(Opr. DG)
Czy można mówić o istniejących, wspólnych zależnościach, trendach rozwoju sektora bankowego tego regionu ? Czy należy spodziewać się odrębności w kształtowaniu przyszłej wartości rynkowej i dochodowości banków w krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej ?
Jednolitej oceny sformułować się nie da, bo analizowany region jest zbyt różnorodny, tak pod względem sytuacji makroekonomicznej, jak i struktury krajowych sektorów bankowych. Dla potrzeb końcowego wnioskowania przyjmuję jednak, że do roku 2020 nie zmieni się udział banków zagranicznych w kapitale oraz w aktywach sektora bankowego Europy Centralnej i Wschodniej. Bardziej prawdopodobna jest bowiem zmiana własności banków w regionie omawianym w grupie obecnych zagranicznych właścicieli banków bądź wejście na rynek nowych inwestorów zagranicznych – niż znaczny wzrostu udziału kapitału krajowego w kapitale banków tego regionu.
Reuters i McKinsey przedstawili ewolucje wartości rynkowej sześciu największych banków w badanym regionie w okresie 2000 – 2009. Banki, których wartość rynkowa została wzięta do analizy to: rosyjski Sberbank i VTB (Wniesztorgbank), węgierski OTP, polskie PKO BP i Pekao, austriackie banki Erste i Raiffeisen International.
Jeśli przyjąć wartość rynkową tych banków jako 100 w roku 2000, to na koniec 2007 ich wartość zanotowała wzrost aż o 52% . W okresie 2007 – 2009, wartość rynkowa tych banków spadła jednak o 67%. O ile w pierwszym okresie (2000-2007), region (rozumiany jako 6 największych banków regionu) był liderem w świecie pod względem przyrostu wartości rynkowej, o tyle w okresie 2007-2009 zanotował najwyższy spadek wartości rynkowej w stosunku do największych banków z innych regionów (Ameryka Północna, Południowa, Bliski Wschód, Afryka, Zachodnia Europa, Azja i Pacyfik). Dowodzi to znacznej podatności na utratę wartości rynkowej także pozostałych banków z naszego regionu.
Nie tylko właściciele największych banków regionu tej części Europy, ale także pozostali inwestorzy, uczestnicy rynku bankowego, kapitałowego, oczekują stabilizacji rentowności banków, a tym samym stałego, zrównoważonego wzrostu wartości rynkowej banków.
Podstawowe uwarunkowanie dla rozwoju każdej dziedziny gospodarki, w tym bankowości, to projekcja tempa wzrostu PKB. World Economic Outlook, prognoza MFW do roku 2020, zakłada 6% rocznie wzrostu PKB w Europie Centralnej i Wschodniej. Dzisiaj już wiemy, że kryzys finansowy rynków rozwiniętych, stały wzrost ceny podstawowych surowców ogranicza do minimum prawdopodobieństwo tak wysokiego wzrostu PKB w regionie. O ile korzystny jest w regionie Europy Centralnej i Wschodniej, utrzymujący się nadal, stały wzrost konsumpcji wewnętrznej, o tyle zanikają w regionie przewagi z tytułu obrotów handlu zagranicznego i inwestycji zagranicznych w krajach tej części Europy (efekt sytuacji w UE, z którą region ma największe powiązania ekonomiczne).
Wszystkie kraje regionu, w tym Ukraina i Rosja, najszybciej rozwijają się i będą rozwijać do roku 2020 w głównych miastach Europy Centralnej i Wschodniej. Dane Reuters i McKinsey pokazują, że do roku 2020, aż 46% wzrostu PKB w regionie przypadnie na 33 miasta Europy Centralnej i Wschodniej. W Polsce to 8 miast spośród 33 wszystkich miast regionu. Polskie miasta o spodziewanym najwyższym wzroście ekonomicznym to : Szczecin, Trójmiasto, Poznań, Wrocław, Kraków, Łódź, Warszawa, Katowice. W Rosji największy wzrost nastąpi w 12 miastach kraju, na Ukrainie w 3, w Rumunii także w 3, w 2 w Czechach i 2 w Słowacji . Pozostałe centra wzrostu w regionie to: Budapeszt, Zagrzeb, Ljubljana. Automatycznie miasta te będą generować najwyższą dochodowość w usługach bankowych w okresie do 2020 roku.
