Anonimowość, indywidualizm, izolacja czy zaufanie, współpraca i silne więzi społeczne? Czy korzyści ekonomiczne mogą w dzisiejszym świecie iść w parze z interesem społecznym? Czemu grupy i małe wspólnoty uczestniczące w rotacyjnym podziale zgromadzonych środków, na przykład w dzisiejszej Turcji, nadal cieszą się dużą popularnością i zaufaniem? I czy jest możliwe zmodernizowanie tego tradycyjnego modelu z zachowaniem podstawowych wartości, którymi kierują się ROSCA?
(@Getty Images)
Rotacyjne Towarzystwa Oszczędnościowo-Kredytowe (ROSCA, Rotating Savings and Credit Association) są finansowymi instytucjami wspólnotowymi o charakterze solidarystycznym, działającymi głównie w Azji, ale także w Afryce i Ameryce Północnej. Najbardziej znane wspólnoty ROSCA działają w Turcji, Iranie oraz w Japonii. To najstarsze nieformalne instytucje finansowe na świecie.
Działalność ROSCA opiera się na zaufaniu i polega na dzieleniu wspólnotowych zasobów w ramach bliskiej terytorialnie społeczności. Jaka jest przyszłość tego typu instytucji finansowych w świecie słabnących więzi rodzinnych, sąsiedzkich i gwałtownego rozwoju nowych technologii?
Towarzystwa ROSCA tworzą grupy ludzi, którzy gromadzą pieniądze we wspólnotowym funduszu. Członkowie wspólnoty zgadzają się aby regularnie, zazwyczaj co miesiąc, wpłacać do funduszu ustaloną kwotę, a następnie uczestniczą w rotacyjnym podziale zgromadzonych środków między sobą. Kolejność wypłaty jednorazowej kwoty jest ustalana losowo lub zależy od potrzeb finansowych uczestników wspólnoty, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami.
Gdy wszyscy z grupy już skorzystali z kredytu, a fundusz został wyczerpany, Rotacyjne Stowarzyszenie Oszczędnościowo-Kredytowe jest rozwiązywane lub tworzone od nowa. ROSCA zazwyczaj tworzą grupy ludzi z jednorodnej społeczności, która jest świadoma swojego statusu społeczno-ekonomicznego, wiarygodności i kapitału społecznego.
To właśnie istnienie kapitału społecznego i wzajemnego zaufania między członkami grupy jest najważniejszym fundamentem stowarzyszeń wzajemnej pomocy i warunkiem wstępnym ich skutecznego funkcjonowania.
Łatwość dostępu do informacji o współuczestnikach towarzystwa, szczególnie w małych społecznościach wiejskich, pomaga ocenić wiarygodność i zdolność kredytową pożyczkobiorcy. W przypadku braku mechanizmów egzekwowania prawa, presja wspólnotowa, rodzinna i sąsiedzka, a także strach przed wykluczeniem ze wspólnoty, gwarantują kontynuację spłat i wpłat.
Atrakcyjność towarzystw ROSCA tkwi w ich prostocie i dostępności. W przeciwieństwie do tradycyjnych banków, nie ma tu skomplikowanych procedur zatwierdzania pożyczek, oprocentowania ani ukrytych opłat.
Członkowie ROSCA od początku wiedzą, czego mogą się spodziewać. Każdy wpłaca ustaloną kwotę i otrzymuje ją w takiej samej wysokości, gdy nadejdzie jego kolej albo czas. Brak pośredników i grupowy charakter sprawiają, że ROSCA jest atrakcyjnym narzędziem finansowym zarówno w gospodarkach rozwijających się, jak i gospodarkach rozwiniętych.
Historia
Zainteresowanie działalnością ROSCA miało do niedawna charakter głównie antropologiczny, ponieważ ten typ towarzystw był postrzegany jako prosta relacja ekonomiczna, w odróżnieniu od bardziej złożonych form. Dziś temat ten przyciąga też uwagę badaczy z innych dyscyplin, takich jak socjologia, etnologia i ekonomia.
