Kluczowym tematem badawczym w obszarze handlu międzynarodowego jest związek między kosztami handlu a wielkością przepływów handlowych. O ile wzrośnie wymiana handlowa, jeśli koszty handlu spadną? Ekonomiści określają tę zależność mianem „elastyczności kosztowej handlu” (trade cost elasticity).
Oceniając wpływ kosztów handlu na wielkość wymiany handlowej, badacze zazwyczaj opierają się na standardowych modelach równań grawitacji i wstawiają do nich zastępcze wskaźniki kosztów handlu jako regresory po prawej stronie równania. Mogą oni na przykład wykorzystywać dwustronne zmienne odległości lub zmienne zerojedynkowe (dummy variables) dla regionalnych umów handlowych i statusu unii walutowych. W ten sposób uzyskiwane są pojedyncze współczynniki do oceny efektów handlowych kosztów handlu (tj. wpływu kosztów handlu na wielkości wymiany handlowej). Zgodnie z przyjętymi ramami metodologicznymi te efekty handlowe są jednorodne we wszystkich parach państw uwzględnionych w próbie.
Zakwestionowanie poglądu o jednorodnych efektach kosztów handlu
W naszym nowym badaniu proponujemy nowatorskie podejście, które opiera się na założeniu, że koszty handlu nie muszą wcale wpływać na wszystkie przepływy handlowe w ten sam sposób. Koszty handlu mogą silnie wpływać na wielkość handlu między niektórymi krajami, a zarazem mogą nie mieć takiego wpływu na handel między innymi krajami. Kwestionujemy tym samym pogląd, że koszty handlu mają jednorodny, uniwersalny (tzw. one-size-fits-all) wpływ na dwustronne przepływy handlowe. Proponujemy łatwą do wdrożenia metodologię, która stanowi alternatywę dla tradycyjnego równania grawitacji i pozwala nam na oszacowanie niejednorodnych efektów kosztów handlu.
Koszty handlu mogą silnie wpływać na wielkość handlu między niektórymi krajami, a zarazem mogą nie mieć takiego wpływu na handel między innymi krajami.
Jako nasze ramy teoretyczne – wprowadzamy niejednorodne efekty kosztów handlu, opierając się w tym zakresie na translogarytmicznym równaniu grawitacji, które przewiduje zmienne elastyczności kosztowe handlu. W tych ramach metodologicznych „ograniczone” dwustronne relacje handlowe (tj. charakteryzujące się niskimi udziałami danych państw w imporcie dwustronnym) są bardziej wrażliwe na zmiany kosztów handlu niż „intensywne” relacje handlowe (charakteryzujące się wysokimi udziałami danych państw w imporcie dwustronnym).
Intuicja wskazuje, że bilateralna wymiana handlowa cechująca się niskim udziałem w ogólnym imporcie danego kraju lokuje się wysoko na krzywej popytu, gdzie wielkość sprzedaży jest bardzo wrażliwa na zmiany kosztów handlu. Tymczasem bilateralna wymiana handlowa cechująca się wysokim udziałem w ogólnym imporcie danego kraju lokuje się niżej na krzywej popytu, gdzie wielkość sprzedaży jest mniej wrażliwa na zmiany kosztów. W rezultacie bilateralna wymiana handlowa o mniejszym udziale w ogólnym imporcie danego kraju wykazuje większą elastyczność względem kosztów handlu.
Przewiduje się, że dana zmiana w kosztach handlu generuje niejednorodny wpływ na przepływy handlowe. Należałoby więc spodziewać się większych efektów handlowych w przypadku par krajów o mniejszym udziale w imporcie. Wskazuje to także na występowanie niejednorodnych efektów nawet w obrębie poszczególnych par krajów, ponieważ udziały poszczególnych krajów w imporcie dwustronnym zazwyczaj różnią się w zależności od kierunku handlu. Do przedstawionych ram badawczych stosujemy dane z obszernego zestawu danych o udziałach w imporcie dwustronnym dla 199 państw w latach 1949–2013. Zbiór danych składa się z około 1 miliona obserwacji obejmujących zdecydowaną większość światowego handlu po II wojnie światowej.