Rozwój rynku oparty będzie na znacznym ilościowym wzroście populacji młodych, wykształconych, osiągających wyższe dochody, nastawionych na konsumpcję, zamożnych klientów dla banków. Ocenia się, że aż 41% całej populacji klasy średniej rynków wschodzących aktualnie mieszka w Europie Centralnej i Wschodniej. Dla przykładu, liczba gospodarstw domowych osiągających dochody roczne powyżej 15 tys. dol. w roku, w stosunku do ilości gospodarstw domowych kraju ogółem, stanowiła w 2009 roku odpowiednio :
Czechy – 70,6 proc.
Węgry – 69,0 proc.
Polska – 59,6 proc.
Ten sam wskaźnik dla wybranych, innych krajów wschodzących, spoza regionu:
Brazylia – 38,1 proc.
Indie – 2,9 proc.
Chiny – 3,2 proc.
Zamożni klienci indywidualni, zamożne firmy, zwłaszcza średniej wielkości, to koło zamachowe dla rozwoju banków w regionie Europy Centralnej i Wschodniej.
Istnieją także inne dziedziny, w których Europa Centralna i Wschodnia ma przewagi dające pozytywny impuls dla rozwoju rynku, w tym wzrostu dochodowości banków. Należą do nich m.in. obszar inwestycji infrastrukturalnych i handel zagraniczny.
Tylko wydatki w Rosji na infrastrukturę szacowane są na poziomie około 60% ogółem planowanego budżetu na rozwój infrastruktury regionu, tj. wartości 7,1 biliona euro, do końca 2020.
Fundusze spójności i celowe w ramach UE, przeznaczone na finansowanie projektów infrastruktury w krajach członkowskich UE z Europy Centralnej i Wschodniej stanowią około 800 mld euro w budżecie regionu na lata 2011-2020.
Struktura wydatków na infrastrukturę w krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej wraz z Rosją i Ukrainą do roku 2020 przedstawia się następująco:
32 proc. ogółem środków na budowę dróg,
24 proc. na modernizacje i budowę portów lotniczych,
9 proc. na inwestycje w koleje miejskie,
9% na sport i rekreację,
7 proc. na szkoły,
6 proc. na budynki rządowe i administracji publicznej,
13 proc. na inne cele.
W okresie obecnej dekady szacuje się też wzrost obrotów handlu zagranicznego krajów regionu z Europą Zachodnią na poziomie 7% rocznie i 10% rocznie z krajami Azji. Potrzeby finansowania i administrowania środkami na projekty inwestycyjne w infrastrukturę krajów oraz potrzeby finansowe związane z obrotem handlu zagranicznego to istotny potencjał wzrostu dla banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej.
Poważnym mankamentem regionu jest jednak obecna i prognozowana struktura demograficzna – spadek urodzeń a w konsekwencji starzenie się społeczeństwa i mniejsza ilościowo siła robocza. Największy problem w tym zakresie ma Rosja, gdzie do 2020 roku liczba pracujących spadnie nawet o 12% (10 milionów osób) w stosunku do z 2011 roku.
Jeśli spadek liczebności siły roboczej w Europie Centralnej i Wschodniej połączymy z niskim wskaźnikiem oszczędności w regionie, to otrzymujemy duży problem z narastaniem długu publicznego i potrzebę stałego dopływu kapitału zagranicznego. W konsekwencji, banki Europy Centralnej i Wschodniej będą w trudnej sytuacji zapewnienia sobie efektywnego (taniego) finansowania działalności.
