e-CNY – cyfrowy pieniądz banku centralnego Chin

©Getty Images

W wielu opiniach podkreśla się znaczenie prac wdrożeniowych chińskiego CBDC jako największego i najbardziej publicznego poligonu testowego dla skuteczności i możliwości wprowadzenia CBDC w wielu innych państwach na świecie. Z analiz zaprezentowanych przez Atlantic Council (think tank monitorujący poziom zaawansowania prac wdrożeniowych CBDC na świecie) wynika, że Chiny pod wieloma względami są światowym liderem implementacji cyfrowej waluty, zwłaszcza w kontekście testowania technologicznych koncepcji, stosowanych rozwiązań organizacyjnych, pilotaży oraz rożnego rodzaju zachęt i promocji zmierzających do upowszechnienia w tym kraju cyfrowej wersji pieniądza gotówkowego.

Z raportu przygotowanego w 2021 r.  w ramach prac Grupy Roboczej ds. badań i rozwoju e-CNY w banku centralnym Chin (People’s Bank of China – PBoC) wynika, że e-CNY to cyfrowa wersja fiducjarnej waluty Chin (RMB) emitowanej przez PBoC, która obsługiwana jest przez autoryzowanych operatorów. Pod względem wartości nie ma różnicy pomiędzy fizyczną gotówką a jej cyfrowym odpowiednikiem – odmienna jest jedynie forma pieniądza. Władze Chin podkreślają, że e-CNY jest hybrydowym instrumentem płatniczym opartym na wartości, quasi-rachunkach (quasi-account) i rachunkach bankowych, który posiada status prawnego środka płatniczego. Cechą charakterystyczną e-CNY jest jego „luźne” powiązanie z rachunkiem bankowym, co oznacza, że nie ma konieczności posiadania umowy z bankiem, aby dokonywać transakcji i transferów pieniężnych z wykorzystaniem e-CNY. Rozważano dwie opcje uruchomienia e-CNY:

• pierwsza z nich polegała na wykorzystaniu rachunków prowadzonych przez bank centralny, które nie byłyby oprocentowane, ale dostępne dla ogółu społeczeństwa i można by przy ich wykorzystaniu przeprowadzać wszystkie operacje, zwłaszcza te detaliczne;
• druga – którą wybrano – opiera się na wykorzystaniu cyfrowych tokenów wydawanych przez bank centralny dla wskazanych instytucji (bankowych i niebankowych).

Zobacz również:
Chiny – jedyne supermocarstwo przemysłowe: zarys drogi na szczyt

W ramach prowadzanych prac koncepcyjnych, analitycznych i wdrożeniowych zdefiniowano, że e-CNY jest:

• oficjalną walutą, która pełni podstawowe funkcje pieniądza w gospodarce, czyli jest środkiem wymiany, jednostką rozliczeniową a także może być wykorzystywana do przechowywania wartości;
• udostępniany dla autoryzowanych operatów (głównie banków komercyjnych lub innych podmiotów uprawnionych do świadczenia usług płatniczych) w celu zapewnienia obsługi publicznego, scentralizowanego procesu obiegu pieniądza cyfrowego w gospodarce. Dotychczas dziewięć podmiotów (bez udziału podmiotów zagranicznych) uzyskało uprawnienia do obrotu i rozliczania cyfrowego juana. Jest to siedem chińskich banków państwowych i dwa banki internetowe WeBank (WeChat Pay) i MyBank (Alipay). Tylko wskazane, uprawnione do obsługi e-CNY banki komercyjne mogą zamieniać e-CNY na depozyty bankowe i odwrotnie. Pozostałe banki komercyjne (zarówno krajowe, jak i zagraniczne), nie mając odpowiedniej zgody władz publicznych, nie mają uprawnień do obrotu e-CNY;
• zobowiązaniem banku centralnego Chin. Prawo do decyzji o emisji cyfrowej formy juana należy jednak do państwa. W marcu 2023 r. Prezydent Xi Jinping ogłosił powołanie Centralnej Komisji Finansowej, której pozycja w systemie finansowym Chin określona została jako ….”strażnik, planista i decydent”….w zakresie funkcjonowania sektora finansowego o wartości 61 bln dol. Decyzja ta wpłynęła na osłabienie pozycji i systemowego znaczenia banku centralnego Chin oraz chińskiej komisji regulacyjnej ds. papierów wartościowych;
• substytutem gotówki w obiegu klasyfikowanym do kategorii M0, czyli pieniądza gotówkowego, współistniejącego jednocześnie z fizyczną formą chińskiej waluty (RMB). W chińskim systemie monetarnym, kategoria M0 oznacza bezpośrednie zobowiązania PBoC, podczas gdy M1 i M2 obejmują także zobowiązania banków komercyjnych. Oznacza to, że e-CNY będzie wolne od ryzyka nadmiernej lub zbyt słabej kreacji pieniądza przez sektor bankowy. Jednocześnie wobec e-CNY jako kategorii pieniądza M0 nie przewiduje się, aby z tytułu jego emisji a także faktu jego posiadania, PBoC wypłacał odsetki dla posiadaczy cyfrowej waluty. Zyski odsetkowe w Chinach mogą być wypłacane od pozycji zaliczanych do kategorii M1 lub M2 (lokaty bankowe). Brak oprocentowania e-CNY ogranicza jego konkurencyjność w stosunku do instrumentów oferowanych w tradycyjnej formie pieniądza.

