Autor: Sayuri Shirai

Profesor Ekonomii, Wydział Zarządzania Polityką, Keio University, była członkini Zarządu Banku Japonii.

Dlaczego w Japonii wciąż utrzymuje się silny popyt na gotówkę?

Gotówka jest emitowanym przez bank centralny bezpiecznym i wysoce płynnym instrumentem służącym do realizacji płatności za towary i usługi oraz dokonywania innych transakcji.
Dlaczego w Japonii wciąż utrzymuje się silny popyt na gotówkę?

(Foto archiwum autorki)

Gotówka w coraz większym stopniu konkuruje z innymi, bardziej wydajnymi instrumentami płatniczymi, takimi jak detaliczne rachunki bankowe, karty debetowe, karty kredytowe, pieniądz elektroniczny, a w niektórych przypadkach także aktywa kryptowalutowe. Te różne narzędzia są tak zwanymi walutami cyfrowymi. Wszystkie one są emitowane przez sektor prywatny, a zatem są mniej wiarygodne niż pieniądz banku centralnego. Gotówka staje się bardziej użyteczna zwłaszcza w sytuacjach gdy kryzysy zdrowotne, takie jak choćby pandemia COVID-19, klęski żywiołowe (trzęsienia ziemi, tajfuny, huragany, powodzie) lub konflikty wojskowe, powodują poważne szkody w społecznościach lokalnych i codziennym życiu ludzi, prowadząc do niedoborów energii, zniszczenia budynków i systemów informatycznych, a także osłabiając zaufanie do systemu bankowego sektora prywatnego. Gotówkę preferują również osoby starsze i żyjące na marginesie społeczeństwa, o niskich dochodach. W związku z tym gotówka pozostaje w powszechnym użyciu w wielu gospodarkach, a wiele banków centralnych uznaje utrzymanie gotówki w gospodarce za ważne zadanie, pomimo wyższych kosztów obsługi gotówkowej i powszechności przestępstw związanych z gotówką.

Jakie czynniki przyczyniają się do popytu na gotówkę?

Bank centralny emituje gotówkę na rzecz społeczeństwa wraz z saldami rezerwowymi emitowanymi na rzecz instytucji finansowych, w tym banków. Gotówka wypełnia następujące trzy podstawowe funkcje: funkcję jednostki rozliczeniowej, funkcję środka wymiany i funkcję środka przechowywania wartości (tezauryzacji). Gotówka jest prawnym środkiem płatniczym i oficjalnym środkiem płatniczym określonym przez rząd w drodze ustawy, która zasadniczo wymaga od wierzycieli przyjmowania płatności z tytułu obsługi zadłużenia w tym prawnym środku płatniczym. Jest ona również wykorzystywana do uiszczania opłat publicznych i podatków. Popyt społeczeństwa na gotówkę zazwyczaj kształtowany jest przez motyw transakcyjny w zakresie wykorzystywania jej do płatności, koszty alternatywne posiadania gotówki, motyw ostrożnościowy oraz inne motywy. Wśród tych czynników motyw transakcyjny odzwierciedla popyt na gotówkę wykorzystywaną do płatności za towary i usługi oraz do prowadzenia innych transakcji. Ten popyt zwykle nasila się wraz z rozwojem aktywności gospodarczej (tj. nominalnego PKB). Koszt alternatywny trzymania gotówki jest związany z zyskiem finansowym wynikającym z bliskich substytutów gotówki, takich jak oprocentowanie depozytów detalicznych oferowanych przez banki, a także z kosztem posiadania walut cyfrowych (takim jak różne opłaty). Długotrwałe utrzymywanie się środowiska niskich stóp procentowych, kształtowane przez powszechne łagodzenie polityki pieniężnej, przyczyniło się do obniżenia kosztów alternatywnych posiadania gotówki, zwłaszcza w Japonii, Europie i Stanach Zjednoczonych oraz innych gospodarkach, na które miały wpływ globalne niskie stopy procentowe. Inflacja również wpływa na popyt na gotówkę, a konkretnie niska inflacja oznacza niski koszt alternatywny posiadania gotówki, ponieważ wartość gotówki pozostaje stabilna.