Podstawowe czynniki zewnętrzne, determinujące jakość gospodarki krajów regionu analizowanego mające wpływ na ich przyszłą efektywność i rozwój to: deficyt budżetowy, zadłużenie kraju, zależność od importu surowców, wrażliwość na stopy procentowe.
Z kolei czynniki wewnętrzne w sektorze bankowym krajów Europy Centralnej i Wschodniej, które będą miały zasadniczy wpływ na przyszły rozwój i wzrost wartości banków regionu to: stopień penetracji (dostępność banku dla klienta), struktura właścicielska banku (pochodzenie kapitału), wartość portfela kredytów w walucie (w stosunku do wartości kredytów ogółem), relacja kredytów do depozytów (jakość i wartość depozytów w stosunku do wartości kredytów), jakość i koszty zarządzania ryzykiem, efektywność w racjonalizowaniu kosztów operacyjnych a tym samym optymalizacji wskaźnika C/I ( koszty/dochody).
Jeśli weźmiemy pod uwagę, zależność przyszłej sytuacji banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej od zdefiniowanych czynników gospodarki kraju (otoczenie banków) oraz zauważalnych wrażliwości, specyfik struktury sektora bankowego kraju (czynniki wewnętrzne, sektorowe), możemy wydzielić trzy grupy krajów, banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej, których uwarunkowania przyszłego rozwoju, wzrostu wartości rynkowej są zasadniczo różne :
Kraje I grupy to kraje z prognozą najbardziej stabilnego rozwoju sektora bankowego w omawianym okresie do 2020 r. Niski deficyt rachunku bieżącego krajów (zbilansowane obroty handlu zagranicznego i przepływów kapitałowo – pieniężnych), niski stopień zadłużenia, zrównoważony budżet stanowią pozytywne, rynkowe czynniki rozwoju banków krajów tej grupy.
Sektor bankowy w Słowenii, Czechach i Słowacji charakteryzuje się korzystną strukturą walutową kredytów (niewielki udział kredytów w walucie obcej – innej niż euro – do kredytów ogółem) i dobrą relacją kredytów do depozytów (zbilansowana wielkość).
Przyszłemu rozwojowi banków w tych krajach sprzyjają zarówno czynniki zewnętrzne, gospodarcze rynku, jak i dobra jakość sektora bankowego.
Banki Rosji i Polski, II grupa krajów – mają nieznacznie gorsze od banków I grupy perspektywy rozwoju do roku 2020.
Po stronie czynników zewnętrznych, uwarunkowań gospodarki kraju, istotne w ocenie ogólnej jest m.in. posiadanie przez Rosję i Polskę znacznych rezerw walutowych i nieznaczna wielkość zadłużenia zagranicznego. Banki w Rosji i Polsce realizują politykę zrównoważonego kredytowania w stosunku do pozyskiwanych depozytów i utrzymują bezpieczny poziom kredytowania w walucie (udział kredytów w walucie obcej w stosunku do ogółem kredytów).
Generalnie, moja ocena jakości czynników zewnętrznych i wewnętrznych, sektorowych, wpływających na perspektywę rozwoju banków Rosji i Polski do 2020 roku jest niższa niż ocena sytuacji banków w krajach I grupy.
Banki III grupy krajów mają najgorsze perspektywy wzrostu tak w ocenie czynników zewnętrznych, rynkowych, jak i wewnętrznych, rynku bankowego krajów.
Złe uwarunkowania makroekonomiczne to głównie obecne i prognozowane problemy krajów tej grupy z równoważeniem zadłużenia publicznego.
Banki III grupy krajów doświadczają aktualnie i będą doświadczać trudności w bilansowaniu kredytów z depozytami i obniżaniem udziału kredytów w walucie do portfela kredytów ogółem.
Najbardziej jaskrawym przykładem znacznej rozbieżności jakości sektora bankowego krajów grupy III, w porównaniu do banków z grupy I i II, jest Ukraina. Przy średnim w regionie Europy Centralnej i Wschodniej wskaźniku relacji kredytów do depozytów na poziomie 120 proc. – Ukraina ma ten parametr na poziomie 176%.
