Getty Images
Takie dane odnośnie do Polski publikuje Europejskie Biuro Statystyczne Eurostat.
Handel z UE zdominowany przez transport samochodowy
Zdecydowanie największe znaczenie w eksporcie i imporcie towarów ma w naszym kraju transport drogowy. W 2023 r. na przewozy drogowe przypadało 88,2 proc. wartości eksportu do Unii Europejskiej i 84,0 proc. wartości importu. Dominacji przewozów samochodowych sprzyja zarówno struktura geograficzna obrotów towarowych, które skoncentrowane są głównie w relatywnie bliskich krajach, jak i rozległa sieć autostrad w Unii Europejskiej. Dodatkowym atutem transportu samochodowego jest płynne przekraczanie granic państwowych w ramach jednolitego rynku. Czynniki te wpływają na wysoką konkurencyjność transportu drogowego względem pozostałych środków transportu. Stagnacyjne tendencje w handlu z UE powodują jednak zahamowanie wzrostu przewozów samochodowych.
Zwiększa się znaczenie transportu morskiego
Struktura obrotów towarowych z krajami trzecimi według środków transportu jest bardziej zróżnicowana w porównaniu z handlem z Unią Europejską. Wynika to zarówno ze znacznie większych odległości, jakie przemierzają ładunki w eksporcie i imporcie, a także większego zróżnicowania produktów, na co wskazują duże różnice wartości jednostkowych głównych pozycji. Z jednej strony są to np. ropa naftowa i węgiel, z drugiej zaś części elektroniczne oraz produkty farmaceutyczne.
W 2023 r. do partnerów handlowych spoza UE dostarczono statkami 36 proc. wartości eksportu i jednocześnie sprowadzono 62 proc. importu. W ostatnich latach znaczenie transportu morskiego systematycznie się powiększa, co odzwierciedla duży wzrost eksportu i importu w ujęciu ilościowym. W 2023 r. wielkość eksportu osiągnęła poziom 17,6 mln ton (wzrost o 24,3 proc. w porównaniu z 2022 r.), a wielkość importu – 59,6 mln ton (wzrost odpowiednio o 15,5 proc.). Były to więc najwyższe wielkości odnotowane przez statystykę handlu zagranicznego (tj. co najmniej od 2002 r.). Na uwagę zasługuje także duży wzrost znaczenia transportu morskiego w imporcie do Polski, jaki nastąpił w ostatnich dwóch latach. Biorąc pod uwagę import w jednostkach fizycznych, udział transportu morskiego w dostawach z krajów trzecich zwiększył się z 49,9 proc. w 2021 r. do 74,4 proc. w 2023 r. Tak duża zmiana była głównie wynikiem zastąpienia dostaw paliw z Rosji, realizowanych w dużej mierze transportem rurociągowym i kolejowym przez dostawy drogą morską z innych państw. Wzrost ten był mniejszy w ujęciu wartościowym, co związane było z obniżeniem się cen paliw w 2023 r. Z kolei do wzrostu eksportu przyczynił się przede wszystkim wywóz pszenicy. W analizowanym okresie eksport tego zboża wzrósł do rekordowego poziomu 4,7 mln ton (ponad dwukrotny wzrost w porównaniu z poprzednim rokiem). Głównymi kierunkami jej eksportu były Nigeria (1,5 mln ton) oraz Afryka Południowa (0,8 mln ton).
Zobacz również:
Powolna poprawa w polskim handlu zagranicznym
Eksport transportem morskim ma mniejsze znaczenie niż import, co wynika z różnic w strukturze geograficznej eksportu i importu. W 2023 r. na kraje pozaeuropejskie przypadało 10,5 proc. wartości eksportu, podczas gdy w imporcie ich udział wyniósł 23,8 proc. Jeszcze większa jest różnica między eksportem a importem wyrażonymi w jednostkach fizycznych (odpowiednio 11,5 proc. i 29,4 proc.). Z tego też względu udział transportu morskiego w eksporcie jest w Polsce niższy niż średnio w państwach Unii Europejskiej. W 2023 r. na transport morski przypadało 43,9 proc. wartości unijnego eksportu do krajów trzecich.
Najważniejszymi kierunkami eksportu drogą morską w 2023 r., biorąc pod uwagę jego wartość, były Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Meksyk, Chiny oraz Indie. Największe znaczenie w eksporcie do Zjednoczonego Królestwa miały produkty branży motoryzacyjnej – zwłaszcza auta osobowe, pojazdy dostawcze oraz części samochodowe, meble i sprzęt gospodarstwa domowego. W eksporcie do USA oraz Meksyku najważniejszą pozycją były akumulatory elektryczne. W eksporcie drogą morską do Chin dominowały miedź rafinowana, części samochodowe oraz surowe drewno. Największy natomiast udział w eksporcie do Indii miały koks oraz odpady, a także złom z żelaza i stali.
