(CC0 Public Domain)
Na całym świecie, a zwłaszcza w Europie, ekonomiści są stereotypowo uznawani za chłodnych, zdystansowanych i enigmatycznych. Są oskarżani o słabe rozumienie codziennej rzeczywistości, a nawet o bycie niewolnikami korporacyjnego lobbingu. Według niektórych krytyków ich dziedzina nie jest tak naprawdę nauką i nie może zapewnić klarownych zaleceń dla polityki (Luyendijk 2015).
Projekt współpracy w zakresie europejskich badań ekonomicznych COEURE (Cooperation on European Research in Economics), który uzyskał dofinansowanie w ramach siódmego programu ramowego Unii Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i prezentacji, zajmuje się prognozą dalszego kierunku rozwoju europejskiej ekonomii i najlepszych metod przedstawienia wartości swoich badań. Powiązany z nią manifest (Blundell et al. 2017) przedstawia sposoby, aby badania gospodarcze były bardziej produktywne i miały większy wpływ na decydentów i ogół społeczeństwa.
Dzięki dofinansowaniu krajowemu oraz unijnemu, a także dzięki rozwinięciu akademickich klastrów doskonałości europejskie badania ekonomiczne skutecznie odwracają trend drenażu mózgów na rzecz Ameryki Północnej występujący w latach 70. i 80. XX wieku. Dane na rok 2016 pokazują, iż 40 proc. górnego kwartyla wydziałów ekonomii na świecie znajduje się w Europie.
Te klastry doskonałości powstawały na trzy sposoby. Niektóre z nich były dużymi ośrodkami badawczymi, takimi jak te działające przy EBC lub OECD. Inne powstały na dużych wydziałach ekonomii na uniwersytetach. Istniały również sieci współpracujące w ramach specjalistycznych programów naukowych, które obecnie skupiają od 10 do 15 proc. autorów badań.
Przed ekonomistami stoją nowe wyzwania związane ze zmianami w finansowaniu publicznym, które kierunkują europejskie badania na osiąganie większego wpływu oraz przydzielają większą część funduszy w sposób tematyczny.
Strategiczne cele europejskiej ekonomii
W jaki sposób europejscy ekonomiści mogliby nadal zwiększać siłę i przydatność swoich badań? Manifest COEURE przedstawia cztery główne sposoby:
Zapewnienie długoterminowości badań
Europejskie centra badawcze muszą ciągle polepszać i rozszerzać swoją linię produkcyjną. Dzięki temu Europa może dogonić Amerykę w produktywności i wpływie, jednocześnie odnosząc się do wyzwań politycznych i kluczowych pytań badawczych istotnych dla europejskich decydentów i obywateli. To wymaga skuteczniejszych badań (więcej artykułów w czasopismach ekonomicznych) oraz zwiększenia ich jakości (większa liczba artykułów w najlepszych czasopismach). Koniecznie będzie również wzmocnienie wsparcia dla studiów doktoranckich oraz lepsze monitorowanie, doradztwo i rozwój karier następnej generacji europejskich ekonomistów.
Ustanowienie Europy generatorem danych
W ciągu ostatnich 20-30 lat można było zaobserwować ciągły wzrost badań empirycznych. Zwiększa to szansę na przełomy intelektualne i wspiera promowanie tworzenia polityki na podstawie dowodów. Lecz aby badacze mogli odgrywać wiodącą rolę, dostępna musi być większa ilość dogłębnych danych z różnych krajów. Z tym łączą się dwa zalecenia. Po pierwsze, dane zebrane i zarządzane przez instytucje publiczne i rządy dotyczące całych populacji, a nie próbek musza być udostępniane jak największej liczbie europejskich badaczy ( na przykład przez upoważnienie organów statystycznych takich jak Eurostat do ich szerokiego udostępniania). Pomocne byłoby również prawodawstwo krajowe zapewniające dostęp badaczom do określonych danych, jak w krajach skandynawskich.