Amerykański antropolog Clifford Geertz, autor m.in. „The Interpretation of Cultures” (1973) oraz „Works and Lives: The Antropologist As Author” (1988) opisywał ROSCA jako instytucję charakterystyczną dla krajów „przechodzących od gospodarki statycznej do dynamicznej”, których społeczności sprzeciwiają się mentalności „zachodnich instytucji oszczędnościowych: banków, spółdzielni oszczędnościowych i tym podobnych”. Twierdził, że w ROSCA „tradycyjne formy relacji społecznych są mobilizowane w celu realizacji nietradycyjnych funkcji ekonomicznych” (Geertz, 1962).
Geertz badał rotacyjne towarzystwa kredytowe w różnych częściach świata. W niektórych przypadkach ROSCA charakteryzowały się bardziej złożonymi schematami ekonomicznymi, w których obliczane są nawet stopy procentowe płatności. Z kolei antropolożka i badaczka kobiet, Shirley Ardener, która definiowała rotacyjne towarzystwa kredytowe jako „towarzystwa utworzone z grupy uczestników, zgadzających się na regularne wpłaty na fundusz, przekazywany w całości lub w części każdemu wpłacającemu rotacyjnie”, zauważyła, że w niektórych ROSCA, aby określić poziom finansowego wkładu członka na każde spotkanie rozliczeniowe „konieczne były złożone formuły matematyczne” (Ardener, 1964).
Podstawową funkcją ekonomiczną ROSCA jest to, że „pomagają w akumulacji kapitału na małą skalę, a mówiąc prościej, tworzą oszczędności” (Ardener, 1964). Zamiast lokować oszczędności w bankach lub chronić je samodzielnie, jednostki wolą oddać je w ręce depozytariusza. ROSCA „dyscyplinują (też) swoich członków, aby oszczędzali” (Anderson i Baland, 2002).
W swoich formach w Azji i Afryce, ROSCA wzmacnia zasady działania i postawy, takie jak solidarność społeczna i stosuje je do oszczędzania pieniędzy. Istnieje wiele stowarzyszeń solidarystycznych, które mogą się różnić formą zorganizowania, liczbą uczestników czy celem działania. Przykładowo, w RPA towarzystwa typu ROSCA nazywa się „stokvel”, w Indiach – „chit fund”, w Pakistanie – „kamaitis”, w Afryce Zachodniej – „susu”, a w Kenii – „kye” (Verhoef, 2001).
W Japonii ROSCA nie jest odrębną instytucją, lecz jedną z form szerszego systemu społecznego zwanego „kou”. W dostępnej literaturze zaskakująco niewiele jest natomiast badań poświęconych tureckiemu „gün”.
ROSCA po turecku
Gün to specyficzna forma rotacyjnego towarzystwa oszczędnościowo-kredytowego funkcjonującego w miejskiej Turcji. Zaczęła się rozwijać w tym kraju w latach 80. XX w. w formie rotacyjnych towarzystw pieniężnych, początkowo dla kobiet z klasy średniej. Towarzystwa te różnią się od innych między innymi tym, że uczestniczą w nich wyłącznie panie.
Zamiast używać nazwy „dzień przyjęć” (tur. kabulgünü), nowe formy spotkań określano jako „dni gości”, „dni pieniędzy”, „dni walut (dolara, marki i euro)”, „dni złota”, „dni srebra” lub w skrócie „dzień”, po turecku gün (Özbay, 1995).
Korzenie tych spotkań „można prześledzić aż do okresu osmańskiego” (Imperium Osmańskie przestało istnieć w 1922 r.), gdy były one „pozornie zarezerwowane dla kobiet o wysokiej pozycji społecznej w ośrodkach miejskich” (Benedict, 1974). „Rozdzielenie życia towarzyskiego mężczyzn i kobiet” stanowiło podstawowy wymóg. Dzisiaj spotkania gün utrwalają podział na światy mężczyzn i kobiet, z drugiej strony są okazją dla pań do oderwania się choć na chwilę od mężów i rodzin (Wolbert, 1996).
Kobiety spotykają się zazwyczaj raz w miesiącu w domu jednej z uczestniczek lub w herbaciarniach, cukierniach czy restauracjach. Zbierają między sobą „z góry ustaloną sumę pieniędzy, zgodnie z wartością srebra lub złota w danym dniu”, i przekazują ją gospodyni gün (Özbay, 1995). Relacja ta trwa, dopóki wszyscy uczestnicy nie odbiorą swoich pieniędzy.
