Wpływ cen energii na oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych i przedsiębiorstw
Ceny energii były ważnym czynnikiem niedawnego wzrostu inflacji. W artykule analizujemy związek między szokami cen energii a oczekiwaniami inflacyjnymi gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Okazuje się, że gospodarstwa rozciągają (ekstrapolują) indywidualną percepcję wzrostu cen energii na ogląd całej gospodarki. Z kolei przedsiębiorstwa, które w znacznej części przenoszą wzrost kosztów energii na ceny swoich produktów, nie wykazują wpływu szoku cen energii na oczekiwania inflacyjne. Spostrzeżenia te zdają się potwierdzać istnienie różnic w posiadanej wiedzy ekonomicznej (ang. information frictions), oraz ich roli w wyjaśnianiu różnic między gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami.
Od połowy 2021 r. w Niemczech, tak jak na całym świecie inflacja szybko rosła, osiągając poziom niespotykany od dziesięcioleci. W wielu krajach Europy wzrost inflacji w znacznym stopniu wynikał ze wzrostu cen energii, zwłaszcza po rozpoczęciu przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę (Pallara i in. 2023). W miarę wzrostu tych cen zwiększały się też oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Zgodnie z wcześniejszymi badaniami gospodarstwa domowe i firmy często mają małą wiedzę na temat ogólnego poziomu cen i przejawiają zniekształcone oczekiwania co do ich poziomu w przyszłości (Malmendier i in. 2022). Między innymi, gospodarstwa domowe kształtują oczekiwania inflacyjne w odniesieniu do cen obserwowanych na co dzień na sklepowych paragonach (D’Acunto i in. 2019). Ponieważ oczekiwania inflacyjne odgrywają ważną rolę w decyzjach gospodarstw domowych i firm co do oszczędzania i inwestycji (D’Acunto i in. 2022, Coibion i in. 2023, Coibion i in. 2020), zrozumienie procesu formowania tych oczekiwań jest ważne dla władz odpowiedzialnych za politykę pieniężną.
W nowym artykule analizuję proces kształtowania się oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w warunkach znacznego wzrostu cen energii (Wehrhöfer 2023). W przeciwieństwie do wcześniejszych badań, wykorzystuję metodę quasi-eksperymentalną – zróżnicowanie okresu obowiązywania długoterminowych umów na dostawy energii. Polega ona na porównaniu ewolucji oczekiwań inflacyjnych dwóch grup gospodarstw domowych. Grupa eksperymentalna musiała przedłużyć okres obowiązywania umowy na dostawy energii – przy obowiązującej stałej stawce – między połową 2021 r. a pierwszym kwartałem 2022 r., kiedy to ceny energii gwałtownie wzrosły. Grupa kontrolna przedłużała umowy na dostawy energii, także ze stałą stawką, przed skokiem cen energii elektrycznej, dzięki czemu uniknęli jego wpływu. Taka metoda pozwala oszacować różnicę w różnicach, do czego stosuję metodę imputacji Borusyaka i in. (2024), zarówno w odniesieniu do gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw. Podejście to pozwala elastycznie kontrolować inne trendy makroekonomiczne korelujące z cenami energii. Pozwala także na przyjęcie prostego teoretycznego poziomu odniesienia. Zakładając, że podmioty mają racjonalne oczekiwania oparte na pełnej informacji, oszacowanie różnicy różnic powinno wynosić zero, ponieważ przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe zarówno z grupy eksperymentalnej, jak i kontrolnej dysponują pełną informacją o cenach energii i nie muszą polegać na osobistym doświadczeniu.
