(©Envato)
Badania nad promocją wiedzy finansowej nabierają tempa, a w ciągu ostatnich dziesięciu lat gwałtownie wzrosła liczba artykułów zawierających w tytule lub streszczeniu termin „financial literacy” (tj. „umiejętności korzystania z informacji finansowych”). Popularność koncepcji umiejętności finansowych jest jeszcze bardziej widoczna w polityce publicznej i procesie kształtowania tej polityki: znaczna większość państw członkowskich OECD posiada obecnie krajowe strategie edukacji finansowej.
Mimo tego w dalszym ciągu istnieje opór przed wprowadzeniem edukacji finansowej w szkołach czy w miejscach pracy. Dwa główne argumenty przeciwników edukacji finansowej są takie, że byłaby ona nieskuteczna i nieefektywna. W naszej pracy badamy stosowne dane i wykazujemy, że te obawy są bezpodstawne.
Popularność koncepcji umiejętności finansowych jest jeszcze bardziej widoczna w polityce publicznej i procesie kształtowania tej polityki: znaczna większość państw członkowskich OECD posiada obecnie krajowe strategie edukacji finansowej.
Dowody z randomizowanych badań kontrolowanych
Dane dotyczące edukacji finansowej obejmują ponad 1000 opublikowanych badań. W niniejszym artykule skupiamy się na stosunkowo małym zestawie, który jest uważany za złoty standard rygorystycznej oceny – randomizowanych badaniach kontrolowanych. Pozyskaliśmy dostęp do 76 randomizowanych badań kontrolowanych obejmujących 33 kraje i ponad 160 000 osób. Raportowane interwencje zazwyczaj dotyczą kilku efektów oddziaływania (ang. treatment effects) w ramach jednego badania, co generuje łącznie aż 673 efekty oddziaływania: 50 randomizowanych badań kontrolowanych przedstawia 215 efektów dotyczących wiedzy finansowej, a 64 przedstawia 458 efektów dotyczących różnych obszarów zachowań finansowych.
Metaanalizy prowadzone różnymi metodami
Prowadzimy metaanalizę, aby określić ogólny efekt edukacji finansowej, wykorzystując jako obserwacje wspomniane 670 efektów oddziaływania. Efekt oddziaływania dla każdego wyniku jest mierzony metodą standaryzowanych różnic średnich (ang. standardized mean differences). Efekty te są następnie agregowane.
W literaturze istnieją dwa główne podejścia do pomiaru efektywności oddziaływania. Metaanalizy w dziedzinach takich jak medycyna zazwyczaj wykorzystują podejście efektu wspólnego (ang. common-effect approach), w którym zakłada się, że istnieje wspólny rzeczywisty efekt i że obserwowane różnice w szacunkach efektów oddziaływania są spowodowane losowym błędem próbkowania.
Jednak w edukacji finansowej większość metaanaliz opiera się na podejściu efektów losowych (ang. random-effects approach), w którym zakłada się, że rozważane badania są dość niejednorodne, szczególnie pod względem grup docelowych, celów interwencji czy intensywności. W związku z tym przyjmuje się, że efekt ogólny nie jest stałym parametrem, ale raczej rozkładem możliwych rzeczywistych efektów. Stosujemy to drugie podejście, chociaż staramy się pokazać, że nasze ustalenia nie są kształtowane przez wybór metody estymacji.
Edukacja finansowa poprawia poziom wiedzy i zachowania
Stwierdzamy, że edukacja finansowa działa i że jest skuteczna. Skuteczność oceniana jest na dwa sposoby: po pierwsze, biorąc pod uwagę szacowany efekt ogólny, a po drugie, porównując wielkość efektów oddziaływania z innymi obszarami interwencji edukacyjnych. Średni efekt oddziaływania edukacji finansowej w zakresie wiedzy wynosi około 0,2 odchylenia standardowego, a średni efekt w zakresie zachowań wynosi 0,10 odchylenia standardowego.
Przedziały ufności związane z tymi szacunkami wykluczają zerowe efekty edukacji finansowej. Niemniej jednak pełen rozkład obserwowanych szacunków dotyczących efektów oddziaływania sugeruje, że nie wszystkie interwencje są skuteczne (wyznacznikami sukcesu są na przykład: jakość nauczycieli lub motywujący rodzice). Ten fakt nie uzasadnia jednak twierdzenia o „niejednoznacznych dowodach” co do edukacji finansowej, ponieważ takie niepowodzenia są powszechne i obserwowane również w innych dziedzinach edukacji. Co więcej, w dziedzinach o niewielkim doświadczeniu należy się spodziewać pewnych niepowodzeń, a edukacja finansowa jest dziedziną młodą, na co wskazują również rosnące rozmiary efektów w nowszych randomizowanych badaniach kontrolowanych w porównaniu z pierwszymi interwencjami.