Czasami relacje na spotkaniach gün stanowią przedłużenie nieformalnych relacji członków grupy, dzięki temu mogą oni łatwo żartować, śmiać się i bawić w bardziej nieformalnej atmosferze. Dzisiejsze spotkania gün organizowane są przez określoną grupę, zazwyczaj liczącą około dziesięciu kobiet.
Członkinie gün przynoszą na nie wcześniej ustaloną wspólnie sumę pieniędzy lub inne wartościowe przedmioty. Wybierają spośród siebie gospodynię spotkań i osobę, która będzie zbierała i przechowywała składki. Grupy zazwyczaj tworzą znajomi, co oznacza, że skład rzadko się zmienia. Goście przybywają między godziną 13.00 a 14.00, wychodzą między 16.00 a 18.00, w zależności od warunków pogodowych.
Gün zazwyczaj składają się z uczestniczek o podobnym statusie ekonomicznym oraz kulturowym i według takiego klucza przyjmują nowe osoby. Członkinie dyskutują podczas spotkań o życiu codziennym, problemach rodzinnych, serialach telewizyjnych i polityce. Dzielą się również informacjami o tym, czego ostatnio się nauczyły.
W tym sensie spotkania gün funkcjonują jak kawiarnie dla mężczyzn (Büyükokutan, 2012). Gün pokazuje, jak tradycyjna aktywność kulturowa może być podtrzymywana dzięki pewnym unowocześnieniom i modyfikacjom. W tym sensie pieniądz jest podstawowym elementem zapewniającym ciągłość kulturową w kontekście spotkań gün.
Gün to instytucja, która prowadzi zarówno do integracji, jak i reintegracji. Może wspierać tworzenie nieformalnych relacji i rozwijać „miejskie sieci społeczne” wśród kobiet. Spotkania gün określane są przez niektórych badaczy jako kluczowe instytucje integracji tureckich reemigrantek powracających z Niemiec (Wolbert, 1996). Udział w towarzystwie staje się oznaką zaufania, a przynależność do tak zamkniętego kręgu uznaje się za niewątpliwą oznakę integracji społecznej (Wolbert, 1996).
Być członkiem ROSCA
Rotacyjne kasy oszczędnościowo-kredytowe istnieją w wielu społecznościach, na większości kontynentów – od USA po Azję. Choć mają różne nazwy, łączy je kilka cech wspólnych: to samopomocowe, solidarystyczne towarzystwa, których uczestnicy zgadzają się na regularne wpłaty na fundusz, przekazywany, w całości lub w części, rotacyjnie, każdemu wpłacającemu.
ROSCA wyróżniają się szerokim zasięgiem, różnorodnością form i funkcji oraz względną trwałością, zarówno w czasach dobrze funkcjonującej industrializacji, jak i w sytuacjach wysokiej niepewności finansowej. Wiele z nich posiada rozbudowane systemy radzenia sobie z inflacją, niewypłacalnością i dystrybucją świadczeń.
Jedną z najważniejszych zalet ROSCA jest łatwość dostępu. W przeciwieństwie do tradycyjnych instytucji finansowych, które mogą wymagać weryfikacji zdolności kredytowej, minimalnych depozytów lub długich formalności, ROSCA opierają się na zaufaniu i prostocie. Każdy członek grupy może wziąć udział w towarzystwie, pod warunkiem, że najpierw wpłaci uzgodnioną kwotę.
Dla wielu, zwłaszcza w społecznościach o niskich dochodach, ROSCA zapewniają dostęp do jednorazowej kwoty, którą w innym przypadku trudno byłoby zgromadzić. Te pieniądze można przeznaczyć na dowolne cele, takie jak założenie małej firmy, opłacenie edukacji lub pokrycie wydatków kryzysowych.
Dodatkowo, dla osób obawiających się zaciągania pożyczek w tradycyjnych bankach z powodu wysokich stóp procentowych lub obawy przed długami, ROSCA oferuje korzystne rozwiązanie. Brak odsetek i opłat sprawia, że jest to przystępna opcja dla osób potrzebujących wsparcia finansowego.
Dynamika grupy zapewnia dodatkową motywację, ponieważ więzi społeczne gwarantują stabilizację wpłat i wypłat. Wzajemne zaufanie i odpowiedzialność w grupie zmniejszają ryzyko niewypłacalności, ponieważ członkowie często chętniej wywiązują się ze swoich zobowiązań z lojalności wobec innych uczestników.
