Wsparcie dla przedsiębiorstw rodzinnych w Czechach

(©Envato)

Do czeskiego rejestru przedsiębiorstw rodzinnych, który został uruchomiony ponad dwa lata temu przy Stowarzyszeniu Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Rzemiosła, wpisano już ponad tysiąc podmiotów.

Przedsiębiorstwa rodzinne doceniane są w wielu krajach, a fenomen ich istnienia analizują naukowcy, ustawodawcy zaś podejmują działania, aby tworzyć sprzyjające warunki do ich rozwoju. Z kolei przedsiębiorcy rodzinni organizują się w grupy, dając asumpt naukowcom do lepszego ich poznania i zrozumienia, a ustawodawcom do uchwalania niezbędnych dla ich sprawnego funkcjonowania ustaw.

W większości państw działa co najmniej jedna organizacja, która wspiera przedsiębiorców rodzinnych, także w lobbowaniu rozwiązań legislacyjnych. Trzeba przyznać, że projekty legislacyjne na rzecz tych podmiotów rzadko są jednak podejmowane. Warto zatem przyjrzeć się naszym południowym sąsiadom – Czechom, którzy pomimo panującej pandemii stworzyli warunki dla rozwoju tej grupy przedsiębiorstw. A nie jest to mała grupa, gdyż z szacunków Stowarzyszenia Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Rzemiosła wynika, że przedsiębiorstwa rodzinne wytwarzają ponad połowę czeskiego PKB oraz zapewniają większość miejsc pracy w sektorze prywatnym.

Przedsiębiorstwa rodzinne wytwarzają ponad połowę czeskiego PKB oraz zapewniają większość miejsc pracy w sektorze prywatnym.

Kamieniem milowym we wspieraniu przedsiębiorczości rodzinnej powinno być wprowadzenie definicji do porządku prawnego, ponieważ dzięki niej możliwe jest gromadzenie danych statystycznych o tych podmiotach, a także podejmowanie na ich rzecz inicjatyw legislacyjnych i pozalegislacyjnych.

Definicja przedsiębiorstwa rodzinnego

Rzadkością jest, aby państwa wprowadzały do porządku prawnego definicję przedsiębiorstwa rodzinnego. W praktyce gospodarczej zazwyczaj wykorzystuje się definicję wypracowaną przez ekspertów Komisji Europejskiej. Przedsiębiorstwo dowolnej wielkości jest przedsiębiorstwem rodzinnym, jeżeli:

• Większość praw do podejmowania decyzji należy do osoby (osób) fizycznej, która założyła przedsiębiorstwo lub należy do osoby (osób) fizycznej, która objęła kapitał zakładowy przedsiębiorstwa lub należy do jej małżonka, rodziców, dziecka albo bezpośrednich spadkobierców dzieci.
• Większość praw do podejmowania decyzji ma charakter pośredni lub bezpośredni.
• Co najmniej jeden członek rodziny lub krewny jest formalnie zaangażowany w zarządzanie lub kontrolę przedsiębiorstwa.
• Spółki giełdowe spełniają definicję przedsiębiorstwa rodzinnego, jeżeli osoba, która je założyła lub nabyła przedsiębiorstwo (kapitał zakładowy) ewentualnie jej rodzina albo zstępni mają 25 proc. praw do podejmowania decyzji, wynikających z posiadanych przez nich udziałów w kapitale zakładowym.

Nie jest ona jednak powszechnie stosowana, gdyż nie stała się prawnie wiążąca w państwach członkowskich. Ponadto dostrzega się jej niedoskonałości, chociażby w odniesieniu do spółek giełdowych i wymogu posiadania 25 proc. praw głosu (przy rozproszonym akcjonariacie rodzina może kontrolować spółkę mając nawet niewielką liczbę głosów).

Warto przy tym nadmienić, że Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości stworzyła własną definicję, która posłużyła do opracowania programów wsparcia dla przedsiębiorstw rodzinnych w naszym kraju.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości stworzyła własną definicję, która posłużyła do opracowania programów wsparcia dla przedsiębiorstw rodzinnych w naszym kraju.