Unie walutowe zwiększają obroty handlowe, ale nie w przypadku wszystkich państw
Rozważamy najpierw znaczący przykład efektu handlowego unii walutowych. Uznaje się nie bez słuszności, że unie walutowe są ważnym rozwiązaniem instytucjonalnym służącym obniżeniu kosztów handlu. Od II wojny światowej łącznie aż 123 państwa uczestniczyły przynajmniej przez jakiś okres w uniach walutowych. Jednak czy oznacza to, że wszyscy członkowie unii walutowej doświadczają jednakowego wzrostu wielkości handlu międzynarodowego?
Przy estymacji standardowego grawitacyjnego modelu handlu bez efektów heterogenicznych (tj. narzucając stałą elastyczność kosztową handlu), korzystanie ze wspólnej waluty wiąże się ze średnim wzrostem handlu o 29 proc. Jednak nasze elastyczne ramy grawitacyjne pokazują, że ta średnia wartość skrywa w sobie znaczącą niejednorodność obserwowaną w poszczególnych parach krajów.
Wpływ na bilateralną wymianę handlową wydaje się być szczególnie silny w przypadku par krajów, w których przynajmniej jeden partner jest stosunkowo mały, w wyniku czego jego udział w imporcie dwustronnym może być niewielki. Na przykład stwierdzamy silny wpływ istnienia unii walutowej (strefy euro) na handel kierowany z Austrii do Niemiec (wzrost handlu dwustronnego o 62 proc.), jako że udział Austrii w całkowitym imporcie niemieckim jest stosunkowo niewielki (1,58 proc.). Stwierdzamy również silny wpływ istnienia unii walutowej (Zachodnioafrykańskiej Unii Gospodarczej i Walutowej) na handel kierowany z Togo do Wybrzeża Kości Słoniowej (wzrost dwustronnej wymiany handlowej o 64 proc., przy odpowiadającym jej udziale w imporcie dwustronnym równym 0,05 proc.).
Z drugiej strony, wpływ unii walutowych na handel dwustronny wydaje się być stosunkowo słaby lub nawet zerowy w parach państw o wysokim udziale we wzajemnym imporcie. Tak jest na przykład w przypadku handlu kierowanego z Francji do Belgii/Luksemburga, gdzie wpływ istnienia unii walutowej wynosi 1 proc. (przy dość wysokim udziale Francji w ogólnym imporcie Belgii/Luksemburga wynoszącym 8,79 proc.). Mówiąc ogólniej, istniejące w strefie euro silne wzajemne powiązania handlowe i wysokie udziały poszczególnych państw członkowskich w ogólnym imporcie innych państw członkowskich wyjaśniają, dlaczego we wcześniejszych badaniach efekty handlowe istnienia strefy euro były często uznawane za dość słabe.
Z drugiej strony, wpływ unii walutowych na handel dwustronny wydaje się być stosunkowo słaby lub nawet zerowy w parach państw o wysokim udziale we wzajemnym imporcie.
Rysunek ilustruje te niejednorodne efekty na przykładzie wpływu strefy euro na niemiecki import. Efekty te są skromne w przypadku największych partnerów handlowych Niemiec (Niderlandy, Francja i Belgia/Luksemburg), ale są bardzo silne w przypadku małych partnerów handlowych ze strefy euro, takich jak Estonia, Malta i Cypr.
Asymetrie dwustronne
Jedną z implikacji naszych ustaleń jest to, że efekt handlowy unii walutowych może być heterogeniczny w obrębie poszczególnych par krajów, a zatem asymetryczny ze względu na kierunek handlu. Na przykład wpływ istnienia unii walutowej jest duży w przypadku handlu kierowanego z Austrii do Niemiec (62 proc.). Jednoczenie wpływ istnienia unii walutowej wynosi tylko 3 proc. w odniesieniu do handlu płynącego w przeciwnym kierunku, czyli z Niemiec do Austrii (przy jednoczesnym bardzo dużym udziale Niemiec w ogólnym imporcie Austrii wynoszącym 20,07 proc.).
Umowy handlowe prowadzą do zwiększenia wymiany handlowej, ale te efekty nie są jednorodne
Stosujemy te same ramy „elastycznych efektów kosztów handlu” również do innych zmiennych związanych z kosztami handlu rozważanych w literaturze dotyczącej handlu międzynarodowego. W szczególności przedstawiamy dowody na niejednorodne efekty handlowe (tj. wpływ na wielkość wymiany handlowej) regionalnych umów handlowych i członkostwa w Światowej Organizacji Handlu.
