(Opr. DG/CC epSos.de)
Światowy kryzys z lat 2007–2009 ożywił debatę na temat „jasnych” i „mrocznych” aspektów innowacji finansowych. Ich zwolennicy utrzymują, że mają pozytywny wpływ na rozwój gospodarki. Podkreślają, że innowacyjne instrumenty finansowe przyczyniają się do obniżenia kosztów przedstawicielstwa, ułatwiają wspólne ponoszenie ryzyka, pozwalają na dopełnienie rynku. W sumie prowadzą też do bardziej sprawnej alokacji kapitału oraz wzrostu gospodarczego. W swej argumentacji wskazują głównie jasne aspekty finansowych nowinek.
Są jednak ekonomiści przekonani, że innowacje pogłębiają słabość rynków. Oni skupiają się na aspektach „mrocznych”, uważając, że właśnie innowacyjne instrumenty finansowe doprowadziły do obecnego światowego kryzysu. Umożliwiły bezprecedensowy rozrost kredytowania, który najpierw spowodował boom na rynku mieszkaniowym, a następnie pęknięcie bańki. Bańkę nadmuchiwało zaś tworzenie papierów wartościowych, które uważano za aktywa bezpieczne, podczas gdy były narażone na duże ryzyko, które zlekceważono. Innowacje finansowe pozwoliły też bankom zwłaszcza, inwestycyjnym oferować złożone produkty inwestorom, którzy nie rozumieli, jak funkcjonują rynki finansowe.
Paul Volcker, były prezes Fed-u, twierdzi wręcz, że nie dostrzega konkretnych dowodów na to, by innowacje finansowe w jakimkolwiek stopniu przyczyniły się w ostatnich latach do rozwoju gospodarki.
W przeprowadzonych niedawno badaniach dokonaliśmy oceny tych przeciwstawnych hipotez, wykorzystując nowy wskaźnik innowacji finansowych, bazujący na danych z różnych państw. Następnie powiązaliśmy ten wskaźnik z wynikami odnotowywanymi w rzeczywistej gospodarce i sektorze finansowym.
Mówiąc konkretniej, oceniamy zależność między innowacjami finansowymi a rozwojem gospodarki i występującymi wahaniami, a także zależność między innowacjami finansowymi a stopniem ryzyka podejmowanego przez banki oraz słabością sektora bankowego. Nasze badania wnoszą pewien wkład do skromnego zbioru opracowań, opartych na danych empirycznych, odnoszących się do innowacji finansowych.
Ukazało się wiele publikacji opisowych poświęconych innowacjom finansowym, ale stosunkowo mało omówień badań empirycznych, bazujących na analizie ilościowej. Jest również kilka prac opisujących pewne konkretne formy innowacji finansowych, nie ma jednak żadnej – o ile nam wiadomo – w której te innowacje analizowano by ogólnie.
Przekrojowe dane międzynarodowe dotyczące innowacji finansowych są bardzo ograniczone: brakuje wiarygodnych danych zbieranych w sektorze finansowym. Zwykle nie gromadzi się informacji o wydatkach na prace badawczo-rozwojowe (B+R, ang. Research and Development – R&D) w sektorze usług finansowych ani danych o zespołach badawczych. Ten brak informacji utrudnia dokładne badania porównawcze innowacji finansowych w różnych państwach.
Aby wypełnić tę lukę, wzięliśmy dane dotyczące wydatków na B+R w branży pośrednictwa finansowego z bazy OECD (ANBERD). Pochodzą głównie z retrospektywnych analiz dokonywanych przez jednostki realizujące projekty badawcze. W bazie danych OECD i Eurostat zebrano wyniki ankiet przeprowadzonych w 32 państwach, w większości osiągających wysoki dochód narodowy, w latach 1987–2006.
Za główny wskaźnik przyjmujemy skalę wydatków na B+R, wyrażoną jako odsetek łącznej wartości dodanej w branży pośrednictwa finansowego. Uzyskane wyniki weryfikujemy poprzez standaryzowanie prac badawczo-rozwojowych w sektorze finansowym i porównanie z łącznymi kosztami operacyjnymi ponoszonymi przez banki.
Analizując skalę innowacji finansowych w różnych państwach, zauważamy, że jest ona niewielka. Średnia wielkość wydatków na B+R w sektorze finansowym wynosi 0,33 proc. wartości dodanej. Jest to wynik zbliżony do wskaźnika w branży usługowej (0,428 proc.), natomiast znacznie niższy od średniej w przemyśle (2,113 proc.). Przy czym sytuacja w poszczególnych krajach jest mocno zróżnicowana: przy znacznych innowacjach finansowych w Danii i RPA, w Rosji wskaźnik jest prawie zerowy.
(opr.graf. DG/CC epSos.de)
W badanej przez nas grupie państw z czasem przybywało innowacji finansowych – od 1996 do 2006 r. niemal się podwoiły.Potwierdza to słuszność opinii, że w tym okresie banki coraz częściej podejmowały działania innowacyjne
(opr.graf. DG/CC BY-NC live w mcs)
Nasz przekrojowy wskaźnik innowacji finansowych, uzyskany dzięki wykorzystaniu danych z wielu państw, odnosimy do obszernego zbioru wyników, odnotowanych w rzeczywistej gospodarce i w branży finansowej. Porównanie prowadzi do następujących wniosków.