Do prześledzenia zmian oczekiwań inflacyjnych w czasie wykorzystuję dwa zestawy danych panelowych – panel Bundesbanku Online: „Gospodarstwa domowe” i panel z tego samego źródła: „Przedsiębiorstwa”. W ankietach pytano gospodarstwa domowe (co miesiąc) i przedsiębiorstwa (co kwartał) o oczekiwania inflacyjne i inne zmienne makroekonomiczne na najbliższe 12 miesięcy. Do obu ankiet dodałem specjalny moduł z pytaniem, czy i kiedy gospodarstwa i firmy doświadczyły wzrostu cen energii, a także jak duży był to wzrost. Dane pokazują, że około połowa gospodarstw domowych nie zarejestrowała wzrostu cen w okresie od września 2021 r. do kwietnia 2022 r. Zmiany cen odczuwane przez resztę gospodarstw domowych są równomiernie rozłożone w okresie próby, z wyjątkiem stycznia, co jest zgodne z innymi źródłami danych pokazującymi, że początek roku jest czasem przedłużania wielu umów. Z kolei tylko około 30 proc. przedsiębiorstw nie doświadczyło żadnych podwyżek cen. Co więcej, udział przedsiębiorstw dotkniętych podwyżkami cen wzrósł znacznie z czasem.
Gospodarstwa domowe ekstrapolują szoki związane z cenami energii
Wyniki pokazują, że gospodarstwa domowe doświadczające wzrostu cen energii mają znacznie wyższe oczekiwania inflacyjne w porównaniu z gospodarstwami, które tego nie doświadczyły. W kategoriach liczbowych, 1-procentowy wzrost cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych zwiększa ich oczekiwania inflacyjne o 1,4 punktu bazowego. Efekt ten wywołują znaczne szoki cenowe, mające długotrwały wpływ na oczekiwania inflacyjne, natomiast efekt niewielkich zmian cen szybko zanika. Przed wzrostem cen poziom oczekiwań inflacyjnych kształtuje się bardzo podobnie w grupie eksperymentalnej i grupie kontrolnej. Ten wzorzec czasowy potwierdza założenie istnienia równoległych trendów, leżące u podstaw strategii identyfikacji. Uzyskane wyniki oznaczają, że gospodarstwa domowe wykorzystują osobiste doświadczenia do formułowania oczekiwań dotyczących ogółu działalności gospodarczej, przecząc założeniom o racjonalnych – w warunkach posiadania pełnych informacji – oczekiwaniach. Korzystając z modeli interakcji, określam, które grupy demograficzne w procesie kształtowania oczekiwań najczęściej polegają na osobistych doświadczeniach. Ekstrapolacja jest szczególnie wyraźna wśród gospodarstw domowych o niskich dochodach i takich, które mniej wiedzą o zjawiskach inflacyjnych w przeszłości. Wyniki te wskazują, że frykcje informacyjne odgrywają ważną rolę w wyjaśnianiu, dlaczego gospodarstwa domowe ekstrapolują własne doświadczenia. Efekt ten zależny jest również od wydatków gospodarstwa na energię elektryczną. Im większą część dochodów gospodarstwo domowe wydaje na energię elektryczną, w tym większym stopniu rozszerza osobiste doświadczenia związane ze wzrostem cen na całą gospodarkę.
Przedsiębiorstwa podnoszą ceny produktów, ale nie oczekiwania inflacyjne
Z kolei korzystając z danych dotyczących przedsiębiorstw, pokazuję, w jaki sposób kadra menadżerska w przedsiębiorstwach formułuje oczekiwania w reakcji na wzrost cen energii. Najpierw oszacowałem wpływ podwyżek cen energii na ceny produkcji, ustalając poziom odniesienia. Po szoku cen energii przedsiębiorstwa znacznie podnoszą ceny produktów. Łącznie przenoszą one około 70 proc. wzrostu cen energii na ceny produktów. Firmy nie zmieniają jednak oczekiwań inflacyjnych w sytuacji wzrostu cen energii. Obserwacja ta wskazuje na fakt, że kadra w przedsiębiorstwach nie przenosi szoków właściwych dla przedsiębiorstwa na ogół gospodarki. Wynik ten jest spójny z wynikami na poziomie gospodarstw domowych, pokazującymi, że gospodarstwa domowe o wysokich dochodach i dobrze poinformowane nie ekstrapolują osobistych doświadczeń. Menadżerowie w firmach dysponują na ogół większą wiedzą o gospodarce i osiągają wyższe dochody niż ogół populacji.
