Plan Hausnera.
Rząd Leszka Millera (19 X 2001 – 2 V 2004)
Na krawędzi kryzysu
Koniec rządów koalicji AWS zbiegł się z międzynarodowym kryzysem, który dotknął też Polskę. Zerowy wzrost PKB, załamanie inwestycji, niski eksport, słaby popyt wewnętrzny, szybko rosnące bezrobocie, kontrowersyjne prywatyzacje i ujawniona na koniec kadencji gigantyczna dziura budżetowa (tzw. dziura Bauca) sprawiają, że po wyborach 2001 z ogromnym poparciem do władzy wraca lewica.
19 października na szefa rządu prezydent Kwaśniewski desygnuje Leszka Millera i powstaje gabinet lewicowo-ludowy. Podstawowym zadaniem rządu staje się uporządkowanie finansów publicznych.
Po wielu zmianach na stanowisku ministra finansów dzieła naprawy finansów podejmuje minister gospodarki, pracy i polityki społecznej a od 2003 roku wicepremier – Jerzy Hausner. Plan zostaje przyjęty przez rząd Millera 27 stycznia 2004 roku. Jego właściwa realizacja przypada na późniejszy rząd Marka Belki.
Efektem działań zaproponowanych w „Programie uporządkowania i ograniczenia wydatków publicznych” miało być zrównoważenie finansów publicznych (na przestrzeni lat 2004-2007), ograniczenie deficytu budżetowego do poziomu poniżej 3% PKB i utrzymanie relacji długu publicznego do PKB poniżej 60%. Miało się to dokonać w warunkach wysokiego wzrostu gospodarczego – powyżej 5% PKB rocznie i wzrostu nakładów inwestycyjnych, a co za tym idzie, wyraźnego wzrostu zatrudnienia i dochodów. Czyli przy relatywnie niskich kosztach społecznych i gospodarczych.
Plan Hausnera
Plan Hausnera składał się z trzech zasadniczych części: działania w zakresie administracji i gospodarki , pozyskiwanie dochodów budżetowych oraz zmiany w zakresie wydatków socjalnych. W pierwszej zakładano m.in. ograniczenie wydatków administracyjnych, porządkowanie funduszy celowych oraz agencji skarbu państwa, ograniczenia wydatków budżetowych o niskiej efektywności (np. zalesiania), konsolidację niektórych jednostek administracji rządowej. Zwiększenie dochodów budżetu miało daćm.in. zlikwidowanie środków specjalnych w ministerstwach, porządkowanie wydatków na obronność, ograniczenie pomocy publicznej, restrukturyzacja PKP i górnictwa węgla kamiennego. Zmiany w zakresie wydatków socjalnych miały dotyczyć głównie systemu emerytalnego i zasad przyznawania wcześniejszych emerytur, systemu rent z tytułu niezdolności do pracy i aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.
Efektem wdrożenia Planu Hausnera miał być spadek deficytu budżetowego w 2007 roku do 23,2 mld zł (2,1% PKB), oraz przeszło 30 mld zł oszczędności w latach 2004-2007. Z czasem plan oszczędności został skorygowany do 49 mld zł.
I. Działania w zakresie administracji i gospodarki
1.Zmniejszenie liczby państwowych stanowisk kierowniczych oraz liczebności
gabinetów politycznych ministerstw i urzędów centralnych poprzez:
Zakładany efekt finansowy: 8.6 mln zł oszczędności.
2. Zmniejszenie zatrudnienia w administracji rządowej w województwach poprzez:
– zmniejszenie o 15% zatrudnienia w urzędach wojewódzkich (po 5% w ciągu
kolejnych 3 lat)..
Zakładany efekt finansowy: oszczędności – 46 mln zł rocznie.