• Państwa, w których instytucje finansowe wydają więcej na innowacje finansowe, potrafią lepiej przekładać możliwości rozwoju gospodarczego na wzrost PKB na głowę mieszkańca.
• Branże, które w większym stopniu polegają na finansowaniu zewnętrznym i pracach badawczo-rozwojowych, rozwijają się szybciej w tych państwach, w których instytucje finansowe wydają więcej na innowacje finansowe.
• Jednak branże, które w większym stopniu polegają na finansowaniu zewnętrznym i B+R narażone są także na większe wahania tempa wzrostu w tych krajach, w których instytucje finansowe wydają więcej na innowacje finansowe.
• W państwach, w których banki wydają więcej na innowacje finansowe, banki te są bardziej kruche. Zależność taka szczególnie wyraźnie uwidacznia się w przypadku banków o mniejszych udziałach w rynku, banków notujących szybszy wzrost aktywów oraz banków z większym udziałem nietradycyjnych rodzajów pośrednictwa finansowego w prowadzonej działalności. Ta większa kruchość wynika z głębszych wahań zysków banków, w krajach o wysokim wskaźniku innowacji finansowych.
• W państwach, w których przed kryzysem banki wydawały więcej na innowacje finansowe, banki te odnotowały większe spadki zysków w stosunku do łącznej wartości aktywów oraz kapitału własnego.
Te ustalenia potwierdza obszerny zbiór innych cech badanych przez nas państw, w tym tradycyjny wskaźnik tzw. głębokości finansowej kraju, czyli stosunek wielkości prywatnego zadłużenia do PKB.
Uzyskane przez nas wyniki dostarczają argumentów obu stronom, zarówno zwolennikom poglądu, że innowacje finansowe prowadzą do wzrostu, jak i tym, którzy uważają, że ich konsekwencją jest słabość systemu.
Przedstawione rezultaty to pierwsze przekrojowe dane dotyczące wpływu innowacji finansowych na wyniki rzeczywistej gospodarki i sektora finansowego.
Nasz wskaźnik innowacji finansowych z pewnością jest obarczony błędem pomiaru, chociaż możemy udowodnić, że wykazuje korelację z konkretnymi wymiarami innowacji finansowych, takimi jak wpływ elementów pozabilansowych na bilans, znaczeniem kredytów konsorcjalnych oraz wykorzystywaniem swapów do przenoszenia ryzyka kredytowego.
Innowacje finansowe wdrażane w różnych państwach wykazują ponadto znaczącą korelację z innowacjami w przemyśle, jeśli do pomiaru wykorzystuje się ten sam instrument (który z kolei cechuje się dużą korelacją z liczbą wniosków patentowych).
W tzw. teście placebo wykazujemy jednak, że innowacje w przemyśle nie mogą wyjaśnić naszych obserwacji. Innymi słowy, zaobserwowanych przez nas faktów nie można wytłumaczyć ogólnym nastawieniem innowacyjnym w systemie gospodarczym. Należy zwrócić uwagę, że przy stosowaniu naszego wskaźnika innowacji finansowych skupiamy się raczej na procesie niż na konkretnych konsekwencjach tych innowacji, które mogą przybierać różnorodne formy. Od np. nowych rodzajów papierów wartościowych i innych produktów, poprzez nowe metody dokonywania ocen i monitorowania, po nowe narzędzia ,zarządzania ryzykiem a nawet nowe rodzaje instytucji i rynków.
Nasze ustalenia mogą być użyteczne w prowadzonej od niedawna debacie na temat nieliniowości zależności między finansami a wzrostem gospodarczym. W tej dyskusji podkreśla się malejące, nieznaczące albo nawet ujemne korelacje między finansami a rozwojem gospodarki, przy wysokim PKB na głowę mieszkańca.
Z naszych obserwacji wynika, że innowacje finansowe towarzyszą szybszemu tempu wzrostu gospodarczego. Ale porównanie z zagregowanymi wskaźnikami rozwoju sektora finansowego, w badanej przez nas grupie państw o wysokim dochodzie narodowym, prowadzi do wniosku, iż nie tyle poziom rozwoju sektora finansowego, ile innowacyjna działalność finansowych agencji pośredniczących przyczynia się w nich do szybszego rozwoju gospodarczego.
Odkryte przez nas zależności są bezpośrednio powiązane z boomem i krachem z początku obecnego stulecia. Uzyskane przez nas wyniki dowodzą, że innowacje finansowe przynoszą znaczne korzyści rzeczywistej gospodarce, ale wiążą się z ryzykiem, wymagającym szczególnie uważnego zarządzania.
Thorsten Beck jest profesorem ekonomii, prezesem Europejskiego Ośrodka Bankowego przy Uniwersytecie w Tilburgu.
Tao Chen jest doktorantem na Wydziale Finansów Chińskiego Uniwersytetu w Hongkongu (CUHK).
Chen Lin jest profesorem ekonomii, wykłada na Wydziale Finansów CUHK.
Frank Song jest profesorem Szkoły Ekonomii i Finansów przy CUHK.
OF
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
