(©Envato)
Produkcja just-in-time (dokładnie na czas; JIT) to filozofia zarządzania, której celem jest minimalizacja czasu pomiędzy zamówieniami. Wywodzący się z Japonii System Kanban firmy Toyota w ciągu ostatnich dziesięcioleci przyjął się na całym świecie. Główną zaletą JIT jest to, że pozwala firmom obniżyć koszty poprzez składanie małych, ale częstszych zamówień zamiast utrzymywania dużych zapasów.
Czy usprawnienia w zarządzaniu zapasami mają znaczenie dla makroekonomii? Teoretycznie stwierdzono, że zapasy nie są ani stabilizującą, ani destabilizującą siłą w równowadze ogólnej. Badania sugerują, że usprawnienia w zarządzaniu zapasami są zasadniczo nieistotne na poziomie makroekonomicznym.
Ostatnio znaczną uwagę poświęcono zakłóceniom łańcucha dostaw w związku z pandemią COVID-19. Zainspirowany tym faktem, w najnowszej pracy proponuję nowe spojrzenie na rolę zapasów w stymulowaniu zagregowanych wahań. Stwierdzam, że produkcja JIT zagraża makrostabilności w obliczu wielkich niekorzystnych zdarzeń krańcowych.
Fakty na temat firm działających w systemie just-in-time
Empirycznie mierzę oszczędne gospodarowanie zasobami wśród notowanych na giełdzie producentów amerykańskich od 1980 do 2018 r., rejestrując lata, w których firmy ogłaszają przyjęcie produkcji JIT. W oparciu o tę miarę, dokumentuję dwa zestawy faktów dotyczących producentów JIT, które sugerują, że firmy JIT osiągają wyższe zyski, ale są bardziej narażone na wydarzenia zewnętrzne.
Po pierwsze, wydaje się, że producenci JIT osiągają wyższą rentowność. Stwierdzam, że po przyjęciu strategii produkcji typu JIT firmy obserwują wzrost sprzedaży o 9 proc. i spadek zapasów o 13 proc. Ponadto producenci JIT doświadczają spadku zatrudnienia o około 7 proc. i zmienności wzrostu sprzedaży w porównaniu z ich odpowiednikami, którzy nie stosują JIT. Mój model makroekonomiczny jest w stanie odtworzyć te endogeniczne wzorce. W modelu tym bardziej produktywne firmy przyjmują produkcję JIT, a następnie korzystają z niższych kosztów zarządzania zapasami, zwiększając w ten sposób sprzedaż. Ponadto, poprzez przyjęcie strategii JIT przedsiębiorstwa te spłaszczają swoje cykle zapasów, co prowadzi do stłumienia wahań na poziomie przedsiębiorstwa.
Wzrost sprzedaży i zatrudnienia wśród producentów JIT w większym stopniu pokrywa się ze wzrostem PKB, co wskazuje, że producenci ci są bardziej wrażliwi na cykl koniunkturalny.
Po drugie, firmy JIT wykazują większą zmienność pod wpływem wydarzeń zewnętrznych. Wzrost sprzedaży i zatrudnienia wśród producentów JIT w większym stopniu pokrywa się ze wzrostem PKB, co wskazuje, że producenci ci są bardziej wrażliwi na cykl koniunkturalny. Ponadto, w oparciu o wykorzystanie danych z Krajowej Administracji Oceanów i Atmosfery (NOAA), stwierdzam, że producenci JIT odnotowują ostrzejsze spadki sprzedaży i zatrudnienia w stosunku do firm, które nie stosują JIT na początku zdarzeń pogodowych w lokalizacjach, w których mają siedzibę. Przedsiębiorstwa te wykazują podobnie nadmierną ekspozycję na zjawiska pogodowe występujące na wcześniejszych etapach łańcucha dostaw, które mają wpływ na ich dostawców.
Ocena ilościowa
Ogólnie, schematy empiryczne dostarczają przekonujących dowodów sugerujących istnienie opisanej zależności. Ostatecznie skupiam się na interakcji pomiędzy produkcją JIT a zagregowanymi wstrząsami. Tak więc rozszerzam makroekonomiczny model inwestycji w zapasy o produkcję JIT, koncentrując się na nieprzewidzianych zakłóceniach dostaw. W modelu tym firmy płacą stały koszt za każdym razem, kiedy składają zamówienie. Prowadzi to do składania przez firmy relatywnie większych zamówień i przenoszenie niewykorzystanych materiałów (tj. zapasów) na kolejny okres, aby uniknąć płacenia stałego kosztu zamówienia w każdym okresie. Producenci JIT w modelu korzystają z niższych kosztów zamówień, co powoduje, że mają średnio niższy stan zapasów, co jest zgodne z rzeczywistymi praktykami JIT.
