Najważniejsze wyzwania gospodarcze przyszłości

(©Envato)

W styczniu 2020 roku prezydent Francji Emmanuel Macron poprosił nas o zorganizowanie i przewodniczenie komisji zajmującej się wyzwaniami strukturalnymi dla gospodarki światowej. W tamtym czasie nie wiedzieliśmy, że pandemia COVID-19 wywoła wkrótce globalny kryzys.

Obecnie najostrzejsze skutki odziaływania pandemii stopniowo słabną, natomiast problemy, które mieliśmy pierwotnie zbadać, wciąż majaczą na horyzoncie. W tej sytuacji jeszcze pilniejsza jest potrzeba przygotowania kreatywnych i skutecznych rozwiązań w polityce publicznej.

Otrzymaliśmy pełną swobodę w wyborze członków komisji i pełną niezależność w zakresie formułowania wniosków, które zostały przedstawione w naszej pracy. Nasze sprawozdanie podzielone jest na trzy części, reprezentujące trzy najpilniejsze z wyzwań przez nas zidentyfikowanych. Nasi koledzy Christian Gollier i Mar Reguant byli głównymi autorami części poświęconej zmianom klimatycznym; Dani Rodrik i Stefanie Stantcheva pełnili tę samą funkcję w części poświęconej nierównościom ekonomicznym i brakowi bezpieczeństwa ekonomicznego; a Axel Börsch-Supan, Claudia Diehl i Carol Propper zostali głównymi autorami w części poświęconej zmianom demograficznym.

Końcowy raport obejmuje także wkład 17 innych wybitnych ekonomistów z całego świata. W rezultacie wśród autorów uczestniczących w projekcie jedną trzecią stanowili Francuzi, jedną trzecią Amerykanie i jedną trzecią Europejczycy spoza Francji, co zapewniło ostatecznie szeroki przekrój opinii i dowodów.

Czy wojna w Ukrainie osłabi zieloną transformację energetyczną UE?

Nasze wnioski i zalecenia odnoszą się w szczególności do Francji, ale także do Europy i gospodarki światowej jako całości. Omawiane wyzwania mają charakter globalny i w związku z tym wszyscy możemy uczyć się na indywidualnych sukcesach lokalnych lub regionalnych. Ponadto wiele naszych rekomendacji w zakresie polityki publicznej będzie wymagało międzynarodowej współpracy i poparcia, szczególnie jeśli chodzi o działania mające na celu rozwiązanie problemu zmian klimatu.

W niniejszym artykule nie mamy wystarczająco dużo miejsca na szczegółową eksplorację wszystkich naszych wniosków. Dlatego poniżej przedstawiamy jedynie podsumowanie, które – mamy nadzieję – zainspiruje czytelnika do lektury pełnego tekstu sprawozdania.

Istnieje ogólny rozdźwięk między akceptacją faktu, że globalne ocieplenie ma miejsce, a wynikającą z tego potrzebą podejmowania trudnych decyzji politycznych w celu przeciwdziałania temu zjawisku.

Zmiany klimatu

W przypadku tego problemu wyraźnie widzimy przyczyny i skutki prokrastynacji. Istnieje ogólny rozdźwięk między akceptacją faktu, że globalne ocieplenie ma miejsce, a wynikającą z tego potrzebą podejmowania trudnych decyzji politycznych w celu przeciwdziałania temu zjawisku. Brak przejrzystości, jeśli chodzi o koszty tych środków skłonił wiele osób do skupienia się na tych kosztach, które są widoczne – takich jak choćby podatki węglowe – a nie na tych kosztach, które mogą być większe, ale są mniej widoczne.