3. Maksymalne wykorzystanie obecnego stanu zatrudnienia w administracji poprzez:
– przeprowadzenie przeglądu zatrudnienia w jednostkach administracji publicznych;
– przesunięci etatowe w ramach resortów i pomiędzy nimi, w celu
Zakładany efekt finansowy: Ograniczanie potencjalnych kosztów związanych z proporcjonalnym do
nowych zadań zwiększaniem zatrudnienia.
4. Ograniczenie wykorzystywania osobowych samochodów służbowych w
administracji rządowej poprzez:
– zmniejszenie kosztów wynikających z wykorzystania osobowych samochodów
służbowych o 15% w każdym z urzędów administracji rządowej.
Zakładany efekt finansowy: około 5 mln zł.
5. Porządkowanie funduszy celowych oraz Agencji Skarbu Państwa poprzez:
– obowiązkowy audyt wydatków bieżących innych instytucji publicznych poza
administracją rządową.
Zakładany efekt finansowy: racjonalizacja wydatków, szacunkowo do 3-5% kosztów administracyjnych,
przy czym koszty audytu jednej instytucji wyniosą ok. 100 tys. zł.
6. Zmiana umocowania prawnego Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej poprzez:.
– pozbawienie Wojewódzkich Funduszy OŚiGW osobowości prawnej i przekształcenie ich w terenowe agendy NFOŚiGW.
Zakładany efekt finansowy: konsolidacja środków i wzmocnienie nadzoru nad wykorzystaniem tych
środków.
7. Likwidacja Funduszu Prywatyzacji poprzez:
– likwidację Funduszu Prywatyzacji połączoną z przejęciem przez Ministra
Skarbu Państwa finansowania zadań realizowanych dotąd przez Fundusz .
Zakładany efekt finansowy: 10,3 mln złotych.
8. Zniesienie Centralnego i Terenowych Funduszy Ochrony Gruntów Rolnych poprzez:
– zniesienie Funduszy Ochrony Gruntów Rolnych , połączone z pozostawieniem
środków w podmiocie pobierającym opłaty.
Zakładany efekt finansowy: pośrednie zwiększenie wpływy do budżetów jst, z przeznaczeniem na współfinansowanie inwestycji zrealizowanych z funduszy strukturalnych na obszarach wiejskich.
9. Ograniczenie zróżnicowania wydatków na funkcjonowanie jednostek sektora
finansów publicznych poprzez:
– ograniczenie zróżnicowania wydatków na funkcjonowanie poszczególnych jednostek sektora finansów publicznych, zwiększenie środków na realizację statutowych celów.
Zakładany efekt finansowy: oszczędności ok. 100 mln zł.
10. Likwidacja Wojskowej Agencji Mieszkaniowej poprzez:
– przekazanie majątku Agencji gminom (przejściowo majątkiem tym może
administrować Agencja Mienia Wojskowego),
– wprowadzenie w miejsce inwestycji mieszkaniowych prowadzonych przez WAM kredytu hipotecznego na zakup mieszkania ustawowo gwarantowanego żołnierzom przez państwo.
Zakładany efekt finansowy: uzyskanie większego efektu rzeczowego w ramach tych samych wydatków
budżetu.
11. Likwidacja niektórych zadań ARiMR nie mających bezpośredniego związku
z podstawową działalnością agencji.
Zakładany efekt finansowy: około 13 mln zł.
12. Ograniczenia wydatków budżetu państwa o niskiej efektywności, w tym:
– Racjonalizacja i uporządkowanie wydatków instytucji funkcjonujących
w otoczeniu rolnictwa poprzez:
– połączenie instytucjonalne w ramach jednej instytucji zadań związanych z doradztwem rolniczym (w ramach Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, likwidacja ośrodków doradztwa rolniczego);
Zakładany efekt finansowy: konsolidacja środków i wzmocnienie nadzoru nad wykorzystaniem tych
środków.
– Zmniejszenie kosztów zalesiania poprzez:
– uchylenie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia.
