Od początku lat 80. XX w. średnia wieku pracowników w Japonii wzrosła o około trzy lata. Wielkość siły roboczej spadała od końca lat 90. XX wieku do początku pierwszej dekady XXI w. Jednocześnie gospodarka japońska odnotowała długotrwałe spowolnienie wzrostu i trwały spadek realnej stopy procentowej.
Potencjalny związek przyczynowy między spadkiem realnej stopy procentowej a starzeniem się społeczeństwa omówiono w kilku pracach. Bean oraz Rachel i Smith przedstawiają kompleksowe poglądy wyjaśniające spadające realne stopy procentowe, w tym czynniki demograficzne. Carvalho i in. wiążą spadającą realną stopę procentową w Japonii ze starzeniem się społeczeństwa poprzez heterogeniczność konsumpcji/oszczędzania między młodymi i starymi ludźmi. Siłą napędową w ich modelu jest dłuższa oczekiwana długość życia, która zwiększa podaż oszczędności poprzez motyw „oszczędzania na emeryturę”.
Dużo uwagi poświęcono również tendencji spadkowej realnej stopy procentowej w USA. Na przykład, hipoteza stagnacji sekularnej stawia tezę, że spadek liczby urodzeń prowadzi ostatecznie do nadpodaży oszczędności i spadku zagregowanego popytu, co skutkuje niższą realną stopą procentową. Wykorzystując model nakładających się pokoleń, Gagnon i in. stwierdzają, że spadek o 1,25 punktu procentowego w stopie procentowej równowagi w USA może być wyjaśniony przez czynniki demograficzne.
Nasze ostatnie badania podejmują ten problem z nowej i odmiennej perspektywy. Wykorzystując model poszukiwania i dopasowania, który uwzględnia heterogeniczność wieku i umiejętności pracownika, badamy nowy związek przyczynowy pomiędzy starzeniem się siły roboczej a występującym spadkowym trendem realnej stopy procentowej od lat 70. XX wieku.
Żadna z powyższych prac naukowych nie uznaje tego „kanału wydajności pracy” podkreślanego w naszym badaniu.
Dlaczego płace realne nie rosną? Przypadek Japonii i Korei Południowej
Głównym czynnikiem powodującym starzenie się siły roboczej w Japonii jest koniec wyżu demograficznego. W latach 50. XX wieku nastąpił gwałtowny spadek liczby urodzeń, co przełożyło się na równie gwałtowny spadek liczby osób podejmujących pracę w latach 70. XX wieku. Spowodowało to ruchy o niskiej częstotliwości w kluczowych zmiennych makroekonomicznych.
Zasilamy model egzogeniczną ścieżką wejścia na rynek pracy, która naśladuje dane. Przejście do nowego stanu ustalonego trwa ponad 50 lat, a podczas tego przejścia gospodarka wykazuje wahania o niskiej częstotliwości, które są zgodne z ogólnym zachowaniem gospodarki japońskiej.
Nasz model posiada dwie kluczowe cechy.
Po pierwsze, model uwzględnia empiryczną prawidłowość, że starsi pracownicy są bardziej wydajni niż młodsi. W modelu tym pracownik wchodzi na rynek pracy jako młody pracownik bez doświadczenia. Pracownik zdobywa swoje doświadczenie wraz z wiekiem. Doświadczeni pracownicy wykazują wyższą wydajność.
Po drugie, do modelu włączamy również to, co naszym zdaniem jest istotną cechą japońskiego rynku pracy, a mianowicie znaczenie umiejętności charakterystycznych dla danej firmy. Umiejętności (starszego) pracownika związane z jego doświadczeniem na rynku pracy są zazwyczaj charakterystyczne dla danej firmy. Kiedy pracownik traci pracę, może stracić premię za wydajność związaną z posiadaniem doświadczenia. Kiedy stary pracownik traci premię za doświadczenie, musi szukać zatrudnienia na rynku pracy, na którym młodzi (niedoświadczeni) pracownicy również szukają pracy.
W naszym modelu abstrahujemy od heterogeniczności konsumpcji/oszczędności pracowników w różnym wieku i o różnym statusie zatrudnienia, zakładając, że wszystkie źródła dochodów są łączone i konsumowane w równym stopniu przez wszystkich członków gospodarstwa domowego. Można uznać to założenie za restrykcyjne, biorąc pod uwagę przesłanki naszej pracy. Przyjmujemy jednak to założenie celowo, aby podkreślić kluczowy mechanizm naszego opracowania – mianowicie heterogeniczność umiejętności (wydajności) siły roboczej.
