Elegancki samochód - oznaka statusu (CC BY-NC-ND magro_kr)
Klasa wyższa, elita to z definicji grupa wyróżniająca się spośród ogółu, co teoretycznie powinno ułatwiać badania nad charakterystycznymi dla niej postawami i zachowaniami. Jednak wbrew pozorom odpowiedź na tytułowe pytanie nie jest prosta.
Po pierwsze, jest to wynik zerwania ciągłości. Przez 60 lat wojny i PRLu klasa wyższa w sensie majątkowym przestała istnieć i nie mogła się odrodzić w warunkach realnego socjalizmu.
Po drugie, minęło zaledwie 23 lata od początku transformacji ustrojowej i pod wieloma względami polska klasa wyższa jest fenomenem, który nadal dopiero się kształtuje. Dotyczy to zwłaszcza elity bogactwa budującej swój majątek często od przysłowiowego zera. Te okoliczności sprawiają, że dorobek nauk społecznych dotyczący klas wyższych wypracowany w innych krajach często nie ma zastosowania w Polsce. Istnieje specyficznie polska droga kształtowania się klasy wyższej i ten obszar domaga się właściwych badań.
Po trzecie wreszcie, w dzisiejszych czasach istnieje daleko idące utożsamienie elit bogactwa z klasą wyższą. Jednak pojęcie „elita” tradycyjnie ma szersze znaczenie. Oznacza ona grupę charakteryzującą się godnym naśladowania „stylem zachowań”, „charyzmą”, „troską o dobro wspólne”, wpływem na kształtowanie kapitału społecznego.
Z powyższych względów identyfikacja przedstawicieli klasy wyższej w Polsce jest interesującym zagadnieniem badawczym.
W stratyfikacji społecznej klasa wyższa jest to najwyżej położoną klasą społeczna. Jej członkowie mają uprzywilejowany dostęp do dóbr, przeważnie ze względu na wysokie dochody. Są to też osoby cieszące się wysokim prestiżem. Chociaż do klasy wyższej należy znikomy procent społeczeństwa (według różnych ujęć zakłada się, że klasę wyższą stanowi 1-3% ludności danego społeczeństwa), jej członkowie posiadają duży kapitał ekonomiczny. Klasa wyższa to przede wszystkim właściciele wielkich przedsiębiorstw, osoby dysponujące znacznym majątkiem (także gromadzonym przez poprzednie generacje) i zajmujące wysokie stanowiska.
Ekonomiści dążą do rozpoznania grup konsumentów z punktu widzenia ich statusu dochodowego, majątkowego, wykształcenia oraz kształtowania popytu rynkowego. W obecnej sytuacji przemian społeczno-ekonomicznych w całym polskim społeczeństwie dokonują się istotne przesunięcia w obrębie sytuacji materialnej poszczególnych grup, nie tylko w klasie wyższej.
Badania dotyczące zmiany sytuacji dochodowej oraz kierunków wydatków polskich gospodarstw domowych znajdują się w kręgu zainteresowań nie tylko oficjalnej statystyki publicznej ale i wielu ośrodków naukowych. Jednakże w znakomitej większości są to badania odzwierciedlające stany faktyczne, bez próby predykcji kierunków zmian zamożności i zachowań ekonomicznych.
Z drugiej strony bardziej szczegółowego rozpoznania postaw i zachowań konsumpcyjnych dokonują wyspecjalizowane agencje badawcze, jednakże prowadzą one badania szczegółowo wyodrębnionych segmentów – grup klientów podejmujących decyzje zakupowe na rynkach dóbr i usług konsumpcyjnych. Nie można też pominąć bogatych badań stratyfikacyjnych w socjologii, zmierzających ku wyodrębnieniu zwartych grup społecznych. Jednakże obecnie brakuje badań nad ekonomicznymi aspektami funkcjonowania osób o najwyższych dochodach, w szczególności nad wartościami i poczuciem satysfakcji osób o najwyższych dochodach oraz ich jakością życia.