Zobacz również:
Skąd i dokąd wiedzie droga Chin

Chińska Republika Ludowa w 2014 r. zaczęła prace nad stworzeniem własnej centralnej waluty cyfrowej, a w 2016 r. przedstawiła już prototyp tej formy pieniądza i rozpoczął się pilotaż w miastach: Shenzhen, Suzhou, Chengdu i Xiong’an. W 2017 r. powołano Instytut Badań nad Cyfrową Walutą (Digital Currency Reasearch Institute), co zintensyfikowało prace nad technologicznymi rozwiązaniami w zakresie aplikacji e-CNY. Jak dotychczas władze Chin nie ogłosiły oficjalnego wprowadzenia cyfrowej waluty na terenie całego kraju.

Rodzaje i typy portfeli cyfrowego juana

Podstawą do upowszechniania e-CNY na terenie Chin a także poza jej granicami jest odpowiednio skonfigurowany, łatwy w dostępie i sprofilowany (w zależności od kategorii klientów) portfel cyfrowego pieniądza. W Chinach jest on określany jako repozytorium do zarządzania i przechowywania e-CNY za pomocą dedykowanej aplikacji, która umożliwia korzystanie z cyfrowego juana.

Wyróżnionych zostało kilka rodzajów i typów portfeli e-CNY:

• Podstawowy portfel osobisty – aktywowany na podstawie danych związanych z numerem telefonu. Portfel ten (w opinii chińskich władz) charakteryzuje się wysokim poziomem anonimowości dokonywanych transakcji. Ale jednocześnie wprowadza ograniczenia w zakresie limitów: ogólny limit wartości portfela podstawowego wynosi 10 tys. e-CNY (ok. 1400 dol.), jednorazowa transakcja z jego wykorzystaniem nie może przekroczyć 2 tys. e-CNY (ok. 270 dol.) a limit transakcji dziennych określono na poziomie 5 tys. e-CNY (ok.700 dol.). Przy tym rodzaju portfela nie ma obowiązku poosiadania rachunku bankowego.
• Zweryfikowany portfel osobisty lub biznesowy – przy jego aktywizacji wymagana jest dodatkowa (niż tylko numer telefonu komórkowego) weryfikacja danych osobowych użytkownika. Najczęściej w ramach procesu uruchamiania aplikacji wymagane jest podanie informacji dotyczących rachunku bankowego oraz potwierdzenie danych osobowych (np. dowód osobisty/paszport), które są weryfikowane u źródeł. W Chinach funkcjonuje ponadto system zaufania społecznego, który jest także wykorzystywany do zakładania portfeli zweryfikowanych. W ramach tego systemu punktowane są zarówno działania pozytywne dla społeczeństwa (jak np.: segregowanie śmieci, terminowe opłaty za rachunki czy działalność charytatywna), jak też szkodliwe (jak np.: wykroczenia, przestępstwa, mandaty itp.). Osobiste portfele biznesowe tworzone są na podobnych zasadach i mogą być oferowane do wykorzystania w ramach drobnej przedsiębiorczości. Portfele zweryfikowane umożliwiają uzyskanie wyższych limitów dziennych transakcji do 100 tys. e-CNY (ok. 14 tys. dol.), pojedyncza transakcja jest możliwa do kwoty 50 tys. e-CNY (ok. 7 tys. dol.), a ogólny limit ustalono na poziomie 500 tys. e-CNY (70 tys. dol.)
• Portfele publiczne – oferowane dla instytucji i podmiotów z sektora publicznego, w ramach, których limit transakcji i salda określany jest indywidualnie na podstawie przyjętej (wewnętrznej) metody konfiguracji. W ramach tej kategorii portfeli możliwe jest utworzenie biznesowych portfeli dla instytucji publicznych, co jest efektem dużego udziału państwa w działalności chińskich przedsiębiorstw.
• Subportfele – umożliwiają w ramach portfela głównego (podstawowego lub zweryfikowanego) wyodrębnienie określonych rodzajów płatności, wartości czy odbiorcy (np. opłata za czynsz czy energię itp.).
• Portfele miękkie – skonfigurowane na aplikacjach do płatności mobilnych (Interfejsy), wykorzystujące technologie NFT, kody QR.
• Portfele twarde – karty z układami scalonymi czy z czytnikami IoT.

