Stabilne i zakotwiczone oczekiwania inflacyjne są korzystne z punktu widzenia banków centralnych. Niska wrażliwość średnio- i długookresowych oczekiwań inflacyjnych na przejściowe szoki poprawia efektywność polityki pieniężnej, gdyż w dużym stopniu ogranicza ryzyko przeniesienia tych szoków – poprzez ich wpływ na oczekiwania inflacyjne – na ceny i płace. Mimo dużego znaczenia oczekiwań inflacyjnych konsumentów dla prowadzenia polityki pieniężnej, dotychczasowe badania nad wrażliwością średnio- i długookresowych oczekiwań inflacyjnych koncentrowały się na oczekiwaniach profesjonalnych prognostów i rynków finansowych. Podstawową przeszkodą w analizie oczekiwań inflacyjnych konsumentów strefy euro był brak odpowiednich danych, tj. oczekiwań wyrażonych ilościowo i w horyzoncie dłuższym niż 12 miesięcy.
Wybuch pandemii COVID-19 i wprowadzenie restrykcji w życiu społeczno-gospodarczym zwiększył zainteresowanie badaniami nad sposobem formułowania przez konsumentów opinii o przyszłej inflacji. W tym okresie zwrócono również większą uwagę na związek między oczekiwaniami inflacyjnymi konsumentów i ich zaufaniem do banku centralnego, gdyż zaufanie odzwierciedla, między innymi, przekonanie o zdolności banku do utrzymania stabilności cen. Wcześniejsze badania wskazywały, że wyższy poziom zaufania do banku centralnego sprzyja zakotwiczeniu oczekiwań inflacyjnych w celu inflacyjnym, poprawia trafność oczekiwań w przewidywaniu przyszłej inflacji oraz obniża niepewność konsumentów odnośnie przyszłych zmian cen.
W niedawno opublikowanym badaniu wykorzystano nową comiesięczną ankietę konsumencką EBC, Consumer Expectations Survey (CES), aby sprawdzić, jak konsumenci w strefie euro formułują średniookresowe oczekiwania inflacyjne. Jedną z zalet tej ankiety jest to, że jako jedyna dostarcza wysokiej jakości informacji o opiniach konsumentów zamieszkujących największe gospodarki strefy euro dotyczące przyszłej inflacji w horyzoncie dłuższym niż jeden rok. Ponadto, dzięki panelowemu charakterowi próby, możliwe jest śledzenie zmian opinii pojedynczych konsumentów.
W badaniu postawiono trzy pytania. Po pierwsze, czy średniookresowe oczekiwania inflacyjne konsumentów reagują na zmiany postrzeganej inflacji (tj. subiektywnych opinii konsumentów o bieżącej inflacji) oraz zmiany inflacji oczekiwanej w krótkim horyzoncie. Po drugie, czy obawy konsumentów związane z epidemią COVID-19 wpłynęły na ich opinie o przyszłej inflacji? Po trzecie, czy konsumenci, którzy bardziej ufają EBC, w taki sam sposób rewidują swoje oczekiwania inflacyjne jak konsumenci w mniejszym stopniu ufający bankowi centralnemu?
Badanie rewizji oczekiwań inflacyjnych przeprowadzono na podstawie odpowiedzi ankietowych udzielonych przez ponad 15 000 konsumentów z Belgii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Niemiec i Włoch między kwietniem a wrześniem 2020 r. (w sumie ponad 42 000 obserwacji). Oczekiwania krótkoterminowe odnoszą się do horyzontu rocznego (za 12 miesięcy), zaś oczekiwania średnioterminowe dotyczą rocznej inflacji za trzy lata (w analogicznym miesiącu za trzy lata).
W modelach wyjaśniających zmiany oczekiwań inflacyjnych został uwzględniony wpływ cech indywidualnych konsumentów (jak wiek, płeć, dochód, poziom wykształcenia czy poziom kompetencji w zakresie finansów, który jest określany na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące procentu składanego, stopy realnej i dywersyfikacji ryzyka), warunków makroekonomicznych specyficznych dla kraju konsumenta oraz czynników wspólnych dla wszystkich ankietowanych (np. związanych z polityką pieniężną strefy euro).
Słowa kontra czyny: Jak banki centralne zarządzają oczekiwaniami?