Po zbudowaniu modelu teoretycznego, zasilam go danymi, szacując produktywność na poziomie firmy, a także koszty związane z zamawianiem materiałów, przechowywaniem zapasów oraz przyjęciem produkcji JIT. Następnie porównuję oszacowany model JIT z kontrfaktycznym modelem bez JIT.
Koncentrując się na wynikach długookresowych w obu modelach, stwierdzam, że gospodarka JIT wykazuje około 40-procentowy spadek relacji zapasów do sprzedaży. Potwierdzają to wyniki badania sektora pozarolniczego w USA od 1980 r. Ponadto, przy przejściu z gospodarki bez JIT do gospodarki JIT, produkcja wzrasta o około 10 proc., wartość firmy wzrasta o 1,3 proc., a dobrobyt o 1,4 proc. Przyrost wydajności wynika z faktu, że firmy stosujące JIT są w stanie lepiej dopasować produktywność firmy do zużycia nakładów materiałowych, unikając utrzymywania bezczynnych zapasów.
Druga strona tej wzajemnej relacji odnosi się do podatności na zagrożenia, które powoduje JIT. W celu zbadania tego aspektu, rozważam nieoczekiwany wstrząs podażowy, który podnosi krańcowy koszt zamówień. Zakłócenie podaży jest skalibrowane w taki sposób, że powoduje skurczenie się gospodarki JIT o 3,4 proc., zgodnie ze spadkiem aktywności gospodarczej w USA w 2020 r. Następnie wprowadzam ten sam nieoczekiwany wstrząs do scenariusza bez JIT i stwierdzam, że kryzys jest płytszy, a spadek produkcji wynosi 3 proc. Nadmierny spadek produkcji o około 15 proc., który przypisuje się wyłącznie przyjęciu JIT, odpowiada luce o wartości około 100 miliardów dolarów i jest porównywalny z funduszami przeznaczonymi dla rządów stanowych i lokalnych po uchwaleniu ustawy CARES (Ustawa o pomocy, uldze i zabezpieczeniu gospodarczym w związku z koronawirusem, H.R. 748, 116. Kongres 2020).
Ze względu na wzrost krańcowego kosztu zamówień, firmy w gospodarce JIT częściej znajdują się w sytuacji, w której wyczerpały zapasy i nie są w stanie nabyć większej ilości materiałów w obliczu sytuacji krytycznej.
Głębszy spadek w gospodarce JIT można przypisać (1) częstszemu wyczerpaniu zapasów (2) wolniejszemu ich wykorzystaniu. Ze względu na wzrost krańcowego kosztu zamówień, firmy w gospodarce JIT częściej znajdują się w sytuacji, w której wyczerpały zapasy i nie są w stanie nabyć większej ilości materiałów w obliczu sytuacji krytycznej. Prowadzi to do względnego wzrostu przypadków wyczerpania zapasów. Jednocześnie firmy, które ich nie wyczerpały, decydują się na wolniejsze ich uszczuplanie, aby uniknąć konieczności zaopatrzenia się w nowe materiały w sytuacji zakłóceń w dostawach. Inaczej mówiąc, firmy te decydują się na zmniejszenie zużycia nakładów materiałowych, co prowadzi do gwałtowniejszego spadku sprzedaży w porównaniu z przedsiębiorstwami, w których nie stosuje się JIT.
Uwagi końcowe
Wpływ produkcji JIT na dobrobyt zależy od wielkości, dotkliwości i częstotliwości dużego, nieprzewidzianego zdarzenia ekstremalnego. W mojej analizie wykazuję, że produkcja JIT nadal powiększa dobrobyt w warunkach wstrząsu podobnego do pandemii COVID-19. Ponadto dla oceny znaczenia, jakie dylemat wyboru ma dla decyzji strategicznych ważne jest też zbadanie alternatywnych czynników sprzyjających rozpowszechnieniu JIT.
Uwaga autora: Za wyrażone poglądy odpowiedzialność ponosi wyłącznie autor i nie należy ich interpretować jako poglądów odzwierciedlających poglądy Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej ani żadnej innej osoby związanej z Systemem Rezerwy Federalnej.
Julio Ortiz – Economist, International Finance Division, Federal Reserve Board
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