Przystąpienie do regionalnej umowy handlowej wiąże się ze wzrostem handlu dwustronnego o 64 proc. w przypadku państwa mającego udział w imporcie na poziomie średniej wartości dla analizowanej próby. Jednak także w tym przypadku szacunki wskazują na duży stopień ukrytej niejednorodności. Udział w regionalnej umowie handlowej wiąże się ze wzrostem handlu dwustronnego o 114 proc. w przypadku pary krajów w 10. percentylu (tj. o dość niskim udziale w imporcie), ale jednocześnie ze wzrostem handlu dwustronnego o jedynie 28 proc. w przypadku pary krajów w 90. percentylu (tj. o dość wysokim udziale w imporcie).
Jeśli chodzi o członkostwo w Światowej Organizacji Handlu, efekt handlowy wynosi 18 proc. dla pary krajów w 10. percentylu i około zera dla pary krajów w 90. percentylu. Ustalenia te są zasadniczo zgodne z literaturą wskazującą, że efekty handlowe umów handlowych i członkostwa w Światowej Organizacji Handlu są niejednorodne.
Jak handel międzynarodowy może wpływać na innowacyjność i wzrost?
Implikacje dla estymacji grawitacji przy pomocy metod PPML i OLS
W celu poradzenia sobie z heteroskedastycznością i uwzględnienia zerowych udziałów w imporcie w naszej próbie, dokonujemy estymacji naszych regresji, korzystając z metody pseudo-największej wiarygodności opartej na rozkładzie Poissona (Poisson pseudo-maximum likelihood – PPML). W kontekście unii walutowych ostatnie publikacje wskazują, że estymacja równania grawitacji przy pomocy metody PPML w przeciwieństwie do logarytmiczno-liniowej regresji najmniejszych kwadratów (ordinary least squares – OLS) skutkuje zmniejszeniem rozmiaru i znaczenia szacowanego efektu handlowego unii walutowych, a w szczególności efektu istnienia strefy euro.
Nasze ramy badawcze stanowią wkład w wyjaśnienie tego ustalenia. Jak dobrze wiadomo, estymatory OLS i PPML mają różne warunki pierwszego rzędu. Podczas gdy warunki metody OLS obejmują logarytmiczne odchylenia handlu od oczekiwanej wartości, warunki metody PPML obejmują odchylenia poziomu, a zatem przypisują większą wagę do par państw o wysokim poziomie wymiany handlowej. Dzięki wskazaniu, że pary krajów o wyższej intensywności wymiany handlowej wykazują mniejszą elastyczność kosztową handlu, nasze ramy badawcze pozwalają na przewidzenie, że wpływ unii walutowej szacowany przy pomocy metody PPML powinien być mniejszy od wpływu szacowanego przy pomocy metody OLS. Znajduje to potwierdzenie w danych.
Implikacje dla polityki publicznej
W rozważaniach dotyczących wpływu kosztów handlu decydenci polityczni powinni odejść od perspektywy uniwersalnej (tzw. one-size-fits-all, czyli „jeden rozmiar pasujący dla wszystkich”). Na przykład, jeśli grupa państw planuje zawrzeć nową umowę handlową, jest mało prawdopodobne, aby wielkość wymiany handlowej wzrosła w tym samym stopniu w przypadku wszystkich par krajów (a nawet w obrębie danej pary krajów, w zależności od kierunku handlu).
Zamiast tego powinniśmy oczekiwać silniejszego wzrostu wymiany handlowej w przypadku „ograniczonych” relacji handlowych charakteryzujących się niewielkim udziałem danych krajów we wzajemnym imporcie. W przypadku mocno ugruntowanych relacji handlowych, z dużymi udziałami danych krajów we wzajemnym imporcie dwustronnym, może wystąpić jedynie nieznaczny wzrost wymiany handlowej (a może nawet nie dojść do żadnego wzrostu wymiany handlu). W związku z tym, w celu odpowiedniej oceny wpływu kosztów handlu decydenci polityczni muszą uwzględniać rozkład udziału poszczególnych krajów w wymianie handlowej.
Natalie Chen
Profesor ekonomii, University of Warwick; Pracownik naukowy, CEPR
Dennis Novy
Profesor ekonomii, University of Warwick; Pracownik naukowy, CEPR
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