Zobacz również:
Perspektywy renminbi jako waluty rezerwowej

Z dotychczasowych doświadczeń programów pilotażowych wynika, że do upowszechniania e-CNY wykorzystuje się przede wszystkim podstawowy (osobisty) portfela e-CNY, co wynika  z faktu, że w Chinach ponad 83 proc. transakcji do płatności mobilnych dokonywanych jest z użyciem telefonu komórkowego. Zgodnie z raportem wydanym przez Biuro Informacyjne Rady Państwa Chin, w 2022 r wartość chińskiej gospodarki cyfrowej osiągnęła poziom 45,5 bln RMB, co stanowi ok. 40 proc. chińskiego PKB, a płatności cyfrowe wyniosły łącznie 66 proc. krajowych transakcji finansowych.  Znaczna większość transakcji (ok 90 proc.) jest realizowana poprzez skan kodu QR (np. płatności obsługiwane przez WeChat Pay oraz Alipay). Cechą wyróżniającą e-CNY jest jego funkcjonowanie oparte na technologii NFC. Płatność realizowana przez NFC nie wymaga połączenia z siecią internetową przy realizacji transakcji. Jak podkreśla E. Prasad, przy zastosowaniu takiej technologii nie ma konieczności wykorzystania platformy płatniczej lub banku jako pośrednika, a wszelkie ryzyko podwójnego wydatkowania środków w przypadku braku natychmiastowej, scentralizowanej weryfikacji można wyeliminować dzięki elektronicznej możliwości śledzenia wszystkich przepływów finansowych. Z punktu widzenia konsumenta, szczególnie w podmiejskich rejonach gdzie dostęp do Internetu jest utrudniony, ta metoda płatności jest postrzegana jak udogodnienie i zachęta do inkluzji finansowej słabiej zdigitalizowanej części społeczeństwa oraz – tak jak w przypadku fizycznej gotówki – pozwala na płatności w placówkach handlowych i miejscach bez dostępu do Internetu.

Jak zachęca się i promuje nową formę pieniądza w Chinach?

Jednym ze sposobów zachęcenia do korzystania z cyfrowego juana była loteria, w ramach której mieszkańcy Pekinu mogli zarejestrować się za pośrednictwem dwóch aplikacji bankowych, biorąc w ten sposób udział w losowaniu jednej z 200 tys. tzw. „czerwonych kopert” zawierających nagrodę w postaci darmowych 200 e-CNY (ok. 28 euro), które następnie mogli wydać tylko w wybranych sklepach. Projekt umożliwił przetestowanie cyfrowej waluty na większej grupie użytkowników i w ten sposób rozdystrybuowanie 40 mln e-CNY. Podobne loterie zorganizowano także w innych miastach Chin (np. w Chengdau, czy w chińskim centrum technologicznym Shenzhen). Taka forma promowania była najczęściej wykorzystywana przez osoby mniej zamożne oraz młode i w sumie przyczyniła się do utworzenia ponad 20 mln osobistych portfeli cyfrowych i ponad 3,5 mln portfeli biznesowych. W tym czasie użyto e-CNY ponad 1,2 mln razy między innymi do dokonywania płatności za transport, drobne zakupy oraz korzystanie z usług publicznych. Całkowity wolumen transakcji w tym czasie oszacowano na ponad 70 mln e-CNY.

