Waluta cyfrowa banku centralnego a ryzyko paniki bankowej

Istnienie bezpiecznych depozytów innych niż depozyty bankowe może odgrywać istotną rolę w wywoływaniu panik (runów) bankowych – wykazują autorzy badania.
Waluta cyfrowa banku centralnego a ryzyko paniki bankowej

(©Envato)

W toczącej się debacie na temat projektu waluty cyfrowej banku centralnego (central bank digital currency – CBDC) kilku autorów wyraziło poważne obawy dotyczące ryzyka dla stabilności finansowej. W związku z tym, że CBDC udostępniłaby deponentom rachunek w banku centralnym, mogliby oni wywołać panikę w systemie bankowym. W razie systemowej niepewności w odniesieniu do banków utrzymywanie wolnej od ryzyka waluty cyfrowej banku centralnego mogłoby rzeczywiście stać się bardziej atrakcyjne od depozytów bankowych (Allen i in. 2020, Bindseil i Panetta 2020, Fernández-Villaverde i in. 2020, Juks 2018, Mersch 2018).

Obawy te stały się inspiracją dla propozycji dotyczących specjalnego projektu CBDC (Bindseil i Panetta 2020) i są rozważane w oficjalnych sprawozdaniach banków centralnych na temat przyszłości pieniądza (Bank Rozrachunków Międzynarodowych i in. 2020, Europejski Bank Centralny 2020). Niemniej jednak do tej pory nie zostały przedstawione żadne dowody empiryczne, które uzasadniałyby takie twierdzenia. Czy waluty cyfrowe banku centralnego rzeczywiście mogą powodować paniki bankowe?

Cyfryzacja walut może utrudnić życie bankom centralnym

Zjawisko ucieczki do bezpiecznych inwestycji i francuskie kryzysy bankowe z lat 1930– 1931

Nasze badania potwierdzają empirycznie intuicyjne przekonanie, zgodnie z którym istnienie depozytów bezpieczniejszych niż depozyty bankowe może wywoływać runy bankowe (Monnet i in 2021). Badamy wpływ panik bankowych na realną aktywność gospodarczą podczas francuskiej wielkiej depresji (1930–1931). Nasza strategia badawcza wykorzystuje kluczowe i oryginalne cechy tego kryzysu (a także, ujmując rzecz bardziej ogólnie, całego francuskiego systemu bankowego w okresie międzywojennym) – a mianowicie istnienie instytucji stanowiących bezpieczną alternatywę dla banków oraz zróżnicowanie ich rozmieszczenia na terytorium całego kraju.

Począwszy do listopada 1930 roku francuscy deponenci – gospodarstwa domowe i firmy – zaczęli nagle wycofywać swoje środki z banków komercyjnych w całym kraju (Baubeau i in. 2021, Monnet i in. 2021). W tamtym czasie banki francuskie wciąż pozostawały nieuregulowane (pierwsze przepisy bankowe uchwalono dopiero w 1941 roku). Deponenci przekazywali środki wypłacone z banków do kas oszczędnościowych (tzw. Caisses d’épargne ordinaires – CEO). W przeciwieństwie do banków kasy oszczędnościowe CEO były regulowane i korzystały z gwarancji rządowych, ale nie miały prawa udzielać pożyczek ani świadczyć usług płatniczych.

Postawiliśmy hipotezę, że przedkryzysowe zagęszczenie rachunków w kasach oszczędnościowych CEO na szczeblu lokalnym zwiększało prawdopodobieństwo panik bankowych w sposób niezależny od kondycji lokalnych banków. Ponieważ depozyty w kasach oszczędnościowych CEO były tak samo płynne jak depozyty bankowe, osoby, które już posiadały rachunek w CEO, miały motywację do wycofania swoich depozytów z banków w momencie pojawienia się niepewności na poziomie krajowym.

Przedkryzysowe zagęszczenie instytucji oszczędnościowych (mierzone liczbą rachunków w kasach oszczędnościowych CEO na mieszkańca) było zróżnicowane w poszczególnych departamentach i rozmieszczone losowo z przyczyn historycznych niezwiązanych z lokalnymi warunkami gospodarczymi i charakterystyką banków. Kasy oszczędnościowe CEO nie mogły udzielać pożyczek (mogły posiadać tylko rządowe papiery wartościowe), więc doszło do ograniczenia innych źródeł finansowania na szczeblu lokalnym.

