Wyraźna poprawa salda handlowego Polski

(©Envato)

Wartość eksportu z Polski, według danych Eurostatu, wyniosła w 2023 r. 352,9 mld euro, co oznacza wzrost o 2,9 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Był on więc znacznie wolniejszy niż w latach 2021 i 2022, kiedy zwiększył się odpowiednio o 20,5 proc. i 19,0 proc. rdr. Trzeba jednak zaznaczyć, że wysokie dynamiki eksportu w dwóch poprzednich latach miały szczególny charakter. W 2021 r. wzrost wynikał z dużego zwiększenia się wolumenu po pandemii COVID-19, natomiast dobre wyniki eksportu w 2022 r. to zasługa rekordowego wzrostu cen.

W 2023 r. znacząco zmieniły się uwarunkowania polskiego eksportu. Po pierwsze, nastąpił spadek wolumenu eksportu (o 0,6 proc. rdr), co  odzwierciedla obserwowane w otoczeniu polskiej gospodarki tendencje recesyjne, szczególnie w krajach będących naszymi najważniejszymi partnerami handlowymi. Po drugie, w handlu międzynarodowym wyraźnie zaznaczyły się tendencje dezinflacyjne. Co prawda w całym 2023 r. wskaźnik cen eksportu wyrażony w euro zwiększył się o 3,6 proc. rdr, ale w II połowie ub.r. ceny eksportu wzrosły już tylko o 0,8 proc. rdr.  Największy negatywny wpływ na ceny miał spadek cen towarów zaopatrzeniowych, największej kategorii w polskim eksporcie.

Osłabienie dynamiki eksportu było zjawiskiem ogólnym w Unii Europejskiej. W jedenastu unijnych gospodarkach w 2023 r. dynamika była wyraźnie niższa w porównaniu z 2022 r., a w kolejnych szesnastu krajach odnotowano spadek wartości eksportu. Wartość eksportu w Unii zmniejszyła się średnio o 2,3 proc. Wobec wzrostu wartości polskiego eksportu i jego spadku w UE, w 2023 r. nastąpił wzrost udziału Polski w unijnym eksporcie do 5,3 proc. (wobec 5,0 proc. w 2022 r.). Polska pozostała siódmym największym eksporterem w Unii Europejskiej.

Dobra koniunktura dynamizuje polski eksport środków transportu

Zmiany eksportu w poszczególnych kategoriach były bardzo zróżnicowane. Największy wzrost nastąpił w kategorii obejmującej środki transportu. Był on wynikiem dobrej koniunktury na europejskim rynku motoryzacyjnym. Utrzymywała się ona przez cały 2023 r., na co wskazuje rosnąca liczba rejestracji nowych samochodów w UE. W 2023 r. wartość eksportu w tej kategorii zwiększyła się o 20,3 proc. rdr, a więc bardziej niż w dwóch poprzednich latach. Miała też decydujący wpływ na wynik polskiego eksportu ogółem w 2023 r., ponieważ po wyłączeniu kategorii obejmującej środki transportu, jego wartość zmniejszyła się w porównaniu z rokiem poprzednim o 0,8 proc. Tak duża dysproporcja między wynikami eksportu środków transportu i pozostałych kategorii sprawiła, że w 2023 r. eksport środków transportu stanowił 20,6 proc. wartości polskiego eksportu, tj. najwięcej od 2011 r., kiedy jeszcze duże znaczenie miał eksport aut osobowych.

W tej kategorii, jako jedynej, tendencja wzrostowa eksportu utrzymała się do końca 2023 r., chociaż dynamika stopniowo ulegała obniżeniu. O ile w I kwartale 2023 r. wartość eksportu środków transportu wzrosła o 37,4 proc. rdr, to w IV kwartale wzrost wyniósł 8,5 proc. Największy wpływ na dynamikę eksportu w tej kategorii miały wyniki eksportu części, które stanowią 2/3 wartości eksportu środków transportu. Po silnym wzroście w I połowie roku, kolejne kwartały przyniosły tu wyraźne osłabienie. W IV kwartale 2023 r. wartość eksportu części pozostała na podobnym poziomie jak w ostatnim kwartale 2022 r.

Jeszcze większe wzrosty odnotowali eksporterzy aut osobowych, a także pozostałych środków transportu. Wartość eksportu samochodów osobowych zwiększyła się o 30,2 proc., do 7 mld euro. Tym samym został przekroczony wynik z 2009 r., kiedy wiele rządów europejskich w celu ratowania przemysłu motoryzacyjnego uruchomiło dopłaty do zakupu zwłaszcza mniejszych aut. W ub.r. do zwiększenia zagranicznej sprzedaży przyczynił się także eksport pojazdów używanych, na co wskazują duże wartości eksportu do Białorusi i Ukrainy.