Zatem firma rodzinna to każdy podmiot gospodarczy z sektora mikro, małych lub średnich przedsiębiorstw, o dowolnej formie prawnej, zarejestrowany i działający w Polsce, w którym:

• wspólnie pracuje co najmniej dwóch członków rodziny,
• co najmniej jeden członek rodziny ma istotny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem,
• członkowie rodziny posiadają znaczące udziały (pojęcie „znaczących udziałów” oznacza udziały większościowe) w przedsiębiorstwie.

Ujmuje ona rzeczywistą charakterystykę przedsiębiorstwa rodzinnego, chociaż wyklucza podmioty duże, które również mogą być rodzinne pomimo odmiennej specyfiki funkcjonowania.

Widząc taką potrzebę, Parlament Europejski wystosował apel do Komisji, by wypracowała wspólnie z Eurostatem definicję przedsiębiorstwa rodzinnego. Zdaniem PE powinna ona być elastyczna, ale jednocześnie uwzględniać specyfikę krajową tych podmiotów. Dzięki temu pozwoli zbierać dane statystyczne o podmiotach rodzinnych w państwach członkowskich, reagować na ich potrzeby czy też zwalniać z określonych obowiązków.

Czeskie Stowarzyszenie Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Rzemiosła postanowiło odpowiedzieć na ten apel i przygotowało definicję przedsiębiorstwa rodzinnego, którą zatwierdziło Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Rząd Republiki Czeskiej uchwalił ją w trybie konsultacji międzyresortowych (szybka ścieżka pozalegislacyjna) w 2019 r. Według niej przedsiębiorstwem rodzinnym jest rodzinna korporacja lub rodzinna działalność gospodarcza:

1. Przez rodzinną korporację rozumie się korporację, w której większościowymi wspólnikami są członkowie jednej rodziny i co najmniej jeden członek tej rodziny zasiada w jej organie statutowym, lub w której członkowie jednej rodziny posiadają bezpośrednio lub pośrednio większość praw głosu i co najmniej jeden członek tej rodziny zasiada w organie statutowym tej korporacji. Przez rodzinną korporację rozumie się również korporację, w której większość praw głosu wykonywana jest w imieniu jednej fundacji rodzinnej lub funduszu powierniczego, jeżeli jednocześnie co najmniej jeden członek tej rodziny zasiada w organie statutowym fundacji lub jest udziałowcem funduszu powierniczego.
2. Przez rodzinną działalność gospodarczą rozumie się działalność, na rzecz której co najmniej dwóch członków jednej rodziny świadczy pracę lub zaangażowało majątek i co najmniej jeden członek tej rodziny jest właścicielem tej działalności gospodarczej lub posiada podobne prawa do niej albo jest uprawniony do niej z innego tytułu.
3. Za członków jednej rodziny uważa się wspólnie pracujących małżonków lub partnerów albo co najmniej jednego małżonka lub partnera i ich krewnego do trzeciego stopnia, osoby z małżonkami lub partnerami powinowate do drugiego stopnia, także osoby spokrewnione w linii prostej lub rodzeństwo. Jeżeli znajduje się wśród nich osoba nieposiadająca pełni praw, wówczas w głosowaniu zastępuje ją przedstawiciel ustawowy, jeżeli jest to osoba nieletnia, zaś w innych przypadkach opiekun prawny.

