(©Envato)
W 2024 r. mija 80. rocznica konferencji w Bretton Woods, podczas której delegaci z 44 krajów spotkali się w New Hampshire, aby wypracować nowy porządek gospodarczy na okres po II wojnie światowej. Pod przewodnictwem brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa i przedstawiciela Departamentu Skarbu USA Harry’ego Dextera White’a ustanowiono nowy, ambitny standard walutowy. Zgodnie z nim dolar stał się oficjalną walutą rezerwową, wymienialną na złoto po cenie 35 dol. za uncję trojańską; płatności międzynarodowe należało rozliczać w dolarach. Koncepcja tego systemu miała być kompromisem, w którym zachowując sztywne kursy walutowe okresu standardu złota, jednocześnie dopuszczono większą elastyczność w kreowaniu krajowej polityki pieniężnej. Okazało się jednak, że nowy system naznaczony był wieloma z tych samych słabości, które nękały klasyczny system „złotej waluty”, co doprowadziło do jego ostatecznego upadku na początku lat 70. XX w. (Bordo 2017).
Międzynarodowa współpraca i koordynacja, dzięki którym zdołano wypracować system z Bretton Woods, radykalnie zmieniały sposób funkcjonowania systemu „złotej waluty” w stosunku do okresu międzywojennego. Po I wojnie światowej, w latach 20. XX wieku, poszczególne państwa indywidualnie decydowały o przywróceniu standardu złota – czasem według przedwojennego parytetu, czasem według innych parytetów. W 1925 r. standard złota przywrócono już w przypadku około 60 proc. walut z listy Ligi Narodów, a do 1930 r. stał się on niemal wszechobecny (Bernanke i James 1991). Kiedy począwszy od 1931 r. system zaczął ulegać erozji, był to również proces stopniowy. Na skutek braku współpracy kraje, które przeprowadziły dewaluację na wczesnym etapie, czyli w latach 30. XX wieku, były z zasady bardziej konkurencyjne na arenie międzynarodowej, odnotowując wzrost produkcji przemysłowej i eksportu (Eichengreen i Sachs 1985, Boucasse 2023) oraz wyższe oczekiwania inflacyjne i niższe realne stopy procentowe (Ellison i in. 2024).
Zobacz również:
Rozwiązania systemu Bretton Woods wciąż aktualne
Wielka Brytania należała do tych państw, które wcześnie porzuciły standard złota, zrobiła to mianowicie we wrześniu 1931 r. Podobnie jak inne kraje, była ona wówczas pogrążona w Wielkim Kryzysie wywołanym w Europie upadkiem austriackiego banku Creditanstalt i załamaniem światowego poziomu cen, co skutkowało bezrobociem o bezprecedensowej skali. Dewaluację funta w Wielkiej Brytanii często uważa się za punkt zwrotny w procesie pokonywania Wielkiego Kryzysu. Wzmocniła ona międzynarodową konkurencyjność tego kraju, umożliwiła ekspansję monetarną i odwróciła kierunek oczekiwań inflacyjnych (Solomou 1996, Morys 2014, Crafts 2018). Skalę wpływu dewaluacji na rynki pracy w Wielkiej Brytanii trudno jednak określić ilościowo ze względu na wielość wprowadzanych w tym krótkim okresie zmian systemowych oraz na brak danych.
W nowym badaniu analizujemy, jak wycofanie się ze standardu złota w 1931 r. wpłynęło na międzywojenną gospodarkę brytyjską przez pryzmat jego oddziaływania na poziom bezrobocia (Lennard i Paker, 2023). Niespodziewane odstąpienie Wielkiej Brytanii od standardu złota znacznie zwiększyło konkurencyjność tego kraju na arenie międzynarodowej, ponieważ efektywny kurs funta szterlinga (średnia dwustronnych kursów wymiany funta ważonych udziałem w handlu) między drugim i czwartym kwartałem 1931 r. obniżył się o 23 proc. (Andrews 1987). Było to korzystne dla branż eksportowych, które przy przeszacowanej walucie z trudem konkurowały na rynkach międzynarodowych. Dewaluacja miała mniejszy wpływ na branże nieeksportowe.