Zakładany efekt finansowy: 8 mln zł,
13. Ograniczenie nieefektywnych i kosztownych systemów dopłat do oprocentowania
wybranych rodzajów kredytów oraz do cen skupu poprzez:
– stopniową likwidację linii kredytów preferencyjnych dla rolnictwa i zastępowanie tych instrumentów rozwiązaniami Wspólnej Polityki Rolnej i funduszy strukturalnych.
Zakładany efekt finansowy: 70 mln zł.
14. Konsolidacja niektórych jednostek administracji rządowej w tym:
– Likwidacja Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych poprzez przeniesienie całości zadań do Agencji Rynku Rolnego lub do ARR i Inspekcji Handlowej
Zakładany efekt finansowy: 2,5-3,0 mln zł.
– Racjonalizacja zakresów kompetencji i redukcja kosztów działania inspekcji poprzez przeprowadzenie przeglądu publicznych instytucji kontrolnych;
Zakładany efekt finansowy: Ograniczanie kosztów o 3,5-4,0 mln złotych.
15. Konsolidacja instytucji zajmujących się promocją Polski i polskiej gospodarki za
Granicą poprzez:
– konsolidację całości promocji kraju placówkom dyplomatycznym, wydziałom ekonomiczno-handlowym oraz Polskiej Agencji Promocji Gospodarczej;
– przekazanie środków do dyspozycji PAPG oraz jednostkom samorządu
terytorialnego.
Zakładany efekt finansowy: lepsze wykorzystanie środków przeznaczonych na promocję zagraniczną.
II. Pozyskiwanie dochodów do budżetu
1. Likwidacja środków specjalnych w ministerstwach i urzędach centralnych poprzez:
– zniesienie możliwości tworzenia większości środków specjalnych, które
przeznaczane są na wypłaty dodatkowych wynagrodzeń.
Zakładany efekt finansowy: zwiększenie dochodów budżetu o około150 mln zł.
2. Zwiększanie dochodów przez zmiany w systemie podatkowym bez wzrostu fiskalizmu poprzez:
– pobudzanie przedsiębiorczości: obniżenie stawek, uproszczenie procedur podatkowych;
wprowadzenie zachęt inwestycyjnych (poprzez przyśpieszenie rozliczeń
amortyzacyjnych);
– zachęcanie do wyjścia z szarej strefy: poprzez z jednej strony – obniżanie stawek,
zmniejszanie obciążeń biurokratycznych i rozszerzenie możliwości rozliczania się
w formie ryczałtu a także propozycje uproszczenia procedur np. zakładania
przedsiębiorstw, zakresu koncesji, regulacji; a z drugiej – wprowadzenie rozwiązań
3. Dalsze poszerzenie bazy podatkowej poprzez:
– objęcie podatkiem dochodowym rolników;
– dalsze uproszczenie i stabilizacja prawa podatkowego;
– stopniowe zrównywanie stawek podatku VAT;
– poprawę efektywności działania aparatu skarbowego (zwiększenie prawdopodobieństwa
złapania na niezgodnym z prawem unikaniu płacenia podatków zmniejszy atrakcyjność
funkcjonowania w „szarej strefie”);
– likwidację możliwości podejmowania uznaniowych decyzji podatkowych przez organy
podatkowe (a więc możliwości: umarzania w całości lub części zaległości, opłaty
prolongacyjnej, odraczania terminu płatności podatku, rozkładania zapłaty podatku na
raty, odraczania i rozkładania na raty odsetek za zwłokę);
– większą „sprawiedliwość systemu podatkowego” poprzez m.in. ograniczenie ulg, zwolnień wyłączeń i możliwości umorzeń zobowiązań podatkowych ale także zwalczanie zjawisk niekompetencji i korupcji w aparacie skarbowym;
4. Porządkowanie wydatków na obronność na zobowiązania międzynarodowe.
Zmiana zasad finansowania potrzeb obronnych RP poprzez:
– przyjęcie zasady, że na finansowanie potrzeb obronnych RP przeznacza się corocznie wydatki budżetowe w wysokości nie niższej niż 1,95% PKB z roku poprzedniego,
Zakładany efekt finansowy: oszczędności budżetu w latach 2005-2007 – 4.366 mln zł.