Warto zauważyć, że w powyższej definicji sprecyzowano, jakiego rodzaju podmioty uważa się za rodzinne, co należy rozumieć pod pojęciem własności, a także kogo uznawać za członka rodziny. Po dwóch latach funkcjonowania tej definicji w praktyce gospodarczej, Rząd Republiki Czeskiej zdecydował się jednak – na wniosek Ministerstwa Przemysłu i Handlu – na rozszerzenie oraz wprowadzenie nieznacznych korekt. Polegały one na tym, że w pierwszym punkcie usunięto wymóg odnośnie większościowych wspólników, a także do zasiadania przez co najmniej jednego członka rodziny w organie statutowym rodzinnej korporacji. Ponadto doprecyzowano, jakie funkcje powinni pełnić członkowie rodziny, aby przedsiębiorstwo zakwalifikować jako rodzinne. Uwzględniono również powiązania członków rodziny z fundacją rodzinną lub funduszem powierniczym. W trzecim punkcie definicji rozszerzono stopnie pokrewieństwa, tj. krewnego do czwartego stopnia, zaś szwagra do trzeciego stopnia oraz usunięto ostatnie zdania (niepełnie praw reguluje inny przepis prawny). Ostatnia korekta polegała na dodaniu odwołania do definicji partnerstwa. Zatem, definicja czeskiego przedsiębiorstwa rodzinnego po zmianach przeprowadzonych w 2021 r. mówi, że przedsiębiorstwem rodzinnym jest rodzinna korporacja lub rodzinna działalność gospodarcza:

1. Przez rodzinną korporację rozumie się korporację, w której członkowie jednej rodziny posiadają bezpośrednio lub pośrednio większość praw głosu i co najmniej jeden członek tej rodziny zasiada w organie statutowym tej korporacji; przesłanka rodzinnej korporacji spełniona jest również wtedy, gdy jedynym jej udziałowcem jest członek jednej rodziny, który równocześnie zasiada w jej organie statutowym i jednocześnie inny członek tej rodziny zasiada w jej organie statutowym, jest jej pracownikiem, jej prokurentem albo członkiem rady nadzorczej. Przez rodzinną korporację rozumie się również korporację, w której większość praw głosu wykonywana jest w imieniu jednej fundacji rodzinnej lub funduszu powierniczego, jeżeli jednocześnie co najmniej jeden członek tej rodziny zasiada w organie statutowym fundacji lub jest udziałowcem funduszu powierniczego.
2. Przez rodzinną działalność gospodarczą rozumie się działalność, na rzecz której co najmniej dwóch członków jednej rodziny świadczy pracę lub zaangażowało majątek i co najmniej jeden członek tej rodziny jest właścicielem tej działalności gospodarczej lub posiada podobne prawa do niej lub jest uprawniony do niej z innego tytułu.
3. Za członków jednej rodziny uważa się wspólnie pracujących małżonków lub partnerów lub co najmniej jednego małżonka lub partnera (Ustawa nr 115/2006 Zb. o rejestrze spółek partnerskich oraz zmianie niektórych innych ustaw z późn. zm.) i ich krewnego do czwartego stopnia, osoby z małżonkami lub partnerami powinowate do trzeciego stopnia, także osoby spokrewnione w linii prostej lub rodzeństwo.

Po uchwaleniu definicji zaczęto w Czechach prowadzić wielorakie działania na rzecz przedsiębiorstw rodzinnych, które m.in. ułatwiły zatrudnianie bliskich czy wprowadziły preferencje podatkowe. Karel Havlíček, wicepremier oraz minister przemysłu i handlu, podsumował ten etap prac tymi słowy: „Przedsiębiorstwa rodzinne w końcu się doczekały. Po raz pierwszy w historii zakotwiczamy rodzinną korporację oraz rodzinną działalność gospodarczą w czeskiej gospodarce. Dotrzymujemy obietnicy złożonej tej grupie przedsiębiorców, która stanowi podstawę stabilnego państwa”. Wicepremier dodał też, że planuje ustanowić nagrodę w kategorii „Przedsiębiorstwo rodzinne”.