Podczas gdy obecne środowisko inflacyjne może zmniejszać popyt na gotówkę, w czasie różnych kryzysów i/lub spadku zaufania do istniejącego systemu bankowego dochodzić może do wzmocnienia motywów ostrożnościowych, co prowadzić będzie do większego popytu na gotówkę wśród społeczeństwa. Niedawny wzrost popytu na gotówkę w niektórych krajach europejskich po inwazji Rosji na Ukrainę może odzwierciedlać wzmocnienie motywów ostrożnościowych w wyniku wzrostu poziomu obaw opinii publicznej i związanego z tym wzrostu postrzeganego poziomu niepewności w systemie bankowym sektora prywatnego, co może wynikać choćby z dużej ekspozycji na Ukrainę, Rosję i sąsiednie gospodarki. Ponadto przedsiębiorstwa w tych regionach mogą w ostatnim czasie zwiększać zapasy gotówki w celu zapewnienia sprawnego przebiegu działalności gospodarczej.

Inne czynniki wzrostu popytu na gotówkę mogą obejmować starzenie się społeczeństwa, dążenie do oszczędności podatkowych, aktywność nieformalną lub nielegalną, oraz popyt na gotówkę z zagranicy. Gotówka jest powszechnie stosowana w gospodarkach takich jak Japonia, gdzie osoby starsze w wieku powyżej 65 lat stanowią prawie jedną trzecią ogółu populacji. Wynika to z nawyków ludności i większej skłonności do korzystania z gotówki w porównaniu z gospodarkami o niewielkim udziale osób starszych. Niektóre osoby starsze przestają korzystać z kart kredytowych po przejściu na emeryturę, aby zaoszczędzić na opłatach. Popyt na gotówkę pochodzący z zagranicy jest duży w przypadku Stanów Zjednoczonych ze względu na fakt, że dolar amerykański pozostaje najważniejszą światową walutą rezerwową, walutą fakturowania wykorzystywaną do handlu międzynarodowego i emisji długu, tzw. walutą przejścia (ang. vehicle currency) wykorzystywaną do różnych transakcji walutowych, a także walutą pełniącą rolę bezpiecznej przystani (ang. safe haven currency). Również wzrost liczby turystów zagranicznych, biznesmenów i studentów może zwiększyć gotówkowy popyt na waluty obce, zwłaszcza gdy kursy wymiany walut są postrzegane jako korzystne.

Japonia cechuje się utrzymywaniem przez populację znacznych zasobów gotówki

Zjawisko gromadzenia gotówki (ang. cash hoarding) można zdefiniować jako składowanie gotówki, która leży bezczynnie i nie jest wykorzystywana do płatności. Może ono być napędzane niskimi kosztami alternatywnymi posiadania gotówki, silnymi motywami ostrożnościowymi i starzeniem się społeczeństwa. Zjawisko to jest powszechne w Japonii. Rosnące rozpowszechnienie metod płatności zbliżeniowych zmniejszyło wykorzystanie gotówki dla celów transakcyjnych (takich jak płacenie za zakupy, płacenie w restauracji, płacenie za taksówkę i inne usługi transportowe), zwłaszcza po pandemii COVID-19 w Japonii. Opracowany przez stowarzyszenie sprzedawców detalicznych National Supermarket Association of Japan raport „The 2022 Supermarket White Paper” wskazuje, że – według stanu na połowę 2021 roku – ponad 90 procent japońskich supermarketów posiada obecnie narzędzia do płatności kartami, a kolejnymi powszechnie akceptowanymi metodami płatności bezgotówkowych są kody QR i/lub pieniądze elektroniczne wykorzystywane przy pomocy telefonów komórkowych (77 procent), a także własne systemy płatności bezgotówkowych wdrażane przez sklepy (38 procent). Pomimo upowszechniania się narzędzi do realizacji płatności cyfrowych, wartość gotówki w obiegu w Japonii rośnie, w tym zwłaszcza po światowym kryzysie finansowym z 2008 roku (patrz wykres). Utrzymywane od wielu lat bardzo niskie oprocentowanie depozytów detalicznych – wynoszące w przypadku zwykłych detalicznych rachunków bankowych poniżej 0,2% w latach 2007-2010, poniżej 0,02% w latach 2011-2016 i 0,001% od 2017 roku – przekształciło gotówkę w bliski substytut depozytów bankowych, przyczyniając się do wzmocnienia tendencji do gromadzenia gotówki. Do wzmocnienia popytu na gotówkę przyczynił się także ograniczony zakres przestępstw związanych z posiadaniem gotówki w Japonii.