W naszym modelu ewolucja struktury demograficznej prowadzi do zmian w zagregowanym zestawie umiejętności siły roboczej, co powoduje ruchy o niskiej częstotliwości w zagregowanej wydajności pracy, konsumpcji per capita, a tym samym w realnej stopie procentowej. Związek pomiędzy heterogenicznością konsumpcji/oszczędzania a starzeniem się społeczeństwa był już przedmiotem badań w wielu pracach, o których wspomniano powyżej, ale ten kanał produktywności był dotychczas w dużej mierze pomijany. Dodanie heterogeniczności konsumpcji/oszczędności do naszego modelu prawdopodobnie tylko wzmocni nasze wyniki.
Dynamika konsumpcji per capita i realna stopa procentowa spadły między latami 80. XX wieku a pierwszą dekadą XXI wieku. Starzenie się siły roboczej (wywołane przez spadek liczby osób rozpoczynających pracę w latach 70. XX wieku) odpowiada za około 40 proc. tego spadku.
Zgodnie z modelem, pierwsza dekada okresu 1970-2010 charakteryzuje się wzrostem konsumpcji per capita, wydajności pracy oraz realnej stopy procentowej. Po tym okresie następuje jednak wydłużony okres stopniowego spowolnienia wzrostu gospodarczego w Japonii.
Według danych, dynamika konsumpcji per capita i realna stopa procentowa spadły odpowiednio o 1,3 punktu procentowego i 2,3 punktu procentowego między latami 80. XX wieku a pierwszą dekadą XXI wieku. Nasz eksperyment wskazuje, że starzenie się siły roboczej (wywołane przez spadek liczby osób rozpoczynających pracę w latach 70. XX wieku) odpowiada za około 40 proc. tego spadku.
Gospodarka modelowa wykazuje wahania o niskiej częstotliwości z następujących powodów. Po pierwsze, faza początkowa charakteryzuje się środowiskiem, w którym więcej młodych pracowników zdobywa doświadczenie, a konsumpcja per capita rośnie szybciej. Jednakże, ponieważ coraz więcej pracowników osiąga stan wysokiej wydajności, pozostaje coraz mniej miejsca na dalszy wzrost. Ta sytuacja, wraz z mniejszym napływem młodych pracowników, oznacza spowolnienie wzrostu per capita. Ponadto, specyficzny dla danego przedsiębiorstwa charakter umiejętności pracowników odgrywa rolę w wywieraniu dalszej presji na obniżenie wydajności pracy, a tym samym realnej stopy procentowej w drugiej części ścieżki transformacji.
W odniesieniu do czynnika TFP, rozszerzamy model o egzogeniczny wzrost TFP i zakładamy, że przesuwa się on do trwale niższego poziomu w 1990 r., na podstawie dowodów z pracy Fukako i in. Stwierdzamy, że wolniejszy wzrost TFP wyjaśnia znaczną część spadku realnej stopy procentowej.
Chociaż w naszym artykule skupiamy się na skutkach starzenia się społeczeństwa, japońska gospodarka doświadczyła również innych długoterminowych zmian. Wśród nich uwzględniamy (1) spadek wzrostu ogólnej wydajności czynników produkcji (TFP), (2) wzrost udziału kobiet w sile roboczej; oraz (3) wzrost liczby pracowników nieetatowych.
W odniesieniu do czynnika TFP, rozszerzamy model o egzogeniczny wzrost TFP i zakładamy, że przesuwa się on do trwale niższego poziomu w 1990 r., na podstawie dowodów z pracy Fukako i in. Stwierdzamy, że wolniejszy wzrost TFP wyjaśnia znaczną część spadku realnej stopy procentowej.
W celu zbadania wpływu czynników (2) i (3) dodajemy do naszego modelu podstawowego kolejny wymiar heterogeniczności, a mianowicie heterogeniczność płci. Nasz model jest na tyle bogaty, że możemy powiązać niedoświadczonych pracowników w naszym modelu z pracownikami nieetatowymi. Wykorzystując ten rozszerzony model, przeprowadzamy eksperymenty ilościowe, w których replikujemy rosnący udział kobiet i pracowników nieetatowych poprzez egzogeniczne zmiany parametrów. Eksperymenty pokazują, że oba te zjawiska w pewnym stopniu przyczyniły się do wolniejszego wzrostu wydajności pracy, a tym samym do stagnacji płacy realnej i niższej realnej stopy procentowej od początku lat 90. XX wieku.
Shigeru Fujita– Economic Advisor and Economist, Federal Reserve Bank of Philadelphia
Ippei Fujiwara – Professor of Macroeconomics, Keio University and Australian National University
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