Komisja przedstawiła w tym zakresie trzy rekomendacje:

• Dobrze zorganizowany system opłat za uprawnienia do emisji dwutlenku węgla. Chociaż systemy opłat za uprawnienia do emisji dwutlenku węgla nie cieszą się powszechnym poparciem opinii publicznej (ekonomiści stanowią tutaj godny uwagi wyjątek), są one rozwiązaniem niezbędnym, ponieważ skutecznie motywują gospodarstwa domowe do zmiany zachowań, badaczy do pracy nad innowacjami w zakresie zielonych technologii, a przedsiębiorstwa do wdrażania tych innowacji. Jednak w obecnej chwili systemy opłat za uprawnienia do emisji dwutlenku węgla są źle ukształtowane: ceny są zbyt niskie, a w systemach zbyt wiele jest zwolnień i dotacji. Skuteczne systemy opłat za uprawnienia do emisji dwutlenku węgla będą wymagały wprowadzenia mechanizmu podatków węglowych pobieranych na granicy w celu uniknięcia zjawiska przenoszenia emisji do innych jurysdykcji przez podmioty emitujące, jak i wprowadzenia polityki łagodzenia skutków dystrybucyjnych wyższych cen emisji.
• Dotacje na badania i rozwój, normy i zakazy. Systemy opłat za uprawnienia do emisji dwutlenku węgla same w sobie nie mogą w wystarczającym stopniu przyspieszyć działań badawczo-rozwojowych wspierających ochronę środowiska i rzeczywistej redukcji emisji dwutlenku węgla, w związku z czym uzasadnione jest stosowanie ukierunkowanych dotacji i zakazów. Na szczeblu europejskim zarządzanie tym procesem mogłyby usprawnić dwie nowe agencje: jedna zajmująca się finansowaniem aktywności badawczej i rozwojowej wysokiego ryzyka oraz druga zajmująca się informowaniem obywateli i urzędników o kosztach alternatywnych metod osiągnięcia niezbędnych redukcji emisji.
• Rola Francji i Europy. Jedno państwo działające samodzielnie ma niewielki bezpośredni wpływ na zmiany klimatu. Jednak zaangażowane przywództwo w tym zakresie może wpływać na regionalną i globalną politykę klimatyczną, zarówno poprzez odgrywanie wiodącej roli w zakresie redukcji emisji i wdrażaniu innowacji, jak i poprzez unaocznianie względnego braku osiągnięć w innych krajach. Chociaż obowiązkiem wszystkich jest zachowywanie się w sposób społecznie odpowiedzialny, rządy powinny dawać dobry przykład i w pełni przyjmować na siebie odpowiedzialność za wyznaczanie kierunków działań zamiast próbować zrzucać odpowiedzialność na sektor prywatny lub agencje publiczne, które nie mają ani narzędzi, ani legitymacji do naprawy ułomności rynku.

Nierówności

Badania we Francji (i w innych krajach) pokazują, że opinia publiczna nie wierzy w istnienie równych szans w obszarze edukacji i zatrudnienia ani w istnienie odpowiedniego poziomu mobilności społecznej umożliwiającego załagodzenie problemu nierówności. Niestety, te opinie są zasadniczo zgodne z rzeczywistością.

Badania we Francji (i w innych krajach) pokazują, że opinia publiczna nie wierzy w istnienie równych szans w obszarze edukacji i zatrudnienia ani w istnienie odpowiedniego poziomu mobilności społecznej umożliwiającego załagodzenie problemu nierówności.

Tradycyjnym środkiem zaradczym w odniesieniu do problemu nierówności społecznych było zazwyczaj zwiększanie zakresu redystrybucji i ochrony społecznej, czyli działań w obszarze polityki publicznej, które koncentrują się na łagodzeniu dystrybucyjnych skutków produkcji. W naszym sprawozdaniu argumentujemy natomiast, że polityka publiczna powinna w większym stopniu koncentrować się na tym, co dzieje się przed procesem produkcji (tworzenie bardziej równych szans życiowych lub poprawa poziomu edukacji). Polityka ta może również wpływać na sam charakter produkcji, skutkując tworzeniem większej liczby dobrych miejsc pracy i bardziej równym dostępem do dobrych miejsc pracy.