Trend rosnącej ilości gotówki w obiegu może mieć wpływ zarówno na politykę pieniężną, jak i na gospodarkę jako całość. Z jednej strony wzmocnienie zjawiska gromadzenia gotówki powoduje erozję efektywności polityki pieniężnej poprzez osłabienie procesu kreacji pieniądza. Z drugiej strony, większa emisja gotówki zwiększa dochód banku centralnego poprzez zwiększenie renty emisyjnej (ang. seigniorage). Ponadto powszechność stosowania gotówki może również zniechęcać nowe firmy technologiczne do rozwijania innowacyjnej działalności w obszarze płatności i usług finansowych.

 

Sayuri Shirai, profesor na Uniwersytecie Keio i była członkini Rady Politycznej Banku Japonii.

 

Artykuł ukazuje się w cyklu publikacji, których autorami są prezesi banków centralnych i wybitni ekonomiści. Cykl jest objęty specjalnym patronatem Prezesa Narodowego Banku Polskiego, prof. Adama Glapińskiego. Autorzy artykułów zrzekają się honorarium za napisanie tekstów, w zamian NBP przekazuje kwoty odpowiadające honorariom na konto Narodowego Banku Ukrainy w celu wsparcia NBU w czasie wojny. Poniżej słowo wstępne Prezesa NBP do całego cyklu:

24 lutego wydarzyła się w Europie ogromna tragedia, w obliczu której nie sposób przejść do porządku dziennego.

Żaden człowiek nie może przejść obojętnie wobec nieszczęścia, jakie spadło na naród ukraiński.

Wszyscy jesteśmy wstrząśnięci doniesieniami prasowymi, a zwłaszcza tym, co widzimy w środkach masowego przekazu.

Walcząca Ukraina to nie tylko jej dzielni żołnierze, ale także armia tysięcy cywilów usiłujących zachować normalność w kraju dotkniętym agresją rosyjską.

W skład tej armii wchodzą urzędnicy Narodowego Banku Ukrainy, z którymi NBP utrzymuje stały kontakt.

Świadomi potrzeb, jakie mają nasi ukraińscy koledzy, zaprosiłem kilku prezesów banków centralnych oraz wybitnych ekonomistów do podzielenia się swoją wiedzą na temat procesów gospodarczych zachodzących na świecie.

Rzadko się zdarza, aby tak zaszczytne grono autorów gościło na łamach wydawanego przez NBP Obserwatora Finansowego. Wart podkreślenia jest fakt, że wszyscy autorzy zrezygnowali z pobrania swoich honorariów po to, aby przekazać je na potrzeby naszych kolegów pracujących w NBU.

Wierzę, że zainteresuje Państwa cykl tych artykułów, za którymi kryje się nie tylko wiedza i doświadczenie, ale przede wszystkim chęć pomocy dla dotkniętego wojną NBU.

Prof. Adam Glapiński, Prezes NBP

(Foto archiwum autorki)

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane

Warto utrzymywać dostępność gotówki

Kategoria: Analizy
Gotówka zapewnia ludziom wolny wybór, a gospodarce ubezpieczenie od negatywnych zdarzeń technologicznych. Największe korzyści płyną z funkcjonowania zdywersyfikowanego systemu płatniczego, w ramach którego funkcjonuje zarówno gotówka jak i płatności bezgotówkowe.
Warto utrzymywać dostępność gotówki