Uwagi końcowe
Wiele banków centralnych, takich jak EBC i FED, przy podejmowaniu decyzji dotyczącej stóp procentowych kieruje się poziomem inflacji bazowej, która nie obejmuje cen żywności i energii. Jednym z powodów takiego podejścia jest wysoka zmienność cen energii – banki centralne powinny ją „zignorować”. Wskazuję, że ceny energii, czyli dobra zaopatrzeniowego, nie tylko mają bezpośredni wpływ na inflację, ale także wpływają na oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych, które banki centralne zwykle starają się stabilizować. W związku z tym decydenci powinni pamiętać, że nawet krótkoterminowe skoki cen energii mogą wywierać potencjalnie znaczny efekt, mediowany przez oczekiwania inflacyjne.
Uwagi autorów: Poglądy wyrażone w tej publikacji nie muszą odzwierciedlać stanowiska Deutsche Bundesbanku lub Eurosystemu.
Nils Wehrhofer – Research Economist at Deutsche Bundesbank
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
Oczekiwaniom inflacyjnym gospodarstw domowych zazwyczaj nie poświęca się zbytniej uwagi przy monitorowaniu i prognozowaniu inflacji, częściowo dlatego, że wykazano, iż mediana ich oczekiwań ma mniejszą moc predykcyjną niż oczekiwania innych podmiotów. Niniejszy artykuł ma na celu dowieść, że zmiany w rozkładzie oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych są istotne dla prognozowania inflacji w najbliższym czasie i oferują dodatkowe informacje w porównaniu z miernikami rynkowymi i oczekiwaniami prognostów. Sugeruje to, że oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych powinny odgrywać większą rolę w monitorowaniu inflacji, a w konsekwencji w kształtowaniu polityki pieniężnej.
Po okresie dezinflacji, który trwał przez ponad dwie dekady przed pandemią, w 2021 roku kraje strefy euro nagle stanęły w obliczu rosnącej inflacji. Niniejszy artykuł omawia, w jaki sposób ten epizod inflacyjny następujący po pandemii, początkowo ograniczony do produktów dotkniętych zatorami w łańcuchu dostaw, przekształcił się w szeroko zakrojone i trwałe zjawisko. Wyniki wskazują, że kluczową rolę w jego rozpowszechnieniu odegrały oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych i zdolność firm do dyktowania cen.
Stopy inflacji w strefie euro i w USA gwałtownie wzrosły w 2022 r., po części w wyniku poważnych szoków wywołanych zwyżką cen energii. Nasz artykuł zawiera analizę przeniesienia cen energii na inflację bazową w Stanach Zjednoczonych i Niemczech począwszy od lat 70. XX w. Wykazujemy, że siła tego przenoszenia nie jest stała, ale zmienia się w czasie. Wpływ cen energii na inflację w latach 70. XX w. był silny w Stanach Zjednoczonych – w przeciwieństwie do Niemiec. W obu krajach zaobserwowano silne przenoszenie cen energii w 2022 r., która jednak osłabiła się w ostatnich kwartałach, co świadczyłoby o przywróceniu bardziej normalnej dynamiki inflacji.
Japonia, Stany Zjednoczone i Niemcy już teraz intensywnie rozwijają technologie miękkich robotów, widząc w nich możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Polska, z uwagi na potencjał w sektorze nowych technologii, ma szansę, aby się stać istotnym graczem w tej dziedzinie – uważa dr inż. Jan Klimaszewski z Instytutu Automatyki i Robotyki na Wydziale Mechatroniki Politechniki Warszawskiej, naukowiec specjalizujący się m.in. w robotyce współpracującej, sensoryce oraz elektronicznej skórze.