5. Racjonalizacja pomocy publicznej,
Zwiększanie dochodów w wyniku restrukturyzacji górnictwa i PKP
a) Górnictwo węgla kamiennego
– realizacja programu restrukturyzacji, który zawiera zadania w zakresie
dostosowania wydobycia węgla do rzeczywistych potrzeb, umorzenia części zobowiązań
publicznoprawnych, a także ograniczenia zbędnych kosztów i doprowadzenia
do opłacalnej wielkości eksportu.
Zakładany efekt finansowy: około 380 mln zł. rocznie.
b) Grupa PKP
Restrukturyzacja poprzez:
– przyspieszeniu prywatyzacji podstawowych spółek PKP;
– reformie systemu przewozów regionalnych, polegającej na ekonomicznym i organizacyjnym powiązaniu ich z samorządami regionalnymi;
– zintensyfikowaniu restrukturyzacji majątkowej spółek grupy PKP.
Zakładany efekt finansowy: większe wpływy, aż do kwoty ok. 400 mln zł. rocznie w 2005 r.
6. Przyrost dochodów w wyniku restrukturyzacji systemu ochrony zdrowia poprzez:
– Restrukturyzację finansową publicznych zakładów opieki zdrowotnej
Zakładany efekt finansowe: około 250 mln zł.
– Przekształcenie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w spółki
użyteczności publicznej
7. Pozostałe działania
– Rozszerzenie zasad ogólnych odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
na nauczycieli, nauczycieli będących emerytami/rencistami oraz nauczycieli akademickich
Zakładany efekt finansowy: 65 mln zł.
– Modyfikacja systemu awansu zawodowego nauczycieli poprzez:
– podwyższenie wymagań dla nauczycieli ubiegających się o stopień nauczyciela
dyplomowanego, poprzez wprowadzenie obligatoryjnego przystępowania nauczyciela
do rozmowy z komisją kwalifikacyjną,
– wydłużenie ścieżki awansu zawodowego z 7 do 10 lat,
– wprowadzenie jednego w roku terminu przeszeregowania płacowego dla nauczycieli
uzyskujących kolejny stopień awansu zawodowego,
– likwidację obligatoryjnego przeszeregowania płacowego w związku z uzyskaniem
kolejnego stopnia awansu zawodowego w przypadku nauczycieli zatrudnionych na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w administracji rządowej.
Zakładany efekt finansowy: 131,5 mln zł rocznie.
III. Zmiany z zakresie wydatków socjalnych
1. System emerytalny i wcześniejsze emerytury
– Zwiększanie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku niemobilnym (tj.
w wieku powyżej 45 lat), wyrównania praw emerytalnych wszystkich osób, ograniczenie wydatków na transfery przedemerytalne, które podwyższają koszty pracy i zwiększają bezrobocie poprzez:
– aktywizację zawodową osób w wieku przedemerytalnym,
– stopniowe ograniczanie zachęt i możliwości wcześniejszej dezaktywizacji,
– zrównanie w prawach wszystkich uczestników systemu emerytalnego,
– ograniczanie kosztów pracy.