Drugim zaleceniem jest ulepszenie struktury danych i ich harmonizacji. W Europie dane są nadal zbierane głównie na poziomie krajowym, podczas gdy firmy, których te dane dotyczą, często działają w kilku krajach. Dane krajowe, na przykład dotyczące gospodarstw domowych, muszą być ze sobą zgodne i porównywalne w całym regionie.
Popularyzacja wiedzy ekonomicznej
Przepaść komunikacyjna między badaniami gospodarczymi a decydentami i ogółem społeczeństwa jest w niektórych częściach Europy większa niż w Stanach Zjednoczonych. Ekonomiści rzadko podejmują próbę odpowiedniego wyjaśnienia obywatelom swoich działań. Ustanowienie ciągłego dialogu miedzy środowiskami badawczymi a politycznymi przez warsztaty, raporty i finansowanie badań byłoby pomocne. Dialog jedynie z decydentami nie wystarczy, aby przełamać stereotyp ekonomisty jako osoby oddalonej od problemów prawdziwego świata. Ekonomiści europejscy powinni również ustanowić szczegółowy format komunikacji ze społeczeństwem. To wymaga więcej publicznych wykładów, większego wkładu w zaangażowanie mediów, a także zwiększenia liczby godzin nauczania ekonomii i statystyki w ramach kształcenia wyższego.
Zwiększenie finansowania badań
Dofinansowanie badań ekonomicznych w Europie jest na poziomie niższym niż dofinansowanie innych nauk (nawet innych nauk społecznych). Agencje ds. finansowania z reguły nie publikują danych na temat wyników w poszczególnych dziedzinach, ale w przypadku Austrii, gdzie dane są dostępne, ekonomia uzyskała 2,2 proc. finansowania badań w latach 2009-2014, a nauki społeczne, w tym psychologia, uzyskały 3,8 proc. finansowania. Konieczne jest zachęcenie do większej liczby – skutecznych – wniosków o wieloletnie finansowanie przedstawianych agencjom ds. finansowania badań.
Aby to osiągnąć, należy oszacować jakość i produktywność wyników badań w Europie w skali roku. Można to zrobić niskim kosztem, na przykład przez ankiety i liczbę cytowań. Należy również dokonać przekształcenia odgórnego tematycznego podejścia do finansowania obecnie stosowanego przez UE oraz agencje ds. finansowania badań w państwach członkowskich.
Przykładowym pomysłem mogłoby być stworzenie forum dawców grantów z European Economic Association (EEA) jako zewnętrznym doradcą w celu wspierania strukturyzowanych studiów doktoranckich bez narzucenia specyficznej tematyki badań. Można byłoby również zmniejszyć obciążenie administracyjne ex ante w zakresie zarządzania dotacjami, jednocześnie zwiększając odpowiedzialność ex post za jakość naukową rezultatów.
Należy też walczyć o każdy skrawek finansowania przez usprawnienie procesu. Jednym ze sposobów jest zapewnienie lepszych informacji dotyczących dotacji dostępnych dla badaczy. Niektóre z rozwiązań w tej kwestii mogłyby być regulacyjne – na przykład w formie branżowego standardu etyki w zakresie przyznawania finansowania ustanowionego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych. Istnieje również przestrzeń dla współpracy pomiędzy różnymi dyscyplinami nauk społecznych dla promowania badań.
Granice badań
Koniecznie są większe możliwości, dokładniejsze dane, więcej popularyzacji i bardziej skuteczne finansowanie. Projekt COEURE określił 12 tematów przedstawiających szeroką perspektywę dotyczącą obecnych granic badań ekonomicznych w Europie:
R&D, innowacja oraz wzrost będą kluczowymi aspektami długotrwałego dobrobytu. Najnowsze badania rzucają nowe światło na rolę konkurencji, polityki przemysłowej, państwa opiekuńczego, a także polityki makroekonomicznej. Należy wzmacniać innowację metodologiczną, na przykład przez łączenie modeli makro z danymi mikro, a także przez zwiększenie dostępu badaczy do mikrodanych. Jednocześnie należy wspierać konwergencję badań dotyczących rozwoju, handlu i wewnętrznej organizacji firm z literaturą dotyczącą rozwoju.
