(©Envato)
Dekompozycje szoków wskazują na dominującą rolę „wstrząsów wynikających z obostrzeń wprowadzonych w związku z pandemią” (tj. „wymuszone oszczędności”, chomikowanie pracy) w wyjaśnianiu kwartalnych trendów wzrostu realnego PKB w 2020 roku, co uzupełnione zostało ujemnym wkładem popytu zagranicznego i inwestycyjnego, zwłaszcza w II kwartale 2020 roku oraz niekorzystnym wpływem trwale zwiększonych oszczędności (ostrożnościowych). Biorąc pod uwagę siłę recesji, reakcja inflacji okazała się umiarkowana.
Kryzysy gospodarcze są katalizatorem postępu w zakresie analiz ekonomicznych. Aby to zilustrować, możemy posłużyć się niedawnym przykładem: w wyniku Wielkiej Recesji związanej z globalnym kryzysem finansowym kwestia napięć w sektorze bankowym i na rynkach finansowych stała się istotnym elementem analiz makroekonomicznych i modelowania makroekonomicznego. Lindé i in. dowodzą w swojej pracy, że estymowany model makroekonomiczny z napięciami na rynkach finansowych i podlegającą ograniczeniom polityką pieniężną do pewnego stopnia tłumaczy głębokość Wielkiej Recesji i powolne tempo późniejszego ożywienia gospodarczego. Kollmann i in. ilustrują w swojej pracy transmisję szoków dotyczących cen aktywów poprzez ograniczenia kredytowe. We wcześniejszych pracach omawiają oni skuteczność polityki awaryjnego wsparcia finansowego w modelu klasy DSGE (Dynamic Stochastic General Equilibrium Model – DSGE) z sektorem bankowym.
Anatomia kryzysu związanego z wybuchem pandemii COVID-19 była jednak zupełnie inna. Ta odmienność dotyczy zarówno przyczyn (rozprzestrzenianie się wirusa i środki mające temu zaradzić) oraz konsekwencji (widocznych w danych ekonomicznych). W rezultacie pojawiła się duża liczba nowych prac badawczych łączących modele epidemiologiczne i makroekonomiczne w celu oceny dynamicznego wpływu sytuacji zdrowotnej i polityki zdrowotnej rządów na wyniki gospodarcze oraz wpływu aktywności gospodarczej na rozprzestrzenianie się wirusa.
Anatomia kryzysu związanego z wybuchem pandemii COVID-19 była jednak zupełnie inna. Ta odmienność dotyczy zarówno przyczyn (rozprzestrzenianie się wirusa i środki mające temu zaradzić) oraz konsekwencji (widocznych w danych ekonomicznych).
Ekonomiści zastanawiali się również – wracając do obszarów nieco bliższych ich standardowym zainteresowaniom – jak opisać ekonomiczną istotę pandemii w ramach ugruntowanych modeli makroekonomicznych. Guerrieri i in. przedstawiają obostrzenia wprowadzone w związku z pandemią jako szoki podażowe dotyczące poszczególnych sektorów w gospodarce wielosektorowej i wskazują na możliwość wystąpienia negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie popytu dla pozostałej części gospodarki. Clemens i Roeger wykorzystują model dwusektorowy (sektor mniej i bardziej dotknięty) do analizy wpływu tymczasowej obniżki podatku VAT wprowadzonej w Niemczech. Kollmann rozważa stylizowany jednosektorowy model nowokeynesowski i dochodzi do wniosku, że aby pogodzić recesję COVID-19 ze słabą reakcją w zakresie inflacji wymagane jest połączenie (trwałych) wstrząsów w zakresie zagregowanego popytu i zagregowanej podaży. Kühl wykorzystuje standardową wersję nowego modelu Europejskiego Banku Centralnego obejmującego całą strefę euro (New Area-Wide Model – NAWM II) i stwierdza, że szoki popytowe i podażowe odgrywają istotną rolę w wyjaśnianiu poziomu produkcji i inflacji w strefie euro w 2020 roku. Chen i in. dostosowują model DSGE nowojorskiego Fedu poprzez dodanie przejściowych szoków w zakresie popytu (współczynnik dyskontowy) i podaży (siła robocza i TFP), w tym częściowej antycypacji kolejnych fal pandemii, w celu wyjaśnienia faktu, że zakłócenia spowodowane pandemią różnią się od standardowych cykli koniunkturalnych.
