Hong Kong (©Envato)
Dotychczasowe czynniki rozwoju Chin wyczerpują się, więc kraj ten chce skoncentrować się na wzroście wydajności i podnoszeniu innowacyjności. Rynek ma odgrywać decydującą rolę w alokacji zasobów, za to bez zmian pozostanie aktywny udział państwa w gospodarce. Wytyczne te znalazły odzwierciedlenie w licznych dokumentach i planach politycznych ChRL, które opisano w raporcie Banku Światowego i The Development Research Center of the State Council „Innovative China: New Drivers of Growth” z 2019 r.
Inicjatywa The Greater Bay Area (GBA), oprócz jednego z największych projektów – nowego Jedwabnego Szlaku (Belt and Road Initative, BRI), jest pomyślana jako ambitny projekt połączenia dziewięciu miast (Guangzhou, Shenzhen, Zhuhai, Foshan, Zhongshan, Dongguan, Huizhou, Jiangmen i Zhaoqing) w Delcie Rzeki Perłowej w prowincji Guangdong na południowym wybrzeżu oraz dwóch Specjalnych Regionów Administracyjnych: Hongkongu i Makao.
Celem jest globalny klaster miejski jako zintegrowane centrum gospodarcze i biznesowe. Miałby odgrywać główną rolę w globalnych innowacjach, finansach i handlu, pobudzić wzrost drugiej co do wielkości gospodarki świata poprzez rozwój technologii i innowacji, a także stać się konkurencyjnym globalnie, nowoczesnym systemem przemysłowym.
Pomysł utworzenia klastra – spójny ze strategią Made in China 2025 – włączono w marcu 2016 r. do 13. Planu Pięcioletniego (2016 – 2020). W lipcu 2017 r. podpisano umowę ramową o pogłębianiu współpracy Guangdong-Hongkong-Makao określającą kluczowe obszary współpracy w rozwoju GBA, a 18 lutego 2019 r. Rada Państwa opublikowała Zarys Planu Rozwoju, kluczowy dokument zawierający wizję GBA rządu centralnego.
GBA to połączenie dziewięciu miast (Guangzhou, Shenzhen, Zhuhai, Foshan, Zhongshan, Dongguan, Huizhou, Jiangmen i Zhaoqing) w Delcie Rzeki Perłowej w prowincji Guangdong.
Zgodnie z harmonogramem do 2022 r. poprawie ma ulec infrastruktura transportowa, a tradycyjne gałęzie przemysłu zostaną zmodernizowane i zwiększona ma być ich konkurencyjność. Promowany ma być swobodny przepływ osób, towarów, kapitału oraz informacji. W 2035 r. obszar zatoki ma stać się międzynarodowym centrum innowacji i technologii, ekonomiczną potęgą, która będzie porównywalna z innymi potężnymi zintegrowanymi obszarami na świecie, takimi jak San Francisco Bay Area, obszar metropolitalny Nowego Jorku oraz Greater Tokyo Bay, a może nawet będzie mogła w przyszłości przewyższyć ich potencjał.
GBA jest na początku drogi, ale ma potencjał rozwojowy. Uwzględniając wybrane wskaźniki, w porównaniu z funkcjonującymi już klastrami miejskimi w USA i Japonii, GBA ma więcej ludności, większą powierzchnię (ok. 1 proc. powierzchni lądowej Chin kontynentalnych, obszar porównywalny z powierzchnią Chorwacji) i więcej najlepszych uniwersytetów. Jego PKB w 2018 r. było wyższe niż San Francisco Bay Area, ale niższe niż New York Metropolitan Area i Greater Tokyo Bay. Dużo niższy jest poziom PKB per capita, udział sektora usług w PKB, liczba przedsiębiorstw na liście największych firm Fortune 500. Według danych HSBC z 2019 r., dzięki lepszej infrastrukturze, większej integracji w sferze prawno-administracyjnej oraz korzyściom wynikającym z większej populacji, do 2030 r. GBA wyprzedzi pozostałe klastry miejskie pod względem PKB, zwiększając go trzykrotnie – z 1,6 bln dol. w 2018 r. do przewidywanego 4,6 bln dol. Prognozy te będą musiały być zweryfikowane, bo nie uwzględniają spowolnienia gospodarczego wywołanego przez COVID-19.