Ogół czynników zewnętrznych i wewnętrznych, oddziałujących na jakość i możliwości wzrostu banków w krajach grupy III, są niekorzystne aktualnie i w prognozowanej sytuacji do 2020 roku.
Inne specyfiki rynków i banków w Europie Centralnej i Wschodniej
– Rynek stale dużego zainteresowania ze strony inwestorów zagranicznych, duży poziom inwestycji bezpośrednich. Baza surowcowa kraju implikuje stałą, dobrą tendencję w tym zakresie.
– Sektor bankowy Rosji to koncentracja własności państwa, z dużymi perspektywami na finansowanie wielkich projektów inwestycyjnych, gospodarczych, infrastrukturalnych.
– Zasadniczą bazą dla rozwoju bankowości detalicznej w Rosji będzie klient zamożny.
– Dojrzały sektor bankowy ze stabilna ale niską marżą odsetkową.
– Stały wzrost konkurencyjności na rynku usług bankowych z uwagi na nowych uczestników, operatorów rynku, brokerów, agencje nieruchomości, sieci detaliczne.
– Niespotykana w innych krajach regionu Europy Centralnej i Wschodniej – presja na obniżkę opłat bankowych ze strony regulatorów rynku.
– Dominacja usług doradztwa (bankowość detaliczna, korporacyjna) w miejsce tradycyjnej bankowości transakcyjnej.
– Centralizacja procesów decyzyjnych w obsłudze korporacji, likwidacja kompetencji regionalnych, lokalnych, lepsza dbałość o jakość zarządzania ryzykiem kredytowym.
Rekomendacje zasadne dla wszystkich banków regionu Europy Centralnej i Wschodniej dotyczą wzmocnienia i poprawy :
– Niskiej efektywności działania ; można tego dokonać poprzez koncentrację działalności banków zarówno po stronie pasywów i aktywów na potrzebach rynku działania oraz poprzez efekt skali (przejęcia, wykupy, zamiany rodzajów działalności z innymi bankami),
– Regionalizacji działalności i tworzenia centrów operacyjnych bankowości,
– Oferty produktów i usług oraz strategii sprzedażowych banków : przejścia z obecnej standardowej oferty produktów i standardowej obsługi na produkty i obsługę dopasowaną do właściwie zdefiniowanych segmentów klientów, w tym najważniejszego dla przyszłej dochodowości banków – segmentu zamożnych klientów indywidualnych i perspektywicznych firm,
– Struktury kosztów operacyjnych : mniejsze powierzchniowo i liczebnie placówki bankowe, outsourcing sprzedaży – to zasadnicze kierunki dla wzrostu wartości banków,
Niektóre rozwiązania do zastosowania w bankach regionu funkcjonują już z powodzeniem na innych rynkach wschodzących. Dobre przykłady do naśladowania w bankach regionu analizowanego to :
– Niskie koszty bankowe, micro oddziały, proste procesy i technologie – dotyczy banków RPA,
– Innowacyjne kanały sprzedaży produktów bankowych – casus rynku bankowego w Brazylii,
– Nowe, efektywne procesy kredytowe, bankomaty, IT aplikacje – aktualnie w bankach tureckich,
– Skuteczne aplikacje dla bankowości mobilnej – stosowane w bankach Korei Płd.,
– Racjonalne kosztowo procesy kredytowe i płatności – stały progres w bankowości Indii,
Rekomendacje i wnioski z analizy będą trudne do powszechnej implementacji w bankach Europy Centralnej i Wschodniej. Jestem przekonany, że są jednak niezbędne dla stabilizacji wartości rynkowej banków w okresie do roku 2020. Obecna wartość rynkowa tych banków podlega niespotykanie dużym wahaniom.
Autor jest specjalistą w zakresie bankowości, finansów, makroekonomii. Pracował w Banku Handlowym i w Grupie KBC Polska