Boże Narodzenie to nie tylko czas radości i rodzinnych spotkań, ale również okres największej aktywności konsumenckiej w roku. Sezonowe trendy zakupowe wpływają na wyniki detalistów, strategie marketingowe i globalną gospodarkę. Jak zatem współczesny marketing i zmieniające się preferencje konsumentów kształtują to wyjątkowe święto? Na to i inne pytania odpowiedziała „Obserwatorowi Finansowemu” dr Agnieszka Wilczak z Katedry Marketingu na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
We współczesnej gospodarce technologia przyjęła nową rolę. Kiedyś była siłą napędową konkurencji i innowacji, obecnie może być wykorzystywana przez dominujące podmioty cyfrowe do ich tłumienia.
Czołowe globalne korporacje takie, jak Apple, Microsoft czy Amazon odgrywają niezwykle istotną rolę we współczesnym świecie. Niejednokrotnie stają się one bogatsze i potężniejsze niż państwa narodowe. Odgrywają także większą rolę w codziennym życiu i w naszych umysłach.
Dolar to obecnie globalna waluta rezerwowa. Czy jednak utrzyma swój status do 2050 r? A może upadnie w obliczu rosnącej siły konkurencji ze strony walut BRICS, złota lub bitcoina?
Listopadowy „Raport o inflacji” NBP, podobnie jak dwa poprzednie w 2024 r., przynosi niższą projekcję wzrostu PKB w I kwartale 2025 r. Ma on wynieść 3,3 proc. (w lipcu spodziewano się wzrostu o 4,3 proc, a w marcu nawet o 5 proc.). Przyczyny to kondycja gospodarki niemieckiej, niższa konsumpcja w Polsce i niższe inwestycje.
Przedstawiciele Unii Europejskiej i państw Mercosur, tj. Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju, 28 czerwca 2019 r. osiągnęli porozumienie polityczne w sprawie ambitnej i kompleksowej umowy handlowej. Wbrew licznym spekulacjom umowa nie została podpisana podczas szczytu państw G20 w Rio de Janeiro. Wiele wskazuje na to, że bilans tej umowy będzie niekorzystny dla polskiego sektora rolno-spożywczego.
Pandemia COVID-19 ujawniła kruchość łańcuchów dostaw, a problem ten ma głębokie korzenie – przekonuje Peter S. Goodman w książce „How the World Ran Out of Everything”.
Polacy pod względem stopy oszczędności znajdują się na szarym końcu w Europie. Za mało zarabiamy, za dużo wydajemy, a może nie mamy nawyku inwestowania pieniędzy?
W tym roku ogłoszenie przyznania kolejnej, już 56., Nagrody pamięci Alfreda Nobla z nauk ekonomicznych (The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel), potocznie nazywanej Nagrodą Nobla z dziedziny ekonomii, miało miejsce 14 października 2024. Otrzymali ją (w podziale na trzy równe części): Daron Acemoglu (Massachusetts Institute of Technology), Simon Johnson (Massachusetts Institute of Technology), James A. Robinson (University of Chicago).
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Przełomowym pomysłem ekonomicznym zrywającym z dotychczasowym paradygmatem opieki społecznej okazuje się bezwarunkowy dochód podstawowy. Część osób uznaje go za klucz do pokonania bolączek stechnicyzowanej gospodarki. Zdaniem innych – to idea tyleż kosztowna co utopijna.
Wprowadzenie euro jest niebezpieczne z ekonomicznego i politycznego punktu widzenia. Polska gospodarka jest jeszcze niedojrzała, różnice technologiczne, rozwój systemu finansowego, poziom konkurencyjności wymagają przyspieszonej modernizacji. Nasza gospodarka wychodzi dopiero z rozwoju zależnego, potrzebny jest czas.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