Badania rynku pracy miały bardzo ograniczone finansowanie do czasu kryzysu strefy euro. Europejskie rynki pracy doświadczyły zmiennej sytuacji w zakresie zatrudnienia podczas kryzysu i w jego następstwie. Należy wspierać badania nad społeczno-ekonomicznymi efektami umów o pracę (na przykład w formie dwoistych rynków pracy, gdzie stanowiska tworzone podczas ożywienia gospodarczego – a niszczone podczas kryzysu – mają głównie charakter tymczasowy) oraz opracować lepsze, bardziej dostępne dane panelowe w obszarach takich jak produktywność, innowacja i umowy.
Populacja, migracja, starzenie się społeczeństwa i zdrowie to aspekty, które będą wymagały badań w następstwie decyzji podejmowanych przez migrantów na przestrzeni dłuższych okresów. Szczególnie ważne dla Europy jest zrozumienie czynników decydujących o stałym, zamiast czasowego, charakterze migracji osób wykwalifikowanych. Będzie to wymagało opracowania długoterminowych danych panelowych, homogenicznej europejskiej bazy danych o przepływach migracyjnych i charakterystyce migrantów, być może przy użyciu nowych technologii, takich jak mobilne aplikacje GPS służące do lokalizacji.
Budowanie kapitału ludzkiego poprzez systemy edukacji współkształtuje wzrost i dobrobyt, lecz wpływa także na nierówność społeczną. Przykładowo agenda lizbońska UE określiła jako priorytet rozwój konkurencyjności przez zwiększenie miejsc pracy wymagających kwalifikacji. Potrzebny jest większy zakres badań nad budowaniem kapitału ludzkiego, lepszymi metodami nauczania oraz nad tym, jak powinno się zarządzać szkołami. Potrzebne jest stworzenie zbiorów danych – takich jak analiza kohorty urodzeniowej – które mogą pomóc zrozumieć, jak polityka wpływa na kapitał ludzki.
Konkurencja i uregulowanie rynków cyfrowych będzie wymagało innowacyjnych technik, jako że rynki te są bardziej dynamiczne od tradycyjnych oraz wytwarzają duże ilości danych. W przyszłości najprawdopodobniej częściej będzie można zaobserwować konkurencję dla rynku niż konkurencję na rynku. Kluczowe kwestie dotyczą tego, jakie ma to znaczenie dla tradycyjnych modeli konkurencji oraz ich związków z dynamiką innowacyjności, a także charakteru i potrzeb regulacyjnych jednolitego rynku w przyszłości.
Handel i rozwój w zglobalizowanym świecie decydują o polityce, która z kolei decyduje o badaniach. Istnieje jednak konflikt między decydentami a badaczami, na przykład w kwestii wartości merkantylizmu. Do pilnych potrzeb zaliczyć należy promowanie badań nad przegranymi i wygranymi w handlu i globalizacji, tworzenie lepszych modeli tarć regulacyjnych i informacyjnych, a także lepsze rozumienie działań międzynarodowych firm i ich globalnych łańcuchów wartości.
Energia, środowisko i stabilność to sedno debat politycznych UE. Choć transformacja sektora energetycznego w gospodarkę niskoemisyjną jest powszechnie uznawana, metoda i prędkość tych działań są mniej oczywiste. Zmiany klimatyczne powinny stymulować włączenie systemów środowiskowych w modele makro oraz wpłynąć na badania dotyczące osobistych i instytucjonalnych postaw i podejścia do środowiska.