Zobacz również:
Wpływ wojny na handel zagraniczny Polski

Na dobre wyniki w eksporcie pozostałych środków transportu złożyły się ponadto duże wzrosty sprzedaży zagranicznej samochodów dostawczych, a w II połowie 2023 r. większy wpływ na wzrost eksportu w tej grupie miały pozostałe środki transportu. Na wysokim poziomie utrzymał się eksport taboru szynowego, przede wszystkim w wyniku realizacji kontraktów na dostawy elektrycznych zespołów trakcyjnych. Z kolei w branży lotniczej odnotowano rekordową wartość eksportu, na co złożył się eksport śmigłowców i bezzałogowych statków powietrznych.

Relatywnie duży wzrost charakteryzował w 2023 r. eksport produktów rolnych. Jego wartość zwiększyła się o 9,5 proc. rdr., co było jednym z najwyższych wzrostów spośród krajów UE. A biorąc pod uwagę masę eksportowanych produktów jego wzrost okazał się bardziej okazały (16,9 proc.) niż w latach 2021 i 2022. W wyniku znacznie wyższego wzrostu w porównaniu z eksportem ogółem, udział produktów rolnych w polskim eksporcie zwiększył się do 14,7 proc. Największe wzrosty odnotowano m.in. w eksporcie wyrobów tytoniowych, pieczywa cukierniczego, pszenicy, karmy dla zwierząt oraz cukru.

Słaby popyt obniża dynamikę eksportu towarów trwałego użytku

W zdecydowanie trudniejszej sytuacji znaleźli się natomiast eksporterzy towarów konsumpcyjnych. Wartość eksportu towarów konsumpcyjnych (z wyłączeniem produktów rolno-spożywczych) zmniejszyła się w 2023 r. o 0,5 proc. rdr. Była to więc jedna z trzech kategorii – obok towarów zaopatrzeniowych i paliw – gdzie nastąpił spadek wartości eksportu. Największy wpływ na spadek eksportu towarów konsumpcyjnych miało zmniejszenie eksportu towarów trwałego użytku. Kategoria ta należy do najważniejszych polskich specjalności eksportowych obok części motoryzacyjnych i produktów rolnych. Polska jest kluczowym producentem i eksporterem odbiorników telewizyjnych, mebli i sprzętu AGD nie tylko w Unii Europejskiej, ale także na świecie.

Rok 2023 przyniósł wyraźne pogorszenie popytu na te produkty. Dobra konsumpcyjne trwałego użytku charakteryzowały się najgłębszym spadkiem wartości importu w krajach UE wśród przetworzonych produktów finalnych. Obok przesuniętego w tej kategorii efektu covidowego (czyli względnie wysokiego popytu w 2020 i 2021 r. w porównaniu z innymi kategoriami), przyczyniła się do tego wysoka inflacja powodująca odroczenie decyzji o kupnie takich produktów. W rezultacie wartość polskiego eksportu trwałych dóbr konsumpcyjnych zmniejszyła się o 5,6 proc. rdr. Był to więc najgłębszy spadek eksportu w tej kategorii w XXI w. Najsilniej zmniejszyła się wartość eksportu odbiorników telewizyjnych (o 25,7 proc. rdr), która spadła poniżej poziomu z 2020 r. Eksport urządzeń AGD zmniejszył się o 2,9 proc., a mebli o 1,7 proc. W efekcie tej wyraźnej tendencji spadkowej nastąpiło zmniejszenie się udziału trwałych towarów konsumpcyjnych w polskim eksporcie do 7,1 proc. (wobec 7,8 proc. w 2022 r.), tj. do najniższego poziomu co najmniej od 2000 r. Nadal jednak polski eksport charakteryzuje najwyższy  udział tych produktów spośród krajów Unii Europejskiej.

Dominacja tendencji spadkowych w imporcie

Wartość sprowadzonych do Polski towarów w 2023 r. Eurostat oszacował na 342,3 mld euro. Była więc o 5,6 proc. niższa w porównaniu z rokiem poprzednim, co silnie kontrastuje z wynikami z lat 2021 i 2022 r. kiedy zwiększała się odpowiednio o 26,7 proc. i 25,2 proc. Spadek importu okazał się także głębszy niż w 2020 r., kiedy pod wpływem silnych ograniczeń przeciwpandemicznych import zmniejszył się o 3,5 proc. rdr.

Zarówno spadek wolumenu (o 4,5 proc. rdr), jak i spadek cen wyrażonych w euro (o 1,1 proc. rdr) były głębsze niż w eksporcie. Szczególnie silny okazał się spadek cen paliw, które były średnio o 23,0 proc. niższe w porównaniu z 2022 r. Natomiast ceny importu po wyłączeniu paliw wzrosły o 0,9 proc. rdr.

Dominację tendencji spadkowych w imporcie w 2023 r. odzwierciedla zmniejszenie się jego wartości w czterech z sześciu głównych kategorii towarów. Na spadki importu paliw (o 28,0 proc. rdr) oraz towarów zaopatrzeniowych (o 13,8 proc.) duży wpływ miały niższe ceny. Do zmniejszenia się importu tej ostatniej kategorii dodatkowo przyczynił się znaczący spadek wolumenu. W dużym stopniu wynikał on ze spadku popytu na półprodukty pochodzące z zagranicy ze strony dużej części eksporterów.