W tym samym duchu opracowany przez Komisję Europejską globalny model dla wielu krajów (Global Multi-Country Model) rozszerzamy o wstrząsy specyficzne dla pandemii COVID-19 i krótkoterminowe reakcje w zakresie polityki publicznej na poziomie krajowym.
Po pierwsze, dodajemy przejściowy szok w zakresie „wymuszonych oszczędności”, który ogranicza konsumpcję prywatną począwszy od pierwszego kwartału 2020 roku i nie cechuje się standardową (nawykową) trwałością.
Po drugie, uwzględniamy przejściowy szok dotyczący „chomikowania pracy”, który jest niekonfliktowym wstrząsem w zakresie popytu na pracę (zmieniającym intensywność wykorzystania siły roboczej w produkcji na marginesie intensywnym, tj. dotyczącym poziomu produkcji, przy którym firmy nie ponoszą kosztów zatrudniania lub kosztów zwalniania pracowników). Ten wstrząs odpowiada za różnicę między faktycznie przepracowanymi godzinami (funkcja produkcji) a opłaconymi godzinami (dochód z wynagrodzenia), a tym samym odzwierciedla stabilizację dochodów wskutek wdrożenia programów pracy w skróconym wymiarze godzin (ang. short-time work) w strefie euro.
Zmiany w profilach tych dwóch „szoków wynikających z obostrzeń wprowadzonych w związku z pandemią” wykazują ścisłe powiązanie, odpowiednio, ze zmianami w zakresie empirycznych wskaźników mobilności i surowości obostrzeń oraz ze zmianami w zakresie danych dotyczących dotacji dla przedsiębiorstw, co potwierdza naszą interpretację. Ponadto, podobnie jak Pfeiffer i in. włączamy do naszego modelu przedsiębiorstwa o ograniczonej płynności, celem uwzględnienia ograniczonego dostępu do finansowania zwłaszcza małych przedsiębiorstw działających w sektorze usług. Ten mechanizm generuje również dodatnie powiązanie zmian w zakresie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego.
Rozszerzenia wprowadzone przez nas do modelu odnoszą się do głównych cech recesji związanej z pandemią COVID-19. W 2020 roku równocześnie i w podobnym stopniu spadła konsumpcja prywatna i inwestycje w strefie euro. W tzw. „normalnych” czasach inwestycje są zwykle bardziej niestabilne i zmienne niż wzrost konsumpcji, a podczas Wielkiej Recesji konsumpcja spadła w mniejszym stopniu niż inwestycje. W porównaniu z drastycznym spadkiem liczby godzin przepracowanych w czasie pandemii (zgodnym z realnym PKB), liczba zatrudnionych osób pozostała raczej stabilna. To kontrastuje z równoległymi i ściśle powiązanymi zmianami w zakresie liczby przepracowanych godzin i liczby zatrudnionych osób obserwowanymi w okresie poprzedzających 25 lat.
W publikacjach Komisji Europejskiej (2020, 2021) dokonujemy dekompozycji rocznego wzrostu realnego PKB strefy euro na główne czynniki. „Wstrząsy wynikające z obostrzeń wprowadzonych w związku z pandemią”, w tym w szczególności „wymuszone oszczędności”, były dominującymi czynnikami recesji w 2020 roku, ze szczególnie silnym negatywnym oddziaływaniem w II kwartale 2020 roku, złagodzeniem negatywnego wpływu w III kwartale 2020 roku i ponownym pogorszeniem w IV kwartale 2020 roku. Trwały wzrost oszczędności („oszczędności prywatne”) sprawił, że masowy spadek konsumpcji prywatnej stał się najważniejszym pojedynczym czynnikiem napędzającym recesję w 2020 roku. Wpływ pandemii na globalny popyt i handel był trzecim ważnym czynnikiem wzrostu PKB w 2020 roku, ze spadającym popytem eksportowym i częściową kompensacją po stronie importu wskutek wzmocnienia zjawiska „preferencji kraju pochodzenia” (ang. home bias). Spadek popytu na inwestycje („premia za ryzyko”) przyczynił się do spadku aktywności gospodarczej głównie w II kwartale 2020 roku. Dla porównania standardowe czynniki podażowe odegrały niewielką rolę, z dodatnim wkładem w II kwartale 2020 roku, który był związany ze spadkiem cen surowców. Wyniki te wskazują na wsparcie ze strony dyskrecjonalnej polityki fiskalnej – począwszy od połowy 2020 roku – która stanowiła uzupełnienie automatycznych stabilizatorów.