W trakcie pierwszych miesięcy pandemii konsumenci strefy euro oceniali bieżącą inflację na 1,9 proc. – 2,7 proc., podczas gdy inflacja HICP wyniosła przeciętnie 0,1 proc. (patrz wykres). Z kolei oczekiwana inflacja, zarówno w krótkim, jak i średnim okresie, obniżyła się z, odpowiednio 2,8 proc. i 2,4 proc. do ok. 1,8 proc. Zjawisko przeszacowania inflacji przez konsumentów (zarówno bieżącej jak i przyszłej) jest typowe dla wielu krajów. Subiektywne opinie konsumentów o zmianach cen mogą różnić się od wskaźników raportowanych przez urzędy statystyczne ze względu, między innymi, na czynniki behawioralne (np. przywiązywanie przez konsumentów większej wagi do zmian cen dóbr i usług często kupowanych; lepsze zapamiętywanie zmian cen, które są bardziej widoczne). W związku z powyższym, w analizie wrażliwości oczekiwań inflacyjnych wykorzystano postrzeganą inflację, a nie inflację HICP. Na wykresie 1 można również zaobserwować, że – przynajmniej na poziomie zagregowanym – średnioterminowe oczekiwania inflacyjne są bardziej stabilne niż oczekiwania krótkoterminowe i postrzegana inflacja.
Subiektywne opinie konsumentów o zmianach cen mogą różnić się od wskaźników raportowanych przez urzędy statystyczne ze względu, między innymi, na czynniki behawioralne (np. przywiązywanie przez konsumentów większej wagi do zmian cen dóbr i usług często kupowanych; lepsze zapamiętywanie zmian cen, które są bardziej widoczne).
W związku z rozprzestrzenianiem się koronawirusa uczestnicy CES byli proszeni o ocenę jak bardzo obawiają się wpływu pandemii na sytuację ekonomiczną kraju, w którym mieszkają. W kwietniu 2020 r. około 30 proc. konsumentów wyraziło najwyższy stopień zaniepokojenia (patrz wykres). Choć w następnych miesiącach obawy konsumentów trochę się zmniejszyły, to przeciętnie pozostały na wysokim poziomie. We wrześniu 2020 r. ok. 19 proc. konsumentów wciąż deklarowało, że ma wyjątkowo duże obawy.
Wyniki z modeli panelowych wskazują, że konsumenci strefy euro dostosowują swoje średnioterminowe oczekiwania inflacyjne w odpowiedzi na zmiany subiektywnych opinii o bieżącej inflacji. Wzrost postrzeganej inflacji o 1 pkt proc. prowadzi do wzrostu inflacji oczekiwanej za trzy lata o 0,19 pkt proc. Dla porównania, analogiczna reakcja krótkoterminowych oczekiwań inflacyjnych wynosi 0,38 pkt proc. Mniejsza wrażliwość średnioterminowych oczekiwań inflacyjnych zapobiega utrwalaniu się szoków inflacji bieżącej, przekładaniu ich na żądania płacowe oraz spadku wiarygodności polityki pieniężnej, a więc sprzyja stabilności cen.
W pracy przedstawiono również jak średnioterminowe oczekiwania inflacyjne reagują na zmiany opinii o inflacji w krótkim okresie. Zgodnie z wynikami formalnej analizy, wzrost oczekiwań inflacyjnych w horyzoncie 12 miesięcy o 1 pkt proc. prowadzi do wzrostu średnioterminowych oczekiwań inflacyjnych o 0,29 pkt proc. Ze względu na fakt, że zmiany oczekiwań krótkoterminowych w dość dużym stopniu odzwierciedlają zmiany postrzeganej inflacji, w dodatkowej analizie oczyszczono rewizje tych oczekiwań z wpływu bieżących zmian cen (aktualnych i postrzeganych przez konsumentów).
Otrzymane w ten sposób zmiany krótkoterminowych oczekiwań inflacyjnych powinny odzwierciedlać wpływ czynników takich jak zmiany płac, prognozy profesjonalnych prognostów czy informacje makroekonomiczne. Reakcja średnioterminowych oczekiwań na zmianę oczekiwań krótkoterminowych oczyszczonych z wpływu bieżącej inflacji jest jedynie trochę niższa niż pierwotne oszacowanie (współczynnik przeniesienia wynosi 0,26). Świadczy to o relatywnie dużym znaczeniu czynników forward-looking dla średnioterminowych oczekiwań inflacyjnych, w porównaniu do znaczenia bieżącej inflacji.