Komisja przedstawiła cztery rekomendacje w tym zakresie:

• Równe szanse. Rekomendacje dotyczące polityki publicznej w tej dziedzinie nie są szczególnie oryginalne, ale w obecnej chwili nie przypisuje im się odpowiedniej wagi. Wiemy naprawdę dużo na temat tego, jak można zmniejszać nierówności edukacyjne. Funkcjonujące obecnie podatki spadkowe są źle zaprojektowane i nie zostały odpowiednio wytłumaczone opinii publicznej. W rezultacie jest w nich zbyt wiele luk i nie cieszą się zbyt wysokim poparciem społecznym. Aby zwiększyć poparcie dla takich rozwiązań i klarowniej przestawić cel ich obowiązywania można by przychody uzyskiwane z podatku spadkowego jawnie przeznaczać na redystrybucję finansową sprzyjającą zwiększaniu równości szans.
• Bardziej sprawiedliwe opodatkowanie. Zamiast nakładać wyższe obciążenia podatkowe, należy lepiej egzekwować opodatkowanie, którego celem jest zmniejszanie poziomu nierówności – na przykład przy użyciu technologii sztucznej inteligencji, lepszej wymiany informacji (sprawozdawczość stron trzecich, współpraca międzynarodowa) i umów międzynarodowych.
• Przygotowanie pracowników do lepszych miejsc pracy. Możemy robić znacznie więcej, aby poprawić szkolenia zawodowe – na przykład poprzez polepszenie interakcji między podmiotami realizującymi takie szkolenia a pracodawcami z sektora prywatnego.
• Stymulowanie procesu tworzenia dobrych miejsc pracy. Nie powinniśmy zakładać, że sposób organizacji przedsiębiorstw, charakter postępu technologicznego albo zasady handlu są dane raz na zawsze i niezmienne. Rolą państwa jest odpowiednie interweniowanie w celu wpływania na charakter produkcji, czy to poprzez tradycyjne metody (szkolenia, opodatkowanie pracy-kapitału, ocena doświadczeń) czy poprzez bardziej ukierunkowane dotacje.

Demografia zmieni priorytety rozwoju

Zmiany demograficzne

Obecnie żyjemy średnio coraz dłużej i w coraz lepszym zdrowiu. To dobra wiadomość. Jednak ta zmiana pociąga za sobą również konieczność podjęcia odpowiednich działań umożliwiających zachowanie właściwej równowagi między pracą a emeryturą. Jeśli w skali całego społeczeństwa coraz więcej osób żyje dłużej po przejściu na emeryturę to w celu utrzymania równowagi finansowej, zarówno teraz jak i w przyszłości, oznaczać to będzie obniżenie poziomu świadczeń otrzymywanych na emeryturze, wzrost poziomu składek opłacanych podczas pracy, lub wydłużenie okresu pracy przed przejściem na emeryturę. Nadchodzący kryzys emerytalny stał się kwestią szczególnie kontrowersyjną we Francji, gdzie wskaźnik aktywności zawodowej wśród osób w wieku 55-64 lat jest bardzo niski.

Nadchodzący kryzys emerytalny stał się kwestią szczególnie kontrowersyjną we Francji, gdzie wskaźnik aktywności zawodowej wśród osób w wieku 55-64 lat jest bardzo niski. 

W idealnej reformie emerytalnej ustanowiony zostałby jednolity, przejrzysty i sprawiedliwy system, który zapewniałby elastyczność w wyborze wieku emerytalnego w powiązaniu z odpowiednim dostosowaniem poziomu świadczeń emerytalnych. Powinna ona również zwiększać zarówno podaż starszych pracowników jak i popyt na nich. Ponadto powinna uwzględniać występowanie znaczących różnic w historii życiowej i średniej długości życia między różnymi grupami w obrębie całej populacji. Jednak w tej chwili w społeczeństwie panuje przekonanie, że obecne propozycje reform są technokratyczne i mało przejrzyste.