– Stopniowe ograniczenie systemu świadczeń przedemerytalnych
– Programy prowadzące do wydłużenia zatrudnienia:
– Zwiększenie możliwości organizacyjnych powiatowych urzędów pracy
– Wygaszenie przyznawania świadczeń przedemerytalnych,
– Program aktywizacji zawodowej osób powyżej 50 roku życia
(Program 50+),
– Wdrożenie systemu emerytur pomostowych dla osób pracujących w szczególnych
warunkach i o szczególnym charakterze,
– Wyrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn
– Wprowadzenie zasady elastycznego wieku emerytalnego w przedziale 62-65 lat,
– Waloryzacja świadczeń społecznych – byłaby ustalana decyzją parlamentu przy okazji uchwalania ustawy budżetowej, nie częściej jednak niż okres potrzebny do tego, aby skumulowany wzrost cen od ostatniej waloryzacji przekroczył określoną próg w przedziale 5%-10%. Jednocześnie proponuje się odejście od automatycznej waloryzacji pozostałych świadczeń społecznych (np. zasiłków dla bezrobotnych, dodatków mieszkaniowych itp.) i uzależnienie ich od kondycji budżetu państwa. Wyjątek poza emeryturami i rentami dotyczyłby tylko minimalnego wynagrodzenia.
– Ograniczenie kosztów zasiłków chorobowych poprzez powrót do zasady płacenia za każdy dzień choroby, przy jednoczesnym zmniejszeniu wysokości wynagrodzenia za czas choroby i zasiłku chorobowego do 70%
należnego wynagrodzenia
2. System rent z tytułu niezdolności do pracy
Ograniczenie wydatków na renty poprzez:
a. zmianę funkcji rent z tytułu niezdolności do pracy poprzez zróżnicowanie ról, jakie poszczególne grupy inwalidzkie pełniłyby w systemie zabezpieczenia przed niezdolnością do pracy.
– całkowita niezdolność do pracy – świadczenie miałoby charakter kompensujący
dochody dla osób, które ze względu na stan zdrowia nie są w stanie podjąć żadnej
pracy zarobkowej,
– częściowa niezdolność do pracy – świadczenie przysługiwałoby tylko osobom, które
utraciły zdolność do pracy w sposób bardzo znaczny lecz nie całkowity. Miałoby ono
charakter uzupełniający dochody tych osób,
– ograniczona zdolność do pracy, tj. niezdolność do pracy mniejsza od wymaganej dla
uzyskania renty inwalidzkiej z tytułu częściowej niezdolności do pracy – świadczenie
przyznawane byłoby okresowo (na nie dłużej niż 3 lata), ukierunkowane na
aktywizację zawodową i zmianę zawodu, ściśle powiązane i uwarunkowane
podjęciem rehabilitacji i przeszkolenia zawodowego pod rygorem utraty prawa do
świadczenia.)
b. ukierunkowanie zasad łączenia renty z tytułu niezdolności do pracy z pracą na
aktywizację zawodową
c. nowe określenie wymiaru świadczeń rentowych w oparciu o stan konta emerytalnego
d. powiązanie możliwości skorzystania z gwarancji renty minimalnej z sytuacją
materialną
e. nowe zasady przekształcania renty z tytułu niezdolności do pracy w emeryturę
f. przekształcenie rent starszych rencistów w emerytury
g. ustalanie uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy – jedynie dla osób w
wieku emerytalnym niezdolność do pracy orzekana byłaby na czas stały.
h. weryfikacja niezdolności do pracy osób z orzeczoną niezdolnością do pracy na
czas stały poprzez badania kontrolne wśród osób z orzeczoną stałą niezdolnością
do pracy,
i. opracowanie standardów orzecznictwa o niepełnosprawności i niezdolności do
pracy.
j. wzmocnienie systemu monitoringu orzecznictwa o niepełnosprawności i
niezdolności do pracy
k. likwidacja barier w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych poprzez:
– zniesienie przywilejów dotyczących czasu pracy osób niepełnosprawnych (krótszy czas
pracy, dodatkowa przerwa na gimnastykę, dodatkowy urlop wypoczynkowy
i rehabilitacyjny), w szczególnych przypadkach skrócenie czasu pracy powinno być
refundowane ze środków PFRON;
– wprowadzenie możliwości uzyskania bezpłatnego urlopu rehabilitacyjnego na żądanie
osoby niepełnosprawnej.