W Polsce nadszedł czas przejęć firm rodzinnych

Rejestr czeskich przedsiębiorstw rodzinnych

Stowarzyszenie Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Rzemiosła pełniło, podobnie jak przy pracach nad definicją, wiodącą rolę przy uruchamianiu rejestru tych przedsiębiorstw. Od ponad dwóch lat czeskie przedsiębiorstwa rodzinne mogą się dobrowolnie zarejestrować albo na dedykowanej stronie internetowej albo wysyłając wypełnione formularze na wskazany adres oraz wnosząc opłatę uzależnioną od wielkości przedsiębiorstwa (od 200 do 3000 koron). Po przejściu pozytywnej weryfikacji dokonywanej przez Komitet ds. Przedsiębiorstwa Rodzinnego (w jego skład wchodzą przedstawiciele wspomnianego Stowarzyszenia, Izb Gospodarczych, Narodowego Banku Rozwoju oraz Ministerstwa Przemysłu i Handlu) otrzymują certyfikat z okresem ważności trzech lat. Proces rejestracji przedsiębiorstwa zajmuje około jednego tygodnia pod warunkiem, że dostarczone zostaną wszystkie wymagane dokumenty. Od uruchomienia dwa lata temu rejestru widnieje tam obecnie ponad tysiąc podmiotów rodzinnych, co uznano za sukces.

Zarejestrowane podmioty mają prawo korzystać z logo „Rodzinne Przedsiębiorstwo Republiki Czeskiej”. I skwapliwie to wykorzystują, w szczególności zamieszczając je na swoich stronach internetowych.

Utworzenie zatem rejestru – poza celem statystycznym – stworzyło podwaliny pod wsparcie przedsiębiorstw rodzinnych, przede wszystkim w kontekście finansowym z włączeniem procesów sukcesyjnych.

Wsparcie czeskich przedsiębiorstw rodzinnych

Zarejestrowane przedsiębiorstwa rodzinne mogą liczyć na (długoterminowe) wsparcie realizowane za pośrednictwem Narodowego Banku Rozwoju. Przykładowo, mogą otrzymać pomoc na utrzymanie działalności gospodarczej w trakcie zmiany międzypokoleniowej poprzez udzielenie gwarancji kredytowych. Umożliwiają one wykup przedsiębiorstwa lub jego udziałów/akcji poprzez zabezpieczenie spłaty do 80 proc. wartości kredytu w okresie ośmiu lat, przy czym maksymalna kwota kredytu nie może przekroczyć 30 mln koron. Inną formę wsparcia stanowią kredyty nieoprocentowane oraz gwarancje z przeznaczeniem na ekspansję przedsiębiorstwa. W ramach tego instrumentu przedsiębiorstwa rodzinne mogą otrzymać kredyt nieoprocentowany w kwocie od 650 tys. do 60 mln koron na okres dziesięciu lat (z możliwością odroczenia spłaty kapitału o kolejne cztery lata) z przeznaczeniem na finansowanie projektów inwestycyjnych.

Zarejestrowane przedsiębiorstwa rodzinne mogą liczyć na (długoterminowe) wsparcie realizowane za pośrednictwem Narodowego Banku Rozwoju.

Instrumenty wsparcia dedykowane przedsiębiorstwom rodzinnym mają pomagać im w odzyskaniu prestiżu, także na arenie międzynarodowej. Warto odnotować, że już co trzecie z nich otrzymało wsparcie, którego łączna wartość sięgnęła 3,2 mld koron. Większość tych środków przedsiębiorstwa przeznaczyły na realizację projektów inwestycyjnych.

Uchwalenie definicji przyczyniło się zatem do rozwoju przedsiębiorczości rodzinnej w Republice Czeskiej zarówno w kontekście finansowym, jak i pozafinansowym. W pierwszym głównie poprzez programy wsparcia realizowane za pośrednictwem Narodowego Banku Rozwoju, natomiast pozafinansowym chociażby poprzez stworzenie logo dla wyróżnienia tych podmiotów.

Należy docenić Czechów za determinację w pracach na rzecz przedsiębiorstw rodzinnych, gdyż nawet w trudnym okresie pandemii nie zaprzestali swoich wysiłków. Chcą nie tylko tworzyć i wspierać gospodarkę w oparciu o rodzinny kapitał, ale również podnosić jej prestiż na arenie międzynarodowej.

Jacek Lipiec, Szkoła Główna Handlowa

(©Envato)

Zamknij pokaz zdjęć