Grant Narodowego Centrum Nauki pozwolił przeprowadzić stosowne badania i wypełnić tę lukę w naszej wiedzy. W ramach badania zrealizowanych zostało łącznie 90 wywiadów. Populację najzamożniejszych Polaków podzielono na trzy grupy, w każdej z nich zrealizowano po 30 wywiadów. Wyodrębniono następujące grupy:
Poniżej przedstawiam niektóre wyniki przeprowadzonych badań.
Ocena sytuacji społeczno-politycznej (w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza ocenę najniższą a 5 najwyższą)
Zadowolenie z życia (średnia ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza ocenę najniższą a 5 najwyższą).
Ocena zadowolenia z poszczególnych dziedzin życia (na skali od 1 do 5 gdzie 1 oznacza ocenę najniższą a 5 najwyższą).
Dr hab. Małgorzata Bombol jest profesorem SGH i kierownikiem zespołu realizującego grant naukowy Narodowego Centrum Nauki poświęcony zalążkowej polskiej klasie wyższej.
***********************************************************
Polska klasa wyższa jest wewnętrznie zróżnicowana. To jest pierwszy wniosek, jaki wyłania się z wystąpień uczestników konferencji „Zachowania ekonomiczne kształtującej się polskiej klasy wyższej – badania, diagnozy, dylematy”
Można wyróżnić kilka kryteriów różnicujących.
Klasa wyższa-wyższa to grupa ludzi najbogatszych, których zachowania są przedmiotem naśladowania.
Klasa niższa-wyższa to grupa, która nabywa symbole statusu, próbując upodobnić się do klasy najwyższej
Powyższy podział częściowo pokrywa się z innym: ze względu na sposób bycia. Tu można wyróżnić „milionera z sąsiedztwa” a więc ludzi, o dużych dochodach i znacznym majątku, którzy nie wydają tyle na ile pozwala im sytuacja majątkowa. Ludzie ci inwestują swoje oszczędności, obcują ze sztuką, udzielają się społecznie. Grupę tę można kojarzyć z majątkiem „starym”, odziedziczonym.
Z drugiej strony są nowobogaccy z tendencją do obnoszenia się z pieniędzmi. Symptomatyczne jest na przykład to, że warszawski salon Ferarri w połowie lutego wykonał plan sprzedaży na cały 2012 r.
Jeszcze inna klasyfikacja klasy wyższej to odpowiedź na pytanie, że przynależność do tej grupy wynika ze stanu konta czy ze stanu umysłu. Wedle tego drugiego ujęcia do klasy wyższej można byłoby zaliczyć relatywnie niemajętnych profesorów, publicystów, potomków wielkich rodów kultywujących narodowe i rodzinne tradycje. Prof. Lechosław Garbarski, który przedstawił to rozróżnienie skłaniał się do poglądu, że do klasy wyższej może należeć osoba spełniająca zarówno kryterium majątkowe jak i kryterium cech osobistych.
Co dla polskiej klasy wyższej jest wspólne?
Luksusowy samochód, inwestowanie oszczędności (często konserwatywne), niezłe wykształcenie, otwarcie na różnego rodzaju edukację (w rozumienia nabycia nowej umiejętności np. gry w tenisa), wydatki na rozrywkę i kulturę, transakcje kartami kredytowymi. Są to często ludzie szanowani, ciężko pracujący. Klasa wyższa często jest przedmiotem zainteresowania mediów, choć ona sama jest grupą bardzo hermetyczną i trudno poddającą się badaniu. Wiedza na jej temat jest niekompletna, również dlatego że rodzący się kapitalizm nie był zainteresowany badaniami nad sobą. Potrzebował czasu, żeby otoczyć się dobrym wizerunkiem.
Prelegenci podczas konferencji podkreślali, że bardzo stosownym jest określenie „zalążkowa” w opisie polskiej klasy wyższej. Prof. Krzysztof Jasiecki z PAN przytaczał ugruntowaną w socjologii opinię, że 20 lat to jest okres bardzo krótki dla kształtowania się warstwy społecznej.
Jak liczna jest polska klasa wyższa?
Do grupy bogatych zarabiających powyżej 20 tys. złotych brutto należy ok. 50 tys. osób w Polsce
Zamożnych, zarabiających od 7100 zł do 20 tys. brutto jest ok. 550 tys.
Opr. KN
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