Horyzont ROSCA
Wraz ze zmianami i ewolucją świata, zmienia się również rola ROSCA. W wielu częściach naszego globu, szczególnie na obszarach miejskich, ROSCA są coraz częściej zastępowane przez formalne instytucje finansowe i usługi bankowości cyfrowej. Tradycyjne kasy pozostają jednak istotnym elementem systemu finansowego na obszarach wiejskich i w krajach rozwijających się.
Ich przyszłość będzie prawdopodobnie zależeć od zdolności do adaptacji do zmieniających się potrzeb uczestników. Dla niektórych towarzystw może to oznaczać wdrożenie nowych technologii i platform fintech, aby usprawnić proces, uczynić go bezpieczniejszym i bardziej dostępnym dla szerszego grona odbiorców. Dla innych może to oznaczać zachowanie tradycyjnych, społecznościowych aspektów ROSCA, które zapewniły im tak długą historię.
Jedną z potencjalnych dróg dla przyszłości ROSCA jest ich integracja z formalnym sektorem finansowym. W miarę jak rządy i instytucje finansowe zaczynają dostrzegać wartość tych nieformalnych grup oszczędnościowych, mogą się pojawić działania mające na celu ich sformalizowanie, zapewniające uczestnikom większą ochronę finansową i dostęp do większych zasobów kapitału. Mogłoby to obejmować tworzenie modeli hybrydowych, łączących zaufanie i współpracę z bezpieczeństwem i skalowalnością formalnych systemów finansowych.
Technologie w transformacji ROSCA
Technologia zmienia ROSCA. Wraz z rozwojem platform cyfrowych, tradycyjny model tych towarzystw jest przeprojektowywany w sposób, który zwiększa zarówno dostępność, jak i bezpieczeństwo.
Towarzystwa, które wcześniej były ograniczone do lokalnych społeczności, a ich członkowie znali się osobiście, zaczynają się przekształcać w platformy cyfrowe. To sprawia, że grupy są większe i bardziej zróżnicowane. W związku z tą zmianą do cyfrowych ROSCA wkraczają narzędzia do śledzenia wpłat i wypłat, przypominania o płatnościach i zabezpieczeniach, dzięki którym zgromadzone środki są bezpiecznie przechowywane do momentu ich wypłaty.
W ostatniej dekadzie wiele startupów fintechowych starało się wykorzystać potencjał ROSCA, integrując ten model z głównym nurtem finansowym poprzez transformację cyfrową. W ostatnich latach obserwuje się rosnący trend pojawiania się startupów w sektorze fintech w różnych krajach, których model opiera się na kapitalizacji potencjału ROSCA poprzez jego digitalizację, czyniąc usługi finansowe bardziej dostępnymi, wygodnymi i efektywnymi.
Większość startupów koncentruje się wyłącznie na rynku lokalnym. Użytkownicy mogą przeglądać różne grupy i dokonywać wyboru na podstawie swoich preferencji dotyczących kwoty depozytu, częstotliwości wpłat, a czasem nawet lokalizacji. Platformy te oferują narzędzia do zarządzania grupą i prowadzenia dokumentacji. Każdy fintech ma unikalne podejście do cyfrowej transformacji ROSCA.
Obecnie brak jest szczegółowych badań dotyczących wyzwań związanych z digitalizacją kont ROSCA. Egzekwowanie płatności w środowisku cyfrowym może być jednak trudne.
Tradycyjne konta ROSCA tworzone są przez zżytą społeczność (grupę przyjaciół, sąsiadów, krewnych itp.), która opiera się na wzajemnym zaufaniu (a także obawie przed utratą reputacji i wykluczeniem), aby regularnie dokonywać płatności. Może to się nie przekładać na środowisko cyfrowe, w którym jego członkowie mogą pochodzić z różnych społeczności i lokalizacji. Firmy fintechowe ograniczają to ryzyko, wymagając dokumentów weryfikacyjnych i oświadczeń o dochodach podczas rejestracji.