Innym czynnikiem, który w analizowanym okresie mógł mieć wpływ na opinie o przyszłej inflacji, były obawy konsumentów związane z przebiegiem pandemii. Analiza danych ze strefy euro wskazuje, że większe obawy o wpływ COVID-19 na krajową gospodarkę wiążą się ze wzrostem krótkoterminowych oczekiwań inflacyjnych oraz, w mniejszym stopniu, wzrostem oczekiwań dotyczących średniego okresu. Badania przeprowadzone w USA również wskazują, że pandemia wpłynęła przede wszystkim na przewidywania konsumentów odnośnie do inflacji w krótkim okresie.
Analiza danych ze strefy euro wskazuje, że większe obawy o wpływ COVID-19 na krajową gospodarkę wiążą się ze wzrostem krótkoterminowych oczekiwań inflacyjnych oraz, w mniejszym stopniu, wzrostem oczekiwań dotyczących średniego okresu.
Główne wnioski z badania wrażliwości oczekiwań inflacyjnych w strefie euro pozostają aktualne w przypadku zastosowania innej miary oczekiwań inflacyjnych (tj. jakościowych opinii konsumentów o przyszłej inflacji, określających kierunek i siłę zmian cen) oraz w przypadku przeprowadzenia analizy na poziomie pojedynczych gospodarek strefy euro. Ponadto, na podstawie dodatkowych analiz można stwierdzić, że konsumenci tak samo dostosowują średnioterminowe oczekiwania inflacyjne w reakcji na spadki i wzrosty postrzeganej inflacji i inflacji oczekiwanej w krótkim horyzoncie.
Jak oczekiwania inflacyjne wpływają na decyzje gospodarstw domowych?
Podobnie jak w przypadku pytania o obawy związane z COVID-19, uczestnicy CES mogli określić swój poziom zaufania do EBC, używając skali od 0 do 10, gdzie 0 oznacza całkowity brak zaufania, a 10 oznacza pełne zaufanie. W okresie rozwoju pandemii zaufanie konsumentów strefy euro do banku centralnego pozostawało stabilne, a średnia ocena wynosiła 5,4. Na podstawie informacji o poziomie zaufania do EBC podzielono konsumentów na dwie mniej więcej równe grupy i sprawdzono, czy istnieje różnica we wrażliwości ich oczekiwań inflacyjnych.
Okazuje się, że konsumenci deklarujący wyższy poziom zaufania do EBC w mniejszym stopniu dostosowują swoje krótko- i średnioterminowe oczekiwania inflacyjne do zmian postrzeganej inflacji niż konsumenci deklarujący niższy poziom zaufania. Analogiczny wniosek dotyczy wrażliwości oczekiwań średnioterminowych na zmiany oczekiwań krótkoterminowych. Różnica we wrażliwości oczekiwań inflacyjnych między tymi grupami konsumentów nie jest duża – średnioterminowe oczekiwania inflacyjne konsumentów o wyższym poziomie zaufania wciąż reagują na czynniki krótkookresowe.
Poziom zaufania do EBC ma związek również z reakcją na szok pandemiczny. Jedynie w przypadku konsumentów, którzy w mniejszym stopniu ufają bankowi centralnemu, wzrost obaw związanych z pandemią prowadził do wzrostu średniookresowych oczekiwań inflacyjnych.
Podsumowując, opisywane badanie pokazuje jak zmiany subiektywnych opinii o bieżącej i przyszłorocznej inflacji są przenoszone na średnioterminowe oczekiwania inflacyjne konsumentów w strefie euro oraz jak ich oczekiwania zareagowały na obawy związane z epidemią COVID-19. Z perspektywy władz monetarnych kluczowe znaczenie ma monitorowanie wrażliwości średniookresowych oczekiwań inflacyjnych konsumentów na przejściowe szoki, gdyż rosnąca wrażliwość może sygnalizować spadek stopnia zakotwiczenia oczekiwań inflacyjnych.
Poglądy wyrażone w niniejszym artykule są opiniami autorki i nie przedstawiają stanowiska NBP.
Szczegółowe wyniki badania zostały opisane w NBP Working Paper No. 338.
Ewa Stanisławska pracuje jako doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego. Interesuje się pomiarem oczekiwań inflacyjnych i ich rolą w procesach ekonomicznych, wykorzystywaniem danych ankietowych w analizach makroekonomicznych oraz mechanizmem transmisji polityki pieniężnej.
W ostatnich miesiącach ceny ropy naftowej utrzymywały się w relatywnie wąskim przedziale wahań. Główne czynniki wpływające na rynek tego strategicznego surowca to eskalacja działań wojennych w kilku regionach świata oraz polityka krajów OPEC.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