Dekompozycja wstrząsu dotyczącego inflacji cen konsumpcyjnych w strefie euro wskazuje na znaczenie różnych czynników. Przejściowe „szoki wynikające z obostrzeń wprowadzonych w związku z pandemią” mają niewielki wpływ na bieżącą inflację pomimo silnych negatywnych skutków dla produkcji, ponieważ nie zmieniają one oczekiwań inflacyjnych. Natomiast trwałe ujemne szoki w zakresie oszczędności („oszczędności prywatne”) obniżają oczekiwania inflacyjne, co prowadzi do niższej inflacji bieżącej. Podobny efekt mają utrzymujące się ujemne wstrząsy w zakresie światowego popytu i handlu międzynarodowego.
Te negatywne czynniki są częściowo kompensowane dodatnim wkładem ze strony „dostaw i surowców”, w tym w szczególności szoków związanym z kosztami pracy i narzutami cenowymi. Te pierwsze odzwierciedlają wzrost różnicy między płacami a wydajnością pracy, a te drugie wypełniają lukę między inflacją a jej podstawowymi czynnikami. Tymczasem spadek cen surowców przyczynił się do obniżenia inflacji w 2020 roku, podczas gdy w I kwartale 2021 roku przełożył się na wzrost cen konsumpcyjnych.
W świetle krótkoterminowego kompromisu między zdrowiem publicznym a aktywnością gospodarczą, recesja w strefie euro wywołana pandemią COVID-19 okazała się wyjątkowo głęboka. Polityka stabilizacyjna zamiast stymulować zagregowany popyt poprzez wydatki rządowe skupiała się na wspieraniu dochodów i utrzymywaniu infrastruktury produkcyjnej gospodarki w celu powstrzymania procesu przenoszenia się negatywnych skutków do sektorów, które nie były dotknięte ograniczeniami w zakresie działalności, ograniczenia zjawiska powstawania tzw. „blizn po pandemii” oraz wspierania późniejszego ożywienia gospodarczego. W szczególności programy pracy w skróconym wymiarze godzin pozwoliły na ustabilizowanie zatrudnienia pomimo dramatycznego spadku liczby faktycznie przepracowanych godzin.
W świetle krótkoterminowego kompromisu między zdrowiem publicznym a aktywnością gospodarczą, recesja w strefie euro wywołana pandemią COVID-19 okazała się wyjątkowo głęboka.
Nasz estymowany model wskazuje na możliwość szybkiego ożywienia aktywności gospodarczej w zakresie w jakim na aktywność tę wpłynęły przejściowe „wstrząsy wywołane obostrzeniami wprowadzonymi w związku z pandemią”. Warunkiem koniecznym jest jednak ustanie stanu zagrożenia epidemiologicznego, co pozwoli na zniesienie ograniczeń w aktywności gospodarczej. Natomiast w zakresie w jakim istotną rolę dla aktywności gospodarczej odgrywają motywy ostrożnościowe, dla wzmocnienia poziomu zaufania konsumentów i inwestorów może być wymagana większa jasność w odniesieniu do perspektyw średnioterminowych i długoterminowych.
Podziękowania: Poglądy wyrażone w niniejszym artykule są wyłącznie opiniami autorów i nie powinny być przypisywane Komisji Europejskiej. Przekazujemy podziękowania dla Bjoerna Doehringa, Martina Eichenbauma, Roberta Kollmanna, João Leala, Sergio Rebelo, Wernera Roegera, Mathiasa Trabandta i Milana Vyskrabki za ich cenne komentarze i wywiady, oraz dla Susanne Hofmann za pomoc przy opracowaniu danych.
Roberta Cardani – Kierownik naukowy, Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Centre) Komisji Europejskiej
Olga Croitorov – Ekonomista badawczy, Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej
Fabio Di Dio – Ekonomista, Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej
Lorenzo Frattarolo – Ekonomista, Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej
Massimo Giovannini – Ekonomista, Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej
Stefan Hohberger – Pracownik naukowy, Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej
Philipp Pfeiffer – Ekonomista, Komisja Europejska
Marco Ratto – Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej
Lukas Vogel – Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych, Komisja Europejska
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
