Książę Orleanu odwiedza chorych w szpitalu Hôtel-Dieu podczas pandemii cholery w 1832 r. (Alfred Johannot, domena publiczna)
Rozprzestrzenianie się choroby doprowadziło do wzrostu napięć klasowych – bogaci obwiniali biednych o roznoszenie zarazy, natomiast biedni byli przekonani, że są otruwani. Narastające animozje i gniew wkrótce skierowane zostały przeciwko niepopularnemu królowi. Pogrzeb generała Lamarque’a – ofiary pandemii oraz znanego obrońcy praw ludu – przerodził się w wielką antyrządową demonstrację na zabarykadowanych ulicach: sceny uwiecznione później w powieści Victora Hugo Nędznicy (Les Misérables). Historycy dowodzili, że połączenie epidemii z istniejącymi wcześniej napięciami społecznymi było główną przyczyną tzw. powstania paryskiego z 1832 roku, które z kolei może wyjaśniać późniejsze represje rządowe i publiczne rewolty w stolicy Francji w XIX wieku.
Doświadczenia historyczne wskazują, że niepokój społeczny może ponownie wybuchnąć wraz z ustępowaniem pandemii.
Od Dżumy Justyniana i Czarnej Śmierci po epidemię grypy z 1918 roku, historia pełna jest przykładów chorób rzucających długi cień reperkusji społecznych: kształtujących politykę, podważających porządek społeczny, a czasami skutkujących ostatecznie wybuchem niepokojów społecznych. Dlaczego? Jednym z możliwych powodów jest to, że wybuch epidemii może doprowadzić do ujawnienia lub pogłębienia istniejących wcześniej podziałów i rozdźwięków w społeczeństwie, takich jak nieadekwatność sieci bezpieczeństwa społecznego, brak zaufania do instytucji lub przekonanie o obojętności, niekompetencji lub korupcji rządów. W przeszłości wybuchy chorób zakaźnych prowadziły również do konfliktów etnicznych lub religijnych albo nasilały napięcia między klasami gospodarczymi.
Wybuch epidemii może doprowadzić do ujawnienia lub pogłębienia istniejących wcześniej podziałów i rozdźwięków w społeczeństwie.
Pomimo licznych przykładów historycznych, posiadamy mało ilościowych dowodów na istnienie związku między epidemiami a niepokojami społecznymi, natomiast istniejące dane ograniczone są do konkretnych zdarzeń. Niedawne badania personelu MFW uzupełniają tę lukę i przedstawiają globalne dowody występowania tego związku w ostatnich dziesięcioleciach.
Podstawowym wyzwaniem w badaniach nad niepokojami społecznymi jest określenie, kiedy takie zdarzenia miały miejsce. Mimo że dostępne są źródła informacji o niepokojach społecznych, wiele z nich cechuje się niską częstotliwością lub niespójnym zasięgiem przedmiotowym. Aby zaradzić tym niedociągnięciom, w niedawnym artykule badawczym personelu MFW wykorzystano relacje prasowe na temat niepokojów społecznych w celu stworzenia Indeksu Raportowanych Niepokojów Społecznych (ang. Reported Social Unrest Index). Indeks ten daje spójną, miesięczną miarę niepokojów społecznych dla 130 krajów w okresie od 1985 roku do chwili obecnej. Wzrosty wartości indeksu bardzo ściśle pokrywają się z opisami niepokojów w różnych studiach przypadku, co sugeruje, że indeks wychwytuje prawdziwe wydarzenia, a nie zmiany w nastawieniu lub przedmiocie zainteresowania mediów.
W oparciu o ten indeks, personel MFW stwierdził, że kraje z częstszymi i poważniejszymi epidemiami, ogólnie rzecz biorąc, doświadczały również większych niepokojów społecznych.
Społeczne „blizny” w postaci wybuchu niepokojów społecznych nie muszą pojawiać się od razu w trakcie trwania pandemii lub bezpośrednio po niej. Kryzysy humanitarne z dużym prawdopodobieństwem utrudniają komunikację i funkcjonowanie transportu, które są niezbędne do zorganizowania większych protestów. Ponadto w sytuacjach kryzysowych opinia publiczna może preferować utrzymanie spójności i solidarności społecznej. W niektórych przypadkach istniejące reżimy mogą również wykorzystać kryzysowe sytuacje do konsolidacji swojej władzy i tłumienia wszelkiego sprzeciwu. Jak dotychczas doświadczenie pandemii COVID-19 jest zgodne z tym historycznymi prawidłowościami. W rzeczywistości liczba znaczących wybuchów niepokojów społecznych na świecie spadła do najniższego poziomu od prawie pięciu lat. Do istotnych wyjątków należą Stany Zjednoczone i Liban, ale nawet w tych przypadkach największe protesty dotyczą problemów, które mogły potencjalnie ulec pogorszeniu, ale nie zostały bezpośrednio wywołane przez pandemię COVID-19.
Jeśli jednak wybiegniemy myślami poza bezpośrednie skutki krótkoterminowe, ryzyko niepokojów społecznych rośnie w dłuższej perspektywie czasowej. Wykorzystując informacje na temat rodzajów niepokojów społecznych, prowadzący badanie personel MFW skupił się na formach, jakie zazwyczaj przybierają niepokoje społeczne po epidemii. Ta analiza wskazuje, że wraz z upływem czasu wzrasta ryzyko zamieszek i demonstracji antyrządowych. Ponadto w badaniu stwierdzono występowanie zwiększonego ryzyka poważnego kryzysu rządowego – zdarzenia, które może skutkować obaleniem rządu i które zazwyczaj występuje w ciągu dwóch lat od wybuchu poważnej epidemii.
Doświadczenia historyczne wskazują, że niepokój społeczny może ponownie wybuchnąć wraz z ustępowaniem pandemii. Zagrożenie może być większe tam, gdzie kryzys doprowadził do ujawnienia lub nasilenia istniejących wcześniej problemów, takich jak brak zaufania do instytucji, niska jakość rządów, ubóstwo lub nierówności.
Artykuł pochodzi z IMF Blog, a po raz pierwszy pojawił się w biuletynie internetowym IMF Research Perspectives.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