l. zmiana struktury wydatków na wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych
m. zmiana struktury wydatków na pomoc pracodawcom poprzez
– uzależnienie wysokości pomocy kierowanej do pracodawców w postaci dotacji, dofinansowania oraz ulg
parapodatkowych od:
– liczby zatrudnianych przez nich osób niepełnosprawnych,
– stopnia niepełnosprawności zatrudnianych przez nich osób niepełnosprawnych,
– rodzaju schorzenia zatrudnianych przez nich osób niepełnosprawnych,
– wynagrodzeń zatrudnianych przez nich osób niepełnosprawnych (składki na
ubezpieczenie społeczne),
– kosztów przystosowania stanowiska pracy do potrzeb zatrudnionych tam osób
niepełnosprawnych.
– wprowadzenie ograniczenia wysokości dotacji za zatrudnianie osoby
niepełnosprawnej do wysokości jej wynagrodzenia niezależnie od rodzaju pracodawcy
(obecnie nie dotyczy to zakładów pracy chronionej).
– zniesienie wymogu tworzenia zakładowych funduszy rehabilitacji w zakładach pracy
chronionej i ich obowiązków w zakresie zapewniania pracownikom specjalistycznej
opieki medycznej i indywidualnych programów rehabilitacyjnych.
– zniesienie pozostałych form dofinansowywania zakładów pracy chronionej nie
służących potrzebom osób
– zmodyfikowania sposobu refundacji składek na ubezpieczenie społeczne za
zatrudnione osoby niepełnosprawne.
– ujednolicenie wysokości dotacji za zatrudnianie osób niepełnosprawnych przez
poszczególnych pracodawców.
– zniesienie wydatków na refundację części wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, u
których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję
w zakładach pracy chronionej.
Efekt finansowy: 463 miliony złotych w stosunku do stanu jaki będzie miał miejsce w 2004 r. przy zachowaniu wcześniejszych przepisów.
n. Likwidacja PFRON
4. Zmiana systemu ubezpieczeń rolników
W ramach zmian przewidywano:
Pół, czyli nic
Ustępując ze stanowiska wicepremiera (marzec 2005), Jerzy Hausner oszacował, że jego program został zrealizowany na poziomie nieco ponad 50 %. Zdaniem ekonomistów jego Program został istotnie zmieniony i rozmyty, a oszczędności zastąpione przez wzrost fiskalizmu.
W części socjalnej zrezygnowano m.in. z weryfikacji rencistów, wydłużania wieku emerytalnego kobiet, wpisania do ustawy ostatecznej daty wygaszania świadczeń przedemerytalnych, podniesienia wieku uprawniającego osoby do korzystania z renty rodzinnej (dla wdowców), zniesienia mechanizmu automatycznej indeksacji wielu świadczeń i przywilejów, pierwotnej „ostrzejszej” wersji zmian dotyczących dorabiających emerytów i rencistów.
Klęską Hausnera było odrzucenie przez Sejm w listopadzie 2004 r. dwóch ustaw z planu – o systemie ubezpieczeń społecznych, różnicującej wysokość składek ZUS dla przedsiębiorców oraz projektu ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Klapą zakończył się też postulat ograniczania wydatków administracji. W 2004 roku na zmniejszeniu liczby państwowych stanowisk kierowniczych, samochodach służbowych czy telefonach w administracji udało się zaoszczędzić… 41 mln zł.
Nie doszło też do uchwalenia przepisów znoszących od nowego roku indeksację blisko 120 świadczeń wypłacanych z publicznej kasy, nie przeszła zasadnicza reforma KRUS. Rząd oszacował, że spowodowało to lukę budżetową wysokości 1 mld zł.
Według rządowego bilansu z lutego 2005 oszczędności i dodatkowe wpływy do budżetu wynikające z wdrożonych już działań w latach 2004–2007 miały przynieść 25,4 mld zł, wobec planowanych 54,6 mld zł. W przypadku społecznej części planu oszczędności mają wynieść 14,35 mld zł, wobec planowanych pierwotnie 34,07 mld zł.