Oraan to pierwszy pakistański startup fintech prowadzony przez kobiety, założony w 2018 r. Ich zdigitalizowany system ROSCA koncentruje się głównie na paniach, ponieważ tylko 13 proc. pakistańskich kobiet ma dostęp do usług finansowych. Po rejestracji użytkowniczki mogą dołączyć do jednej lub kilku grup, które odpowiadają ich celom i preferencjom finansowym. W Oraan do końca 2024 r. było ponad 10 000 użytkowników w ponad 170 miastach w Pakistanie.
W 2020 r. eQUB uruchomił cyfrową platformę oszczędnościową opartą na modelu ROSCA, lokalnie znaną w Etiopii jako Equb. Użytkownicy mogą filtrować i przeglądać różne Equby, a następnie wybrać jedną na podstawie swoich preferencji dotyczących lokalizacji, kwoty i częstotliwości wpłat. W każdej podrundzie kręci się koło Equb, losowo wybierając członka, który otrzyma jednorazową kwotę.
Digital eQub to kolejny etiopski fintech. Jego członkowie mogą wpłacać składki za pośrednictwem bankowości mobilnej lub Telebirr i mogą odbierać środki gotówką.
W Indonezji w 2011 r. został uruchomiony Mapan. Na koniec 2022 r. miał około 3 mln użytkowników. W Boliwii w 2020 r. – Sommos, rozszerzony na Peru w 2023 r. W Nigerii w 2021 r. założono TymsAfrica (dawniej znany jako AjoMoney), który wykorzystuje model ROSCA, aby służyć nie tylko osobom fizycznym, ale także mikroprzedsiębiorstwom i Nigeryjczykom w diasporze.
Między tradycją a nowoczesnością
Jednym z kluczowych wyzwań stojących dziś przed ROSCA jest znalezienie równowagi między tradycyjnym modelem, opartym na działalności lokalnej społeczności, a modelem zmodernizowanym, odpowiadającym nowym wyzwaniom. Chociaż platformy cyfrowe oferują liczne korzyści, istnieje ryzyko utraty osobistych i opartych na zaufaniu relacji, które leżą u podstaw ROSCA.
Dla wielu uczestników atrakcyjność ROSCA leży nie tylko w korzyściach finansowych, ale nade wszystko w poczuciu wspólnoty i współodpowiedzialności. Spotkania towarzyskie, osobiste kontakty i wzajemne wsparcie są integralną częścią doświadczenia. Wraz z przeniesieniem towarzystw do internetu, słabną więzi osobiste, co może doprowadzić do bardziej transakcyjnego, bezosobowego podejścia do kas oszczędnościowo-kredytowych.
Towarzystwa ROSCA są od dawna doceniane za ich ekonomiczny wpływ na lokalne społeczności, szczególnie w regionach, gdzie formalne usługi bankowe są ograniczone. Łącząc zasoby i zapewniając dostęp do kredytów, programy ROSCA umożliwiają osobom fizycznym inwestowanie w przedsiębiorstwa, edukację, mieszkalnictwo i inne podstawowe potrzeby. To z kolei stymuluje lokalne gospodarki i promuje niezależność finansową.
Rotacyjne Towarzystwa Oszczędnościowo-Kredytowe przyczyniają się do rozwoju wiedzy finansowej, zachęcając uczestników do regularnego oszczędzania i odpowiedzialnego zarządzania swoimi pieniędzmi. Członkowie zdobywają doświadczenie w zarządzaniu kredytem, rozwijają umiejętności budżetowania, uczą się zasad tworzenia celów finansowych. To wpływa pozytywnie na ich status ekonomiczny i pomaga budować bezpieczniejszą przyszłość.
Znane są przykłady wykorzystywania ROSCA jako narzędzia rozwoju społeczności. Grupy łączą swoje zasoby, aby finansować projekty społeczne, takie jak modernizacja infrastruktury, poprawa opieki zdrowotnej, programy edukacyjne. Takie podejście do finansowania pomaga społecznościom wzmacniać poczucie odpowiedzialności i samowystarczalności.
Solidaryzm ROSCA jest czymś szczególnym i wyjątkowym w świecie realizacji nade wszystko celów ekonomicznych. Członek grupy wspólnotowej typu ROSCA, gdy znajduje się w trudnej sytuacji finansowej, może liczyć na szybkie dostosowanie się wspólnoty do jego potrzeb. W tym sensie zażyłość staje się istotnym aspektem uczestnictwa i budowania zaufania finansowego między członkami.