Brama dla biznesu
Hongkong miałby wykorzystać swój status międzynarodowego centrum finansowego z dużym doświadczeniem w bankowości i usługach finansowych, również jako centrum offshore renminbi, międzynarodowe centrum zarządzania aktywami i ryzykiem, centrum transportowe i handlowe, usług prawnych i rozstrzygania sporów, a cała ta rozwinięta infrastruktura biznesowa i sprzyjające otoczenie prawno-administracyjne ma być dla biznesu bramą do Chin kontynentalnych w GBA.
Makao to z kolei znany ośrodek turystyczno-wypoczynkowy, z kwitnącym przemysłem rozrywkowym, nazywany „azjatyckim Las Vegas”. W ramach GBA ma skupiać się na turystyce i rozrywce, handlu walutami, działać również jako platforma handlowa między Chinami a krajami portugalskojęzycznymi.
Shenzhen będzie pełnił dotychczasową funkcję głównego, międzynarodowego ośrodka technologicznego oraz innowacyjnego w Chinach, w którym swoją siedzibę mają chińscy giganci internetowi, najwięksi chińscy producenci sprzętu telekomunikacyjnego oraz światowy lider rynku dronów. Wiele najlepiej sprzedających się smartfonów i tabletów na świecie jest produkowanych lub montowanych w Shenzhen. To jest siedziba m.in. Huawei, Tencent i SenseTime. Przedstawiony w sierpniu 2019 r. plan rozwoju Shenzhen przewiduje wzmocnienie pozycji miasta jako centrum dla międzynarodowych firm technologicznych.
Guangzhou (Kanton) będzie korzystać z obecnej roli międzynarodowego i największego w Chinach centrum handlu oraz przemysłu, z rozległą siecią transportową obejmującą port, linię kolejową i lotnisko. Ten węzeł transportowy ma pełnić funkcję zintegrowanego hubu transportowego w GBA.
GBA w 2035 r. ma być międzynarodowym centrum innowacji i technologii porównywalnym z San Francisco Bay Area, obszarem metropolitalnym Nowego Jorku czy Greater Tokyo Bay.
Pozostałe miasta w GBA też mają swoje specjalizacje. Dongguan jest głównym ośrodkiem produkcyjnym, bazą dla wielu dużych międzynarodowych firm. Wraz z Shenzhen będzie centrum zaawansowanych branż produkcyjnych na wschodnim brzegu rzeki Perłowej. Zhuhai jest ośrodkiem turystycznym, słynie z wysokiego standardu życia, ma rozwiniętą bazę przemysłową. Foshan ma wśród miast położonych w Guangdong największą liczbę miasteczek i specjalizuje się w produkcji elektroniki i mebli. Wokół miast Zhuhai i Foshan będzie rozwijana produkcja zaawansowanego technologicznie sprzętu. Zhaoqing jest ośrodkiem kulturalnym, rozwija sektor produkcyjny, ma bogate zasoby naturalne, w tym metali rzadkich. To miasto znane z przemysłu AGD i produkcji odzieży. Jiangmen staje się centrum logistycznym z kilkoma znaczącymi gałęziami przemysłu – motoryzacji, metalurgii i papiernictwa. Huizhou to jedno z najbardziej zielonych miast w Chinach, specjalizujące się w czystej energii, petrochemii, a także informacji elektronicznej.
Zdaniem prof. Alberta Hu z National University of Singapore, miasta wchodzące w skład GBA są komplementarne, a jeśli uda się wdrożyć zapisy Zarysu Planu Rozwoju, obszar ten będzie bardziej produktywny niż poszczególne miasta. Dotychczas w obszarze infrastruktury zrealizowano dwa duże projekty: most łączący Hongkong – Zhuhai – Makao oraz ekspresowe połączenie kolejowe między Guangzhou, Shenzhen a Hongkongiem. Pozwoliło to skrócić czas podróży z Hongkongu do Shenzhen do 18 minut, a do Guangzhou do 46 minut. W 2019 r. średnio ponad 640 tys. osób dziennie podróżowało z Guangdong lub Makao do Hongkongu. W planach jest budowa dwóch kolejnych mostów na rzece Perłowej, rozwój międzymiastowych połączeń kolejowych dużych prędkości i autostrad.