Z kolei największe znaczenie w imporcie drogą morską miały dostawy z Chin, Arabii Saudyjskiej, Norwegii, Korei oraz Stanów Zjednoczonych. Pod względem wartości w imporcie transportem morskim dominował przywóź z Chin. Na państwo to przypadało 32,6 proc. wartości importu statkami do Polski. Transport morski był przy tym zdecydowanie najważniejszym środkiem transportu w imporcie z Chin – w ten sposób do Polski dotarło ponad 70 proc. towarów wysłanych z tego kraju. Największe znaczenie w imporcie z Państwa Środka miały części do montażu odbiorników telewizyjnych, akumulatory elektryczne, półprzewodniki, części motoryzacyjne oraz odbiorniki TV.
Zobacz również:
Tendencje stagnacyjne zdominowały międzynarodowe przewozy drogowe
W imporcie z Arabii Saudyjskiej, Norwegii oraz USA dominowały paliwa. Ropa naftowa stanowiła 94 proc. dostaw z Arabii Saudyjskiej oraz 86 proc. dostaw z Norwegii. W imporcie ze Stanów Zjednoczonych obok ropy, duże znaczenie miały dostawy produktów naftowych oraz węgla. Podobnie, jak w imporcie z Chin, większość dostaw z Korei stanowiły produkty przetworzone. Najważniejszymi pozycjami w imporcie morskim z tego kraju były sole tlenowych i nadtlenowych kwasów metalicznych (główny składnik do produkcji baterii litowo-jonowych), auta osobowe oraz sprzęt wojskowy.
Stopniowy wzrost znaczenia przewozów w transporcie lotniczym
Podobnie, jak transport morski, także transport lotniczy koncentruje się przede wszystkim na wymianie z krajami trzecimi. W 2023 r. 90,7 proc. wartości eksportu i 94,6 proc. wartości importu drogą powietrzną stanowiły obroty z państwami spoza UE. Samoloty są trzecim, pod względem wartości eksportu i importu z krajów trzecich, środkiem transportu w przewozach towarów. W 2023 r. na transport lotniczy przypadało 12,1 proc. wartości eksportu i 12,5 proc. importu z państw spoza Unii Europejskiej. Cechą charakterystyczną tego środka transportu jest przewóz towarów o wysokich wartościach jednostkowych.
Na niższy udział transportu lotniczego w porównaniu z większością krajów UE (średnio w UE na przewozy lotnicze przypadało 26,2 proc. wartości eksportu i 17,4 proc. importu), obok mniejszego znaczenia w handlu zagranicznym Polski gospodarek pozaeuropejskich, składa się stosunkowo niewielki udział w strukturze towarowej produktów o wysokich wartościach jednostkowych. W transporcie lotniczym wartość 1 tony importowanych towarów wyniosła w 2023 r. 692 tys. zł (wobec średniej w imporcie 6,3 tys. zł/t), natomiast towarów eksportowanych – 573 tys. zł/t (wobec średniej 12,9 tys. zł/t).
Znaczenie transportu lotniczego stopniowo się zwiększało do 2019 r. Ze względu na to, że część przewozów realizowana jest w ramach rejsów pasażerskich, tendencja ta została przerwana w wyniku wybuchu pandemii COVID-19. Obecnie transport lotniczy odbudowuje swoją pozycję na rynku przewozów towarowych. Obok krótkich terminów dostaw i bezpieczeństwa ładunków, istotnym atutem transportu lotniczego w porównaniu z innymi środkami transportu jest rozległa siatka połączeń, umożliwiająca dotarcie do znacznie większej liczby miejsc niż w przypadku pozostałych środków transportu. Świadczy o tym dłuższa lista krajów, do których eksportowane i z których importowane są ładunki transportem lotniczym w porównaniu z innym rodzajami transportu. W 2023 r. lista odbiorców towarów z Polski drogą powietrzną obejmowała 201 państw, a lista dostawców – 186, podczas gdy w transporcie morskim liczba krajów wyniosła odpowiednio 192 i 142.