Edukacja w zakresie finansów osobistych jest tak samo skuteczna jak edukacja w innych dziedzinach
Porównujemy skuteczność edukacji finansowej z innymi dziedzinami, aby ocenić, czego można oczekiwać od edukacji finansowej. Rząd wielkości 0,20 odchyleń standardowych (tj. średni efekt w zakresie wiedzy finansowej) jest porównywalny ze średnimi efektami innych interwencji edukacyjnych. Opierając się na klasyfikacji Krafta (2019), nasz wynik 0,203 można uznać za efekt średni lub duży.
Jeśli chodzi o efekty w zakresie zachowań finansowych, uzyskanie wpływu na zachowanie może być trudniejsze od uzyskania wpływu na wiedzę. W tym sensie relatywnie mniejszy rozmiar statystycznego wpływu edukacji finansowej na zachowanie jest zrozumiały. Średni efekt na poziomie 0,1 odchylenia standardowego jest porównywalny z innymi dziedzinami interwencji edukacyjnych, takimi jak ochrona zdrowia czy oszczędzanie energii.
Wyniki są odporne na korekty uwzględniające błędy publikacji
Nawet jeśli szacowana efektywność jest odporna na wybór metody szacowania, istnieje obawa, że publikowane wyniki mogą być zniekształcone przez selektywną publikację badań. Powodem takiego błędu publikacji (ang. publication bias) jest to, że naukowcy mogą być bardziej skłonni do publikowania artykułów ze statystycznie istotnymi wynikami niż z zerowymi wynikami, a instytucje finansujące mogą preferować pozytywne wyniki. Rzeczywiście istnieją mocne dowody na wybiórczość publikacji i selektywne ogłaszanie wyników w ekonomii. Dlatego przed dokonaniem oceny skuteczności edukacji finansowej ważne wydaje się uwzględnienie potencjalnych błędów systematycznych (ang. biases).
Rzeczywiście istnieją mocne dowody na wybiórczość publikacji i selektywne ogłaszanie wyników w ekonomii.
Stosujemy podejście Andrewsa i Kasy’ego w celu sprawdzenia możliwego wpływu systematycznego błędu publikacji. Wyniki pokazują, że błąd ten jest obecny i znaczący, a warunkowe prawdopodobieństwo publikacji wyników nieistotnych wynosi od 25 proc. do 40 proc. w porównaniu z wynikami, które przeszły testy dla konwencjonalnych poziomów istotności statystycznej. W konsekwencji, raportowana skuteczność edukacji finansowej może być zawyżona z powodu błędu publikacji, ale skorygowane rozmiary efektów wciąż pozostają znaczące (około 0,15 odchylenia standardowego w zakresie wiedzy i około 0,06 odchylenia standardowego w zakresie zachowania), a powiązane przedziały ufności wykluczają efekty zerowe.
Edukacja finansowa jest interwencją o niskich kosztach
Chociaż programy edukacji finansowej są – uśredniając – skuteczne, niewiele wiadomo na temat ich kosztów i efektywności kosztowej. W naszej próbie randomizowanych badań kontrolowanych w 20 artykułach przedstawiono również koszty.
Średni koszt przypadający na wynik i uczestnika wynosi około 60 dol., co według Krafta stanowi „niskokosztową” interwencję edukacyjną. Tak więc efekty oddziaływania o średniej wielkości wydają się być uzyskiwane przy niskich kosztach, co ogólnie rzecz biorąc daje korzystną efektywność kosztową.
Wnioski
Debatę na temat programów edukacji finansowej utrudnia przytaczany czasami argument o rzekomo „niejednoznacznych” dowodach na jej skuteczność. Wynika to z koncentracji na randomizowanych badaniach kontrolowanych, które generalnie wydają się wykazywać mniejsze szacunki efektu statystycznego niż projekty oceny wpływu o niższym stopniu trafności wewnętrznej (ang. internal validity).
Jednak kiedy analizujemy dostępne w ostatnim okresie randomizowane badania kontrolowane, które obejmują dużą liczbę badań z 33 krajów, stwierdzamy znaczny ogólny wpływ edukacji finansowej na wiedzę i zachowania przy stosunkowo niskich kosztach. Wyniki te są potwierdzane przy zastosowaniu różnych modeli empirycznych i uwzględnieniu błędu publikacji. W rezultacie te ustalenia stanowią solidną podstawę do poszerzenia badań w celu lepszego zrozumienia, które typy programów są najbardziej skuteczne, efektywne kosztowo, skalowalne i dla jakich grup docelowych.
Tim Kaiser – Professor of Economics and Economic Education, University of Koblenz-Landau
Annamaria Lusardi – Professor of Economics and Accountancy, School of Business, George Washington University; and Research Associate, NBER
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