Nasze sprawozdanie zawiera szereg bardziej szczegółowych rekomendacji dotyczących wyzwania demograficznego – częściowo dlatego, że w odniesieniu do tych problemów podjęto już wcześniej próby wdrożenia bolesnych reform, z ograniczonym powodzeniem. Wśród tych pomysłów znajduję się między innymi:

• Indywidualna elastyczność i przejrzystość. Pracownicy przez całe życie zawodowe gromadziliby punkty na indywidualnym koncie, przechodząc na emeryturę w najwcześniejszym wieku z możliwych kwalifikującym do jej przyznania lub później, a w razie kontynuowania pracy w dalszym ciągu mogliby te punkty gromadzić.
• Redystrybucja na rzecz osób o niskich dochodach. Pracownicy o niskich dochodach lub ci, którzy z jakiegoś nieuniknionego powodu mieli wiele luk w ciągłości zatrudnienia otrzymywaliby przy przejściu na emeryturę „punkty bonusowe”. Muszą jednak zostać zachowane systemowe bodźce i zachęty do podejmowania pracy, a zatem nawet przy niskich dochodach wysokość emerytury rosłaby wraz z gromadzeniem dodatkowych punktów.
• Stały współczynnik obciążenia demograficznego w celu utrzymania równowagi ekonomicznej. Wyobraźmy sobie przejrzystą zasadę, zgodnie z którą stosunek lat pracy i lat emerytury byłby utrzymywany na poziomie 2:1 –jeśli więc średnia długość życia zwiększyłaby się o trzy lata, wówczas wiek emerytalny zostałby podniesiony o dwa lata, które finansowałyby dodatkowy rok emerytury (oczywiście opinia publiczna może domagać się mniejszego wzrostu wieku emerytalnego). Na osiągnięcie odpowiedniego kompromisu pozwoliłaby niezależna struktura zarządzania, zaprojektowana w celu równoważenia preferencji społecznych ze stabilnością finansową.
• Podejście do szkodliwości i uciążliwości pracy zdecentralizowane na poziomie branż lub przedsiębiorstw w celu tworzenia odpowiednich zachęt do poprawy warunków pracy i unikania subsydiów pomiędzy branżami.
• Praca w zaawansowanym wieku. Dla wielu osób starszych praca jest stresująca i bolesna. Lepsza opieka zdrowotna w przypadku chorób przewlekłych, lepsze kształcenie ustawiczne i bardziej elastyczne praktyki zatrudnienia dla seniorów sprawiłyby, że kontynuowanie pracy byłoby bardziej atrakcyjne dla osób starszych, co przyczyniałoby się do zmniejszenia obciążenia systemu emerytalnego i zwiększenia ich dochodów.

Wnioski

Wszystkie trzy analizowane wyzwania to prawdziwe tykające bomby zegarowe. Natychmiastowe konsekwencje zaniechań w tych domenach są jednak znacznie słabsze od konsekwencji długoterminowych, dlatego decydenci odkładając na później wszelkie działania w obszarze polityki publicznej, rezygnują z narzędzi, które mogłyby w istotny sposób zaradzić najgorszym skutkom. Problemy te są również bardzo złożone, co oznacza, że jeśli decydenci mieliby podejmować trudne decyzje, musieliby to robić w warunkach znaczącej niepewności i często również w obliczu sprzeciwu opinii publicznej. Niemniej jednak nasza komisja stwierdziła, że istnieje wiele potencjalnych rozwiązań omawianych problemów, choć w wielu przypadkach będą one kosztowne lub społecznie niepopularne.

Olivier Blanchard

Starszy pracownik naukowy w katedrze im. Freda Bergstena, Peterson Institute; Emerytowany profesor ekonomii w katedrze im. Roberta Solowa, MIT

Jean Tirole

Dyrektor Toulouse School of Economics i Jean-Jacques Laffont Foundation. Pracownik naukowy CEPR

Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.

(©Envato)

Zamknij pokaz zdjęć