
Wzrost znaczenia Chin
Po tym, jak Deng Xiaoping ogłosił otwarcie Chin w 1978 r., podjęto kilka kroków w celu przyciągnięcia inwestycji zagranicznych. Ustanowiono specjalne strefy ekonomiczne (SSE), które oferowały zagranicznym firmom niższe podatki i ograniczone przepisy. Specjalne strefy ekonomiczne w miejscach takich jak Delta Rzeki Perłowej i Delta Rzeki Jangcy szczyciły się doskonałymi autostradami, portami, lotniskami i inną infrastrukturą. Chiny przystąpiły również do Światowej Organizacji Handlu w 2001 r., wzmacniając zaufanie, że będą utrzymywać spójną politykę i przestrzegać praworządności.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne napłynęły do Chin po 2001 roku. Międzynarodowe korporacje, które wcześniej wykorzystywały kraje ASEAN jako platformę montażową, przeniosły działalność do Chin. Zaawansowane części i komponenty elektroniczne płynęły z Japonii, Korei Południowej, Tajwanu i międzynarodowych korporacji działających w ASEAN do Chin. Chiny wykorzystywały je do montażu końcowych produktów elektronicznych, takich jak komputery, telefony komórkowe i elektronika użytkowa. Połączenie przedsiębiorców takich jak Steve Jobs, którzy wytwarzali swoje produkty w Chinach, konkurencyjnych cenowo części i komponentów produkowanych w azjatyckich gospodarkach oraz niskich płac i dobrej infrastruktury w Chinach okazało się bezkonkurencyjne. Do 2008 r. wartość chińskiego eksportu końcowych produktów elektronicznych przekroczyła wartość eksportu kolejnych 14 czołowych eksporterów końcowych produktów elektronicznych razem wziętych.
Po globalnym kryzysie w Azji rozwinęła się intensywna konkurencja i współpraca. Duża część tej konkurencji wynikała z faktu, że produkty elektroniczne stały się towarem powszechnie dostępnym. Firmy produkujące rozpowszechnione produkty angażują się w wojny cenowe. Aby uniknąć tych wojen, firmy starają się wyróżniać swoje produkty. Japońskie firmy zrobiły to, dostarczając zaawansowane technologicznie komponenty, które wymagają kunsztu. Przykłady obejmują firmę Murata, która produkuje zaawansowane filtry ceramiczne, i Sony, która produkuje czujniki obrazu. Koreańska firma LG dokonała tego poprzez opanowanie produkcji paneli organicznych diod elektroluminescencyjnych do produkcji wysokiej jakości telewizorów.
Wnioski dla USA
USA chcą przenieść produkcję półprzewodników. Z sukcesu Azji Wschodniej płyną pewne wnioski. Jednym z nich jest to, że przedsiębiorcy są kluczowi i muszą być odpowiednio zachęcani. Dyrektor generalny Intel, Pat Gelsinger, zarobił 179 milionów dolarów w swoim pierwszym roku pracy w Intel, nawet gdy cena akcji firmy spadła. Rząd USA nie powinien dotować tego modelu biznesowego.
Kolejnym wnioskiem jest fakt, że polityka przemysłowa działa najlepiej, gdy podmioty są zjednoczone w walce o przetrwanie narodu. Jeśli dominuje poszukiwanie zysków i walka o dystrybucję, tak jak miało to miejsce w Malezji, polityka przemysłowa zawiedzie. Poszukiwanie zysków jest zjawiskiem charakterystycznym dla Stanów Zjednoczonych, gdzie firmy elektroniczne gonią za lukratywnymi kontraktami obronnymi i przeznaczają zasoby na lobbing urzędników państwowych, zamiast na przeprowadzanie testów rynkowych. Jeśli Stany Zjednoczone chcą, aby polityka przemysłowa odniosła sukces, muszą pielęgnować poczucie pilnych działań na poziomie narodowym.
Japonia, Korea Południowa i Tajwan w swojej dotychczasowej historii prowadziły zdyscyplinowaną politykę fiskalną. Stopy oszczędności prywatnych były również wysokie, gdy pojawił się przemysł elektroniczny. Zapewniło to oszczędności, aby sprostać wysokim wymaganiom inwestycyjnym branży. Z kolei w Stanach Zjednoczonych w latach 2000-2021 deficyty budżetowe wynosiły średnio 4,5 proc. PKB. Oszczędności netto jako procent PKB (obejmujące oszczędności rządowe, biznesowe i osobiste) wyniosły średnio 2,5 proc. PKB. Podobnie jak pacjent z nadwagą, który powinien dobrowolnie przejść na dietę przed zawałem serca, Stany Zjednoczone powinny zrównoważyć swoją gospodarkę, zanim zostaną do tego zmuszone. Innymi słowy, konieczna jest dyscyplina fiskalna.
Kolejną lekcją z Azji dla USA jest potrzeba zapewnienia wysokiej jakości edukacji. Dzięki temu naukowcy mogą wprowadzać innowacje, inżynierowie opanowywać nowe technologie, a pracownicy fabryk mogą być produktywni. W ostatnich testach Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA), mierzących zdolność 15-latków do czytania, matematyki i nauk ścisłych w celu sprostania rzeczywistym wyzwaniom, rankingi wyglądały następująco: Chiny – 1. miejsce, Singapur – 2. miejsce, Makau – 3. miejsce, Hongkong – 4. miejsce, Japonia – 6. miejsce, Korea – 7. miejsce, Tajwan – 8. miejsce i USA – 25. miejsce. Poprawa wyników edukacyjnych w USA powinna być priorytetem.
Hufbauer i Jung (2021) zauważyli, że konkurencja jest mocną stroną Ameryki. Rząd USA powinien o tym pamiętać. Dyscyplina konkurowania na rynkach globalnych była czynnikiem stymulującym wiele innowacji w azjatyckim przemyśle elektronicznym. Z kolei wsparcie ze strony przemysłu obronnego osłabiło amerykańską produkcję elektroniki. Doświadczenia azjatyckie pokazują, że wzrost produkcji ma miejsce, gdy przedsiębiorcy otrzymują odpowiednie zachęty, polityka fiskalna jest zdyscyplinowana, kursy walutowe nie są zbyt silne, kładzie się nacisk na edukację i powstają klastry przemysłowe. Chcąc przenieść produkcję elektroniki do innego kraju, Stany Zjednoczone powinny wziąć przykład z Azji.
Willem Thorbecke – Senior Fellow at Research Institute of Economy, Trade and Industry (RIETI)
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