Nasze badanie prowadzone jest na poziomie departamentów (w tamtym okresie Francja była podzielona na 90 departamentów), z wykorzystaniem danych rocznych. Aktywność bankowa mierzona jest na podstawie liczby oddziałów bankowych (są to jedyne statystyki dotyczące banków dostępne na poziomie lokalnym dla tego okresu). Na podstawie kompleksowych danych podatkowych dokonaliśmy rekonstrukcji nowej miary realnego PKB dla departamentów francuskich w okresie międzywojennym.

Przyczyny i skutki panik bankowych

Departamenty o większym zagęszczeniu kas oszczędnościowych CEO były tymi, które doświadczyły głębszego spadku aktywności bankowej. Tymczasem departamenty z mniejszą liczbą rachunków w kasach oszczędnościowych CEO przypadających na mieszkańca doświadczyły mniejszych spadków, a czasami nawet wzrostów liczby oddziałów bankowych.

Ta dynamika nie była kontynuacją wcześniejszego trendu. Kasy oszczędnościowe CEO i banki nie były substytutami, ale wzajemnie uzupełniały się przed kryzysem. Kiedy jednak zaczęła się panika, runy bankowe rozprzestrzeniły się po terytorium całego kraju, a depozyty w kasach oszczędnościowych CEO i bankach stały się ujemnie skorelowane.

Departamenty o większym zagęszczeniu kas oszczędnościowych CEO były tymi, które doświadczyły głębszego spadku aktywności bankowej.

Następnie wykorzystujemy przedkryzysowe zagęszczenie kas oszczędnościowych CEO, aby zmierzyć tempo wzrostu liczby oddziałów bankowych w czasie kryzysu. Stosując tę metodę, stwierdzamy silny wpływ spadku aktywności bankowej na poziom PKB. Spadek liczby oddziałów bankowych o 1 proc. powodował spadek dochodów o około 1 proc. rocznie w latach 1929-1932. Aby wskazać, o jakim rzędzie wielkości jest tutaj mowa, możemy podać, że roczny spadek liczby oddziałów bankowych o 1 proc. wiązał się ze spadkiem wartości kredytów bankowych na poziomie banków o 2 proc. (na podstawie danych krajowych). Przybliżone obliczenia wskazują, że zidentyfikowany przez nas efekt przyczynowy panik bankowych może wyjaśniać nawet jedną trzecią spadku realnego PKB w latach 1930–1931.

Konsekwencje dla projektowanej struktury CBDC

Oprócz badania realnych skutków panik bankowych, w naszej pracy pokazujemy, jak na stabilność finansową wpływa konkurencja między nieuregulowanymi instytucjami finansowymi i bezpieczniejszymi [regulowanymi] instytucjami finansowymi. Te obserwacje stanowią ważną wskazówkę dla obecnych wysiłków w zakresie regulacji bankowych, a także toczącej się debaty na temat waluty cyfrowej banku centralnego.

Finanse mogą się trochę zdecentralizować

Nasze wyniki potwierdzają empirycznie, że istnienie bezpiecznych depozytów innych niż depozyty bankowe może odgrywać istotną rolę w wywoływaniu panik bankowych (Bindseil i Panetta 2020, Fernández-Villaverde i in. 2020). Ryzyko to nie jest tylko teoretyczną ciekawostką. Co więcej nasze badanie dostarcza dwóch konkretnych spostrzeżeń dotyczących projektowania przyszłej CBDC. W szczególności możemy przedstawić dowody dotyczące dwóch elementów obecnej dyskusji: pułapów dla bezpiecznych depozytów oraz stóp procentowych.

Nasze wyniki potwierdzają empirycznie, że istnienie bezpiecznych depozytów innych niż depozyty bankowe może odgrywać istotną rolę w wywoływaniu panik bankowych.

Z jednej strony pokazujemy, że pułapy stosowane w odniesieniu do bezpiecznych rachunków depozytowych mają ogromne znaczenie w czasie kryzysu. W marcu 1931 roku – w samym środku kryzysu – francuski parlament podniósł maksymalną kwotę, jaką deponenci mogli zdeponować na swoich rachunkach w kasach oszczędnościowych CEO z 12 000 do 20 000 franków dla osób fizycznych oraz z 50 000 do 100 000 franków dla firm.

Decyzja ta była motywowana presją polityczną, bazującą na przekonaniu, że depozyty w kasach oszczędnościowych CEO są najbezpieczniejszym sposobem ochrony deponentów w czasie kryzysu. Według kilku ówczesnych obserwatorów, podniesienie maksymalnego pułapu depozytów w kasach oszczędnościowych CEO było decydującym ciosem, który znacznie wzmocnił dotkliwość drugiej fali paniki bankowej pod koniec 1931 roku.