Zarys Planu Rozwoju obejmuje także usługi finansowe. Zezwala na sprzedaż produktów finansowych w ramach transakcji transgranicznych (fundusze ubezpieczeniowe i inwestycyjne), rozszerza wykorzystanie renminbi poprzez udzielanie pożyczek międzybankowych, transakcje walutowe, terminowe, tworzenie instrumentów pochodnych. Przewiduje także integrację elektronicznych systemów płatności i utworzenie fintechów oraz insutechów. Oczekuje się, że Giełda Papierów Wartościowych w Hongkongu nadal będzie odgrywać kluczową rolę we wspieraniu przedsiębiorstw z Chin kontynentalnych. W planach jest rozwój regionalnego rynku private equity w Guangzhou (Kantonie), rynku kapitałowego w Shenzhen z tamtejszą Giełdą Papierów Wartościowych jako podstawą, a także rozwój nowej platformy usług finansowych w Makao dla podmiotów z krajów portugalskojęzycznych.
Region GBA wykorzystuje trzy różne waluty (dolar hongkoński, pataca Makao i chiński juan).
Od czasu publikacji Zarysu Planu Rozwoju działania na rzecz rozwoju GBA nabierają rozpędu. W marcu 2019 r. podjęto osiem kolejnych decyzji. Objęły m.in. subsydia podatkowe dla Hongkongu i zagranicznych specjalistów wysokiej klasy, którzy pracują w miastach GBA na kontynencie, aby zrównoważyć wyższe stawki podatków dochodowych. Stawka podatku dochodowego od osób fizycznych w Hongkongu wynosi 15 proc., a w Chinach kontynentalnych 45 proc. Wprowadzono więc system subsydiów podatkowych, zgodnie z którym obcokrajowcy oraz mieszkańcy Hongkongu i Makao pracujący w dziewięciu miastach GBA otrzymają dotację podatkową od lokalnych władz. Oznacza to, że będą płacić podatek dochodowy według stawki 15 proc.
W listopadzie 2019 r. ogłoszono dodatkowych 16 decyzji przewidujących m.in.: środki ułatwiające mieszkańcom Hongkongu zakup nieruchomości, zdalne otwieranie rachunków bankowych oraz korzystanie z płatności mobilnych w dziewięciu miastach kontynentalnych, zapewnienie dzieciom mieszkańców Hongkongu i Makao, pracujących w prowincji Guangdong, takiego samego dostępu do edukacji, jaki mają miejscowe dzieci. To kolejne działanie ułatwiające mobilność pracowników po zniesieniu konieczności posiadania pozwoleń na pracę na kontynencie dla osób z Hongkongu i Makao. Ale nadal są bariery prawne w dostępie do rynku pracy w kontynentalnych Chinach dla pracowników niektórych sektorów, np. ochrony zdrowia.
Największym wyzwaniem jest integracja finansowa, ponieważ region GBA wykorzystuje trzy różne waluty (dolar hongkoński, pataca Makao i chiński juan) i podlega odrębnym systemom administracyjnym. 14 maja 2020 r. Ludowy Bank Chin wraz z władzami centralnymi przedstawił nowe wytyczne dotyczące wsparcia reformy finansowej w regionie GBA. Celem jest liberalizacja chińskiej kontroli nad walutami i przekazami walutowymi, aby zoptymalizować alokację zasobów finansowych w regionie. Promują wykorzystanie renminbi, wzmacniają rolę Hongkongu i Makao jako centrów finansowych, wprowadzają programy pilotażowe, takie jak reforma chińskich rachunków bankowych umożliwiająca łączenie wielu walut na jednym koncie. Wdrożenie tych wytycznych stworzy szanse dla firm działających w sektorach ubezpieczeń, papierów wartościowych i zarządzania majątkiem, a także z branży fintech, blockchain, big data i sztucznej inteligencji.