W 2023 r. wartość importu rolnego zwiększyła się o 4,2 proc, a więc zdecydowanie mniej niż w poprzednim roku. Oprócz stabilizacji cen, do obniżenia dynamiki w tej kategorii przyczynił się duży spadek importu z Ukrainy. Wartość importu produktów rolnych z tego kraju zmniejszyła się o 39,1 proc. rdr, po blisko trzykrotnym wzroście w 2022 r. Wówczas Polska była także największym odbiorcą produktów rolnych z Ukrainy wśród krajów UE. Spadek eksportu do Polski, podobnie jak i do innych krajów sąsiadujących z Ukrainą i jednoczesny wzrost importu w krajach Europy Zachodniej spowodowały, że w 2023 r. największy import produktów rolnych z Ukrainy odnotowała Hiszpania.  Ze względu na to, że produkty rolne stanowiły około 40 proc. całego przywozu z Ukrainy do Polski, spadek ten miał duży wpływ na zmniejszenie importu ogółem z tego kraju.

Zobacz również:
Ceny podniosły dynamikę polskiego handlu zagranicznego

Podobnie jak w eksporcie, również w imporcie Polski największy wzrost nastąpił w kategorii obejmującej środki transportu. Najsilniej zwiększył się import aut osobowych (o 29,2 proc. r/r), co odzwierciedla wysoki popyt na samochody. Wysoką dynamiką charakteryzował się także import części samochodowych ze względu na wzrost produkcji w kraju oraz import pozostałych środków transportu. Ta ostatnia grupa obejmuje m.in. dwanaście samolotów FA-50, które były dostarczane do Polski w II połowie 2023 r. oraz śmigłowce wielozadaniowe AW101 i AW149. Import ten stanowił część programu modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP.

Na zmiany struktury geograficznej importu duży wpływ miały zmiany w kierunkach dostaw paliw oraz spadki ich cen. W wyniku tych tendencji obniżenie importu z krajów trzecich było znacznie głębsze niż obniżenie importu z Unii Europejskiej. Dodatkowo negatywny wpływ na spadek importu z krajów spoza UE miało duże zmniejszenie przywozu z Chin. W porównaniu z 2022 r. wartość importu z tego kraju zmniejszyła się o 15,7 proc. To pierwszy spadek importu z Chin od 2009 r. i jednocześnie najgłębszy w XXI w. Niższy import spowodowany był z jednej strony mniejszym popytem branż eksportowych na części i półprodukty do produkcji trwałych towarów konsumpcyjnych i dóbr inwestycyjnych, z drugiej spadkiem popytu na gotowe towary konsumpcyjne trwałego użytku.

Historycznie najwyższe saldo handlowe

Utrzymanie się wzrostowej tendencji eksportu i wyraźny spadek importu wpłynęły na poprawę salda w polskim handlu zagranicznym.

Po dwóch latach deficytu, w 2023 r. ponownie wartość eksportu była większa w porównaniu z importem. Dodatnie saldo wyniosło 10,6 mld euro (wobec deficytu 19,6 mld w 2022 r.). Według Eurostatu było to najwyższe dodatnie saldo w handlu towarami, jakie odnotowała Polska w XXI w. Poprawie salda o 30,3 mld euro rdr sprzyjała m.in. silna poprawa terms of trade. W 2023 r. wskaźnik ten wzrósł do 104,8 (wobec 98,2 w 2022 r.). Był to także najwyższy poziom tego wskaźnika w XXI w., do czego wydatnie przyczynił się silny spadek cen importowanych paliw. Poprawa salda nastąpiła także we wszystkich głównych kategoriach towarów, a najsilniej w paliwach gdzie deficyt zmniejszył się o 12,1 mld euro. Znacząco obniżyło się także ujemne saldo towarów zaopatrzeniowych – o 6,9 mld euro. Z kolei rekordowy poziom osiągnęły dodanie salda produktów rolnych i środków transportu.

W ujęciu geograficznym największy wpływ na poprawę salda miało zmniejszenie deficytu w wymianie z krajami trzecimi. Wynikało to przede wszystkim z niższych cen paliw i spadku popytu na produkty pochodzące z Chin. Według Eurostatu, który publikuje import wg kraju wysyłki, deficyt z krajami spoza UE zmniejszył się z 47,2 mld euro w 2022 r. do 21,8 mld w 2023 r. Jednocześnie dodatnie saldo w handlu z gospodarkami Unii zwiększyło się z 27,8 mld euro do 32,4 mld euro. Była to zatem rekordowa nadwyżka w obrotach z krajami UE.

Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.

(©Envato)

Zamknij pokaz zdjęć