Wykorzystujemy te zależności do zidentyfikowania wpływu dewaluacji na bezrobocie w Wielkiej Brytanii. Tworzymy nowy zbiór danych, łączący mikrodane wysokiej częstotliwości w postaci miesięcznych stóp bezrobocia w rozbiciu na branże, zaczerpnięte z opracowania Pakera (2024), z nowo pozyskanymi danymi na temat udziału produkcji eksportowej w ogóle produkcji danej branży (czyli intensywności eksportu) w 1930 r. Zbiór ten wykorzystujemy do oceny siły wpływu dewaluacji, analizując różnice w zmianach stóp bezrobocia w branżach intensywnie eksportujących w porównaniu z nieeksportowymi bezpośrednio po wycofaniu się Wielkiej Brytanii ze standardu złota. To podejście oparte na metodzie „różnicy różnic” zakłada niezmienność krajowego otoczenia makroekonomicznego, oczekiwań i podstawowych różnic między branżami eksportowymi i nieeksportowymi. Pozwala to wyodrębnić wpływ rezygnacji ze standardu złota na stopy bezrobocia w podatnych (czyli eksportowych) branżach.
Przed porzuceniem standardu złota branże eksportowe notowały wyższe stopy bezrobocia niż nieeksportowe, ale obie stopy bezrobocia podążały równoległą ścieżką. Po wycofaniu się ze standardu złota stopy bezrobocia spadły znacznie silniej w branżach eksportowych niż w branżach nieeksportowych – za przyczyną dewaluacji.
W naszej analizie ustaliliśmy, że odejście od standardu złota przyczyniło się do wyższego o 2,7 punktu procentowego spadku stopy bezrobocia w branżach intensywnie eksportujących w porównaniu z tymi, które były względnie zamknięte. Biorąc pod uwagę fakt, że „wyjściowe” stopy bezrobocia w branżach eksportowych były znacznie wyższe, skutkuje to zmniejszeniem różnicy tych stóp między branżami otwartymi i zamkniętymi o prawie połowę.
Jakie były skutki wzrostu zatrudnienia w branżach eksportowych dla gospodarki w skali makro? Ostrożnie szacujemy, że wpływ dewaluacji na same branże eksportowe obniżył łączne bezrobocie o około 1,5 punktu procentowego. Dalsze analizy wiążą ten spadek łącznego bezrobocia z redukcją wydatków sektora publicznego o około 0,6–0,7 proc. oraz przyspieszeniem wzrostu gospodarczego o około 0,6–0,9 punktu procentowego.
Zobacz również:
Systemy kursowe w krajach wschodzących: perspektywa historyczna
Nasze wyniki sugerują, że wycofanie się ze standardu złota było istotnym katalizatorem procesu wychodzenia Wielkiej Brytanii z Wielkiego Kryzysu. Niemal błyskawiczny impuls wzrostowy dla branż eksportowych związany z dewaluacją utorował gospodarce drogę do całkowitego pokonania Wielkiego Kryzysu. Procesowi temu sprzyjały – umożliwiając jego dokończenie – tani pieniądz, zmiana oczekiwań inflacyjnych (Lennard i in. 2023) i nowe zbrojenia.
Niespodziewane odejście Wielkiej Brytanii od standardu złota w 1931 r. kontrastowało z polityką innych czołowych krajów, takich jak USA czy Francja, które utrzymały standard złota odpowiednio do lat 1933 i 1936. Nasza analiza dowodzi, że decyzja Wielkiej Brytanii doprowadziła do znacznej dewaluacji waluty, która przyniosła zdecydowane korzyści gospodarce, stając się początkiem drogi wychodzenia z Wielkiego Kryzysu. W czasach nieefektywnej współpracy międzynarodowej, dewaluacja była skutecznym sposobem wspierania gospodarek krajowych.
Konferencja w Bretton Woods sprzed 80 lat zapoczątkowała nową erę międzynarodowej współpracy w zakresie systemu walutowego. Współpraca ta ostatecznie doprowadziła do wprowadzenia płynnych kursów wymiany walut w późniejszych latach XX wieku. Jednak pomimo tych zmian, współczesne gospodarki nadal odnotowują niekiedy znaczne i niespodziewane deprecjacje walut. Na przykład natychmiast po głosowaniu nad brexitem w czerwcu 2016 r. kurs funta do euro spadł do poziomu najniższego od 30 lat, 15–20 proc. niższego niż przed referendum (Coyle 2021). Napaść Rosji na Ukrainę w 2022 r. i związane z nią międzynarodowe sankcje doprowadziły do spadku kursu dolara o 40 proc. w okresie od grudnia 2022 r. do września 2023 r. (Scott Davis i Patel 2023).
Te niedawne wydarzenia pokazują, że pomimo znacznie ściślejszej integracji i współpracy w zakresie systemu walutowego w porównaniu z okresem międzywojennym, makroekonomiczne konsekwencje znacznej utraty wartości kursu walutowego pozostają nadal niebagatelne.
Jason Lennard – adiunkt w Londyńskiej Szkole Ekonomii i Nauk Politycznych
Meredith Paker – adiunkt w Economics Grinnell College
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