GBA w opinii biznesu
KPMG China, HSBC i Hongkong General Chamber of Commerce (HKGCC) zleciły przeprowadzenie trzeciej już edycji badania biznesu i jego opinii o możliwościach i wyzwaniach stojących przed GBA. Dla 66 proc. badanych przedsiębiorstw bazą działalności jest Hongkong, 2 proc. – Makau; 8 proc. – Shenzhen, 5 proc. – Kanton, 5 proc. działa w innych miastach GBA, a 14 proc. poza GBA w Chinach kontynentalnych.
Głównym beneficjentem GBA będzie sektor technologii i innowacji, może być nim też sektor usług finansowych.
Badanie wskazało trzech kluczowych beneficjentów rozwoju GBA: technologie oraz innowacje, usługi finansowe, handel i logistyka. Według większości respondentów (56 proc.) i ponad 6 na 10 badanych przedsiębiorstw (61 proc.) z siedzibą w dziewięciu miastach GBA na kontynencie, głównym beneficjentem jest sektor technologii oraz innowacji. 42 proc. uważa, że będzie to sektor usług finansowych. Podobnie sądzi 67 proc. respondentów pochodzących z tego sektora. Zdaniem 35 proc. respondentów i 58 proc. wśród przedsiębiorstw z branży handlowej i logistycznej, GBA oznacza wymierne korzyści. Uważają, że skorzystają z ulepszonej infrastruktury zarówno w ramach GBA, jak i dzięki połączeniom z głównymi miastami w innych częściach kontynentalnych Chin.
Główne motywacje przedsiębiorstw do inwestowania w GBA to dostęp do większego rynku (73 proc.), bliskość partnerów biznesowych/klientów (57 proc.), dostęp do talentów (45 proc.), niższe koszty (29 proc.), lepsza infrastruktura transportowa (22 proc.), dostęp do gruntów (17 proc.), dostęp do finansowania (15 proc.), poprawa bezpieczeństwa cybernetycznego i prywatności danych (9 proc.) oraz dostęp do uniwersytetów (4 proc.). Ponad połowa (54 proc.) spośród badanych przedsiębiorstw zadeklarowała, że ma plany strategiczne uwzględniające wzrost zaangażowania inwestycyjnego i rozszerzenie zasięgu geograficznego swoich działań w ramach GBA jeszcze przed 2022 r. Zapewne jednak COVID-19 wymusi ich zmianę.
Firmy uczestniczące w badaniu dostrzegają również różne źródła ryzyka w związku z GBA. Prawie trzy czwarte (73 proc.) respondentów (zwłaszcza przedsiębiorstwa z siedzibą w Hongkongu lub w miastach spoza GBA na kontynencie) uznało, że kluczowym czynnikiem, niekorzystnie wpływającym na ich funkcjonowanie w regionie i na czerpanie korzyści z rozwoju GBA, mogą być niejasności regulacyjne związane z funkcjonowaniem GBA. Dla 42 proc. (głównie przedsiębiorstwa z Hongkongu) problemem jest transgraniczny przepływ kapitału, a dla 26 proc. (głównie przedsiębiorstwa z Makao): niestabilność/zmienność kursów wymiany.
Wyzwania
Jak zauważył prof. Chen Guanghan z Sun Yat-sen University w Guangzhou, wizja obszaru Greater Bay to znacznie więcej niż tylko most czy kolej. Jego zdaniem żaden kraj nigdy wcześniej nie próbował czegoś takiego, łącząc różne systemy podatkowe, walutowe, celne i prawne. Stworzenie w pełni zintegrowanego regionu w takich warunkach jest wyzwaniem.
A do tego dochodzą agresywne działania Chin w Hongkongu w ostatnim czasie. Protesty i demonstracje wyraźnie pokazały, że chińskie metody nie są akceptowane. Bez znalezienia rozwiązania będą generowały napięcia oraz spowalniały integrację z Chinami kontynentalnymi według wizji Pekinu, a tym samym problemem może być pełna realizacja koncepcji GBA.