W eksporcie lotniczym zdecydowanie największe znaczenie mają dostawy do Stanów Zjednoczonych. Można powiedzieć, że znaczenie transportu lotniczego zwiększa się wraz z udziałem USA w polskim handlu. W 2023 r. na Stany Zjednoczone przypadało 41,6 proc. eksportu transportem lotniczym. Eksport lotniczy do tego państwa wyniósł w 2023 r. 20,4 mld zł, co oznacza, że tym środkiem transportu zrealizowano ponad 40 proc. dostaw do najważniejszego partnera handlowego Polski spośród krajów pozaeuropejskich. Zdecydowanie największe znaczenie w dostawach lotniczych do USA miały części silników lotniczych oraz aparaty słuchowe, co może wskazywać, że są to produkty firm z amerykańskim kapitałem. Pozostałe państwa miały zdecydowanie mniejsze znaczenie, wartość eksportu do kolejnego z nich, tj. Chin była prawie pięciokrotnie mniejsza niż do Stanów Zjednoczonych. Listę towarów eksportowanych transportem lotniczym do Państwa Środka także otwierały części silników samolotowych. Oprócz nich największą wartość stanowiły przekształtniki elektryczne oraz komputery przenośne.
Podobnie jak w eksporcie, również w imporcie transportem lotniczym największe znaczenie mają dostawy z USA oraz Chin. Na oba kraje przypadało w 2023 r. 53 proc. wartości ładunków dostarczanych na pokładach samolotów. W 2023 r. 38,1 proc. ogólnej wartości importu ze Stanów Zjednoczonych dotarło do Polski transportem lotniczym, na co złożyły się przede wszystkim dostawy części silników do samolotów, gotowych silników oraz aparatury radarowej. Z Państwa Środka natomiast na pokładach samolotów dostarczane były przede wszystkim smartfony, komputery przenośne, urządzenia routingowe, a także obwody drukowane.
Spadek znaczenia przewozów kolejowych
Zdecydowanie najmniejsze znaczenie w handlu z krajami trzecimi ma obecnie transport kolejowy. W 2023 r. na kolej przypadało jedynie 3,1 proc. wartości eksportu do tych państw i 6,8 proc. wartości importu. Ze względu na to, że koleją przewożone są głównie ładunki masowe, które charakteryzują się zdecydowanie najniższymi wartościami jednostkowymi spośród wszystkich środków transportu, znaczenie kolei jest większe w przewozach wyrażonych w jednostkach fizycznych. Biorąc pod uwagę masę przewożonych towarów, udział transportu kolejowego wyniósł 11,5 proc. w eksporcie i 16,6 proc. w imporcie.
Zobacz również:
Niepewność geopolityczna nadal podnosi koszty frachtu dalekomorskiego
W 2023 r. do krajów trzecich koleją przewieziono 3,6 mln ton towarów o wartości 12,6 mld zł w eksporcie oraz 13,3 mln ton o wartości 34,3 mld zł w imporcie. Poziom przewozów w eksporcie był najwyższy, jaki rejestrują statystyki handlu zagranicznego. Przyczynił się do tego rekordowy transport towarów koleją do Ukrainy. W ciągu dwóch kolejnych lat wielkość przewozów zwiększała się o ponad 0,5 mln ton rocznie, osiągając w 2023 r. poziom 2,9 mln ton. W wyniku tego wzrostu eksport do naszego wschodniego sąsiada zdominował statystykę przewozów kolejowych do krajów trzecich. Na Ukrainę przypada obecnie ponad 80 proc. ładunków eksportowanych koleją poza UE. Na eksport do tego kraju składały się przede wszystkim dostawy produktów naftowych, nawozów oraz koksu.
Z kolei w imporcie głębokie spadki przewozów były konsekwencją wojny w Ukrainie. W ciągu ostatnich dwóch lat przewozy zmniejszyły się o 9,8 mln ton (42,5 proc.), na co złożył się silny spadek ładunków pochodzących z Rosji (o 8,9 mln ton) i Białorusi (o 2,5 mln ton). Dodatkowo w 2023 r. nastąpił spadek importu z Ukrainy ze względu na ograniczenia importu produktów rolnych. Spadkowy trend był obserwowany także w imporcie z Chin. Wszystkie te czynniki spowodowały, że wielkość importu kolejowego w 2023 r. zmniejszyła się do najniższego poziomu co najmniej od 2002 r.
Po tym, jak w 2021 r. import transportem kolejowym z Państwa Środka osiągnął rekordowe rozmiary – 22,1 mld zł (co stanowiło wówczas 42,5 proc. całości importu koleją z krajów trzecich), w następnych dwóch latach przewozy kolejowe z tego kraju uległy wyraźnemu zmniejszeniu. Spadek ten okazał się znacznie głębszy niż mogłoby to wynikać tylko z ogólnego obniżenia importu stamtąd. W 2023 r. największe znaczenie w imporcie koleją z Chin miały sole tlenowych i nadtlenowych kwasów metalicznych (jeden z głównych składników do produkcji akumulatorów elektrycznych), części odbiorników telewizyjnych, półprzewodniki oraz odbiorniki TV. We wszystkich tych pozycjach nastąpiły spadki wartości importu.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