Do wykorzystywania e-CNY aktywnie zachęcano także podczas organizacji Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie, które odbyły się w 2022 r., a także podczas Letniej Uniwersjady w Chengdu i Igrzysk Azjatyckich w Hangzhou. Przy okazji organizacji Igrzysk Olimpijskich po raz pierwszy cyfrowy juan zaoferowany został jako forma płatności dla obcokrajowców, czyli osób, które zazwyczaj nie są rezydentem i nie posiadają rachunku bankowego w Chinach. Zainteresowanie korzystaniem z e-CNY przez obcokrajowców było jednak stosunkowo niewielkie i nie miało istotnego wpływu na umiędzynarodowienie chińskiej waluty cyfrowej. Bank Centralny Chińskiej Republiki Ludowej nie podał dokładnych danych odnośnie wykorzystania nowej formy juana podczas sportowych wydarzeń, ale oszacowano, że z planowej wartości transakcji (ok. 300 mln dol.), odnotowano zaledwie ok. 10 proc. (315 tys. dol.). Stan ten wynikał między innymi z ograniczeń związanych z COVID-19 oraz możliwości dokonywania płatności tylko na terenie wioski olimpijskiej. Ponadto postawa większości firm amerykańskich takich jak: McDonalds, Starbucks czy Metro nie zachęcała do korzystania z e-CNY. Pomimo braku spektakularnych sukcesów w zakresie wykorzystania e-CNY przez obcokrajowców w marcu 2024 r.  udostępniono – głównie z myślą o potrzebach zagranicznych turystów – elektroniczny przewodnik do uruchomienia portfela i użytkowania aplikacji e-CNY.

Kolejnym przykładem działań, podejmowanych przez władze publiczne Chin, zachęcających do wykorzystywania e-CNY jest nawiązanie bliskiej współpracy z silne rozwiniętymi w Chinach platformami społecznościowymi i e-commerce. Z danych MFW wynika, że dwie platformy WeChat Pay, który jest zarządzany przez chińskiego giganta technologicznego Tencent będącego właścicielem największego serwisu społecznościowego w Chinach oraz Alipay, który prowadzony jest przez światowy koncern Alibaba dominują w dokonywaniu transakcji internetowych i płatnościach mobilnych, posiadając 90 proc. udział w rynku. Ogólna wartości płatności mobilnych i transakcji cyfrowych dokonanych w Chinach w 2020 roku szacowana była na kwotę 2,5 bln dol.

E. Prasad, opisując przyszłość pieniądza zwraca uwagę, że jednym z zasadniczych czynników motywujących wprowadzenie e-CNY w Chinach jest chęć złagodzenia rosnącej dominacji Alipay i WeChat Pay. W styczniu 2022 r., wiodąca platforma dostaw w Chinach, Meituan wprowadziła usługę, która umożliwiła 200 sprzedawcom offline przyjmowanie płatności w e-CNY. Wśród sprzedawców znajdują się restauracje, sklepy spożywcze, kina i hotele. Współpracę z władzami chińskimi nawiązał również chiński gigant e-commerce – JD.com, który wspiera płatności w nowej walucie na swoich stronach internetowych.

Jako zachętę do e-CNY wskazać należy także niezbyt korzystny dla klientów mechanizm ubezpieczenia depozytów w przypadku depozytów poniżej 500 tys. RMB (ok. 80 tys. dol.). Podkreśla się jednak, że w przypadku możliwości wystąpienia systemowych trudności finansowych PBoC mógłby pobrać niewielką opłatę za częste wypłaty e-CNY z systemu.