Z drugiej strony różnica w oprocentowaniu depozytów między bezpiecznymi instytucjami a bankami nie miała znaczenia w okresie poprzedzającym kryzys, ale z pewnością przyczyniła się do nasilenia ucieczki do bezpiecznych instrumentów, gdy rozpoczęła się panika bankowa. Od 1927 roku do końca 1932 roku oprocentowanie depozytów w regulowanych przez rząd kasach oszczędnościowych CEO było regularnie wyższe niż oprocentowanie, jakie swoim deponentom wypłacały banki komercyjne. W normalnych czasach deponenci akceptowali niższe oprocentowanie swoich depozytów bankowych, ponieważ banki świadczyły różne usługi dodatkowe (udzielanie kredytów, usługi płatnicze, doradztwo inwestycyjne, zarządzanie portfelami papierów wartościowych często za darmo), chociaż depozyty w kasach oszczędnościowych CEO również były płynne.

Wywiad ze Stefanem Ingvesem, prezesem Riksbanku

Deponenci uciekli do bezpiecznych rachunków oszczędnościowych dopiero w czasie kryzysu. Innymi słowy, spread między oprocentowaniem depozytów w różnych instytucjach ma zupełnie inne konsekwencje behawioralne podczas kryzysu systemowego, ponieważ inne jest wówczas postrzeganie ryzyka. Nasze badanie historyczne sugeruje zatem, że w normalnych czasach waluta cyfrowa banku centralnego mogłaby zapewniać wyższe oprocentowanie depozytów, o ile istniałby również pułap dla depozytów, który zapobiegałby panikom w niepewnych czasach.

Podsumowując, role odgrywane przez oprocentowanie depozytów i pułapy depozytów w międzywojennej Francji sugerują, że maksymalne pułapy dla bezpieczniejszych rachunków (CEO) mogły być najskuteczniejszym sposobem ograniczania zjawiska ucieczki do bezpiecznych inwestycji (tzw. flight to safety). Francuskie banki zapłaciły wysoką cenę, gdy ten pułap został zwiększony w czasie kryzysu. W związku z tym odpowiednia konstrukcja przyszłej waluty cyfrowej banku centralnego, włącznie z wiążącym maksymalnym pułapem dla depozytów w banku centralnym, mogłaby rzeczywiście ograniczyć ryzyko paniki (Bindseil i Panetta 2020).

Odpowiednia konstrukcja przyszłej waluty cyfrowej banku centralnego, włącznie z wiążącym maksymalnym pułapem dla depozytów w banku centralnym, mogłaby rzeczywiście ograniczyć ryzyko paniki.

Na koniec należy zauważyć, że innym sposobem na łagodzenie skutków paniki bankowej byłoby przekazanie przez kasy oszczędnościowe CEO (a ostatecznie przez rząd, ponieważ kasy oszczędnościowe CEO posiadały wyłącznie obligacje rządowe lub gotówkę w Skarbie Państwa) zgromadzonych środków do sektora bankowego. Tę opcję sugerował w swojej pracy Niepelt (2020) w celu ograniczenia ryzyka finansowego związanego z walutą cyfrową banku centralnego. Zamiast tego rząd francuski wykorzystał dopływ gotówki – napływającej poprzez depozyty w kasach oszczędnościowych CEO – do zmniejszenia wielkości swojego zbywalnego długu publicznego w latach 1930 i 1931 (Baubeau i in. 2021, Monnet i in. 2021).

Wnioski

Nasze badanie historyczne jasno pokazuje, że ryzyko niestabilności finansowej generowane przez bezpieczne rachunki, które posiadają pełne gwarancje rządowe (tak jak CBDC), nie jest jedynie teoretyczną ciekawostką. Nie oznacza to oczywiście, że potencjalny koszt CBDC przewyższa jej potencjalne korzyści. Podobnie  jak międzywojenne francuskie instytucje oszczędnościowe zwiększyły dostęp do usług finansowych dla osób ubogich, również waluta cyfrowa banku centralnego może poprawić stopień włączenia finansowego, a nawet, jak twierdzi Andolfatto (2021), zwiększyć podaż kredytów bankowych – pod warunkiem, że zostanie odpowiednio zaprojektowana.

To, co naprawdę ma znaczenie dla ogólnego dobrobytu, to sposób zaprojektowania bezpiecznych rachunków. Natomiast odpowiedni projekt wymaga dobrego zrozumienia potencjalnych zagrożeń.

Eric Monnet
Paris School of Economics, EHESS & CEPR.
Angelo Riva
Profesor finansów, European Business School, Paryż
Stefano Ungaro
Ekonomista badawczy, ACPR – Banque de France

 

Artykuł został opublikowany w wersji oryginalnej na platformie VoxEU

(©Envato)

Tagi