Od czasu traktatu rzymskiego Europa miała na celu zmniejszenie „dysproporcji między poziomami rozwoju różnych regionów“ (Unia Europejska 1957). Badania ekonomiczna nad dysproporcjami regionalnymi i wydajnymi systemami komunikacyjnymi mogą w tym pomóc. Ekonomiści powinni wspierać badania dotyczące wpływu zmniejszających się kosztów transportu, nowych projektów infrastrukturalnych, ponownej oceny istniejącej infrastruktury komunikacyjnej oraz skutecznego wykorzystania systemów opłat drogowych.
Rozwój wykwalifikowanych miast tworzy potrzebę badania zjawiska aglomeracji. Bogactwo będzie tworzone w miastach i obszarach miejskich Europy. Konieczne jest głębsze poznanie teoretycznych i empirycznych kosztów i korzyści aglomeracji, na przykład wpływu wyceny kosztów związanych z zatorami drogowym oraz wpływu na spójność społeczną. Kategoryzacja europejskich aglomeracji w stylu amerykańskim jako „statystyczne obszary metropolitalne” pozwoliłaby na stworzenie porównywanych danych lokalnych dotyczących zatrudnienia, transportu, PKB, kapitału ludzkiego oraz właściwości fizycznych.
Zagadnieniom dotyczącym polityki fiskalnej i pieniężnej w strefie euro nie ma końca. Dotyczą one konstrukcji polityki stabilizacyjnej i jej efektywności w zakresie stymulacji wzrostu i dobrobytu. Politykom i decydentom potrzebne jest solidne ekonomiczne myślenie, a także wiarygodny projekt polityki i struktury instytucjonalnej. To z kolei wymaga rygorystycznych badań makroekonomicznych, łączących politykę pieniężną, fiskalną i finansową z instytucjami, bazami danych służącymi do badań nad reakcjami gospodarstw domowych i firm na politykę oraz badaniami uwzględniającymi długoterminowy wpływ polityki fiskalnej i pieniężnej na obywateli Europy.
Rynki finansowe odegrały istotną rolę w czasie kryzysu finansowego, który zaowocował debatą dotyczącą potrzeby skoordynowanej polityki interwencyjnej w krajach europejskich, optymalnego zakresu regulacji, a także sposobu ustanowienia unii rynków kapitałowych. W obecnych czasach literatura dotycząca rynków kapitałowych musi nadrobić zaległości, jakie ją dzielą od literatury dotyczącej stabilności finansowej w bankowości. Potrzebne jest więcej badań teoretycznych, a także mierniki i wskaźniki oceniające ryzyko i postępowanie. Badacze potrzebują też większej ilości danych dotyczących banków centralnych i regulacyjnych. Ekonomiści mogą też wspierać podnoszenie poziomu wiedzy z zakresu finansów przez obywateli europejskich.
Nierówność w Europie jest na poziomie niższym niż w Stanach Zjednoczonych, ale zwiększona integracja europejska się nie powiedzie, jeśli nie weźmie się pod uwagę wpływu dobrobytu na różnorodność w zakresie mobilności i migracji. Badacze potrzebni są do zrozumienia, jak stworzyć równość szans, a dane panelowe potrzebne są do zrozumienia dynamiki ubóstwa. Potrzebne są również badania nad najważniejszymi kwestiami, takimi jak stabilność państw opiekuńczych w sytuacji, gdy kapitał i siła robocza są ruchome, czy jak konwergencja społeczeństw południa z modelem społecznym społeczeństw północy. To przygotuje ekonomistów na stworzenie polityki walki z ubóstwem i promowania równych szans.
Marc Ivaldi – profesor ekonomii w Toulouse School of Economics.
Nota autorska: Niniejszy artykuł napisany został we współpracy z następującymi osobami: Richard Blundell, Estelle Cantillon, Barbara Chizzolini, Wolfgang Leininger, Laszlo Matyas, Ramon Marimon i Frode Steen.
Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