Skala wykorzystania cyfrowego juana w Chinach

Od 2022 r. bank centralny Chin raportuje stan emisji e-CNY w oficjalnych dokumentach. Z danych statystycznych wynika, że na koniec 2023 r. wartość e-CNY w obiegu wyniosła 13,61 mld RMB i pozostawała bez zmian w stosunku do roku poprzedniego. e-CNY stanowi jedynie 0,13 proc. ogólnej wartości wyemitowanej waluty. E-CNY testowany jest w 26 prowincjach i miastach. Z dostępnych danych wynika, że na rynku usług finansowych istnieje 261 mln portfeli, a łączna wartość transakcji przekracza 87 mld e-CNY mld (około 13,75 mld dol.). Otwarto 123 mln portfeli indywidualnych i 9,2 mln portfeli korporacyjnych o wolumenie transakcji wynoszącym 142 mln i wartości transakcji wynoszącej 56 mld e-CNY (ok. 8,8 mld dol.). Oznacza to, że średnie saldo wynosi 3 e-CNY (ok. 0,5 dol.) dla portfeli indywidualnych i odpowiednio 31 e-CNY (4,90 dol.) dla portfeli korporacyjnych. Usługi z wykorzystaniem nowej formy pieniądza oferuje ponad 5,6 mln sklepów handlowych, a płatności w nim przyjmują również wybrane instytucje państwowe. Z wykorzystaniem e-CNY zasilane są również niektóre fundusze publiczne, takie jak ubezpieczenia medyczne, wypłacane są środki z tytułu  pomocy socjalnej, czy też dostarczane publiczne fundusze dla wsparcia przedsiębiorstw. Zaplanowano, że od maja 2023 r. w mieście Changshu wypłaty pracownikom sektora publicznego dokonywane będą za pomocą waluty cyfrowej. Stosunkowo duża liczba portfeli sugeruje, że wiele z nich zostało utworzonych, ale nie są wykorzystywane do realizacji transakcji ani do gromadzenia środków pieniężnych w e-CNY. Dane te dowodzą, że pomimo iż wiele osób spróbowało cyfrowej gotówki i otworzyło wirtualne konto, to ostatecznie po niedługim czasie ludzie zrezygnowali z tego typu płatności. Wśród przyczyn tego stanu wymienia się przede wszystkim kwestie zachowania bezpieczeństwa i anonimowości dokonywanych transakcji. Aspekt ten jest najczęściej przywoływany przez przeciwników wprowadzenia CBDC i jest szczególnie istotny w odniesieniu do chińskiego projektu e-CNY.

Zobacz również:
Płatności detaliczne a pieniądz cyfrowy banków centralnych

Utrata anonimowości podczas dokonywania płatności – zarówno biznesowych, jak i osobistych – jest jednym z największych problemów związanych z wdrażaniem cyfrowego juana i całkowitego zastąpienia waluty fizycznej. Z oficjalnych dokumentów wynika, że dla władz Chin priorytetem przy wprowadzaniu i upowszechnianiu e-CNY jest bezpieczeństwo i identyfikowalność oraz zapewnienie anonimowości w przypadku małych transakcji (portfele podstawowe) oraz utrzymanie tzw. identyfikowalności prawnej dokonywanych transakcji, czyli możliwości ingerowania w transakcje w przypadku większych kwot. System waluty cyfrowej może być scentralizowany w takim stopniu, w jakim bank centralny ma wgląd w każdą transakcję, a chiński rząd może łatwo uzyskać dostęp do danych w celu zapobiegania szarej strefie, praniu pieniędzy, uchylaniu się od płacenia podatków, korupcji, terroryzmowi itp. Powszechne wprowadzenie e-CNY ma szczególnie wpływ na zawody usługowe takie jak: usługi sprzątające, opiekunki do dzieci czy ogrodnicy, które w Chinach często stanowią część szarej strefy. Przy całkowitym braku gotówki dostawcy takich usług, którzy regularnie dokonują comiesięcznych transakcji będą postrzegani jako potencjalnie podejrzani.

Chiny koncentrują się na wprowadzeniu detalicznej formy e-CNY, jednocześnie nie wykluczając udziału w pracach międzynarodowych gremiów (jak np. Bank Rozrachunków Międzynarodowych) w ramach projektu mBrigde, a także nawiązania współpracy z Hongkongiem, Tajlandią czy Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi w celu opracowania prototypu interoperacyjnego, hurtowego CBDC. Chiny przygotowują się do uruchomienia e-CNY z systemem szybszych płatności w Hongkongu.

Uwzględniając statystyki e-CNY oraz zapowiedzi rozwoju cyfrowej gospodarki przez chiński rząd, wskazać należy, że państwo to planuje utrzymanie pozycji lidera we wprowadzaniu cyfrowej waluty na świecie oraz uzyskanie przewagi konkurencyjnej w handlu międzynarodowym (głównie w ramach grupy krajów BRICS).

Autorka wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP

©Getty Images

Zamknij pokaz zdjęć