W miarę wzrostu liczby uczestników grup ROSCA cele ekonomiczne zaczynają przeważać nad celami społecznego działania i wzajemnej pomocy. Coraz częściej aspekty wspólnotowe i solidarystyczne są eliminowane na rzecz celów wyłącznie ekonomicznych. Obrońcy tradycji tych towarzystw, wskazując na świat rosnącej izolacji osobistej, wzywają do tego, aby finansowe instytucje oszczędnościowo-kredytowe nie były wyłącznie instytucjami korzyści ekonomicznych bez korzyści społecznych, a cyfrowe platformy ROSCA były projektowane z uwzględnieniem potrzeb uczestników, gwarantując zachowanie podstawowych wartości, takich jak zaufanie, współpraca oraz więzi społeczne.
Autorka wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Definiując pojęcie kompetencji finansowych (financial literacy), warto odwołać się do podejścia zaproponowanego przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Jest ono bowiem na świecie powszechnie akceptowane i wykorzystywane w badaniach. Przez kompetencje finansowe należy rozumieć „kombinację świadomości, wiedzy, umiejętności, postaw i zachowań niezbędnych do podejmowania skutecznych decyzji finansowych i ostatecznego osiągania indywidualnego dobrobytu finansowego” (OECD/INFE Guidance on digital delivery of financial education, OECD 2022). Nawet z bardzo pobieżnej analizy tej definicji widać, że pojęcie kompetencji finansowych jest wielowątkowe i zawiera kilka wzajemnie uzupełniających się komponentów.
Banki były i są szczególnie narażone na pojawienie się problemów z płynnością. Źródła ich finansowania (głównie depozyty) są bowiem często rozproszone i krótkoterminowe, a czasem nawet płatne na żądanie.
Początki australijskiej bankowości wiążą się z przybyciem, do ówczesnej kolonii karnej znanej jako Nowa Południowa Walia, w 1810 r. gubernatora Lachlana Macquarie. Została ona założona na terenach dzisiejszej południowo-wschodniej Australii. Macquarie, dziś uznawany za jedną z kluczowych postaci w historii tego kraju, odegrał istotną rolę w przekształceniu tej bardzo odległej od Europy i ponurej kolonii karnej w kraj wolnych ludzi.
Kraje Zachodu wyzbyły się kontroli nad gałęziami przemysłu o fundamentalnym znaczeniu dla transformacji cyfrowej, uzasadniając to chęcią ochrony środowiska. Skorzystały na tym zwłaszcza Chiny – zarówno gospodarczo, jak i politycznie.
Nic nie trwa wiecznie. Czy pax dollar będzie trwał wiecznie? Zapewne nie, ale warto by przedłużyć okres królowania amerykańskiej waluty – przekonuje prof. Kenneth Rogoff w książce „Our Dollar, Your Problem”.
Czy za równowartość mniej niż 15 tys. zł zwykły śmiertelnik może stać się właścicielem banku centralnego? Tak, i to bardzo szacownego – Swiss National Bank (SNB), czyli banku centralnego Szwajcarii. Nie trzeba być nawet obywatelem tego kraju, bo jednym z najważniejszych prywatnych akcjonariuszy banku jest obecnie Theo Siegert – niemiecki przedsiębiorca, inwestor i wykładowca. Akcje SNB są bowiem notowane na giełdzie i zasadniczo może je nabyć każdy.
30 marca 1958 r. Amerykanie zażywali odpoczynku, niektórzy z gazetą w ręku. Ilu dotarło na 155 stronę niedzielnego „The New York Timesa”, gdzie zamieszczono jednoszpaltową notatkę o poszukiwaniu nowych zastosowań pierwiastków ziem rzadkich? Zapewne bardzo niewielu.
Coraz więcej firm rezygnuje z eksponowania liderów na rzecz komunikacji opartej na wartościach i tożsamości marki. Marketing beztwarzowy oznacza promocję, w której marka nie potrzebuje twarzy prezesa ani influencera. Liczy się produkt, wartości i spójna tożsamość. Minimalizuje to ryzyko związane z uzależnieniem od osobowości lidera. Czy jednak zawsze jest to dobre podejście?
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
