(©Envato)
Migranci z Ukrainy spowodowali krótkotrwały wzrost handlu detalicznego i konsumpcji prywatnej w 2022 r., szczególnie w Polsce i Estonii. Ponadto, w miarę integracji migrantów, będą oni również powiększać siłę roboczą w krajach przyjmujących i pozytywnie wpływać na produkcję w perspektywie średnio- i długoterminowej.
Inwazja na pełną skalę prowadzona przez Rosję na Ukrainę od 24 lutego 2022 roku spowodowała, że wielu obywateli Ukrainy uciekło z kraju ze względów bezpieczeństwa. Według Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców (UNHCR), na dzień 15 listopada 2022 roku prawie osiem milionów Ukraińców przebywało za granicą, z czego około pięć milionów w UE, co stanowi największą falę migracyjną od czasów II wojny światowej. Jak podaje Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (2023), blisko 5,5 mln Ukraińców jest wewnętrznie przesiedlonych.
Pierwszy rok wojny – podsumowanie makroekonomicznej sytuacji Ukrainy
Przy silnym poparciu społecznym, kraje europejskie przyjęły ukraińskich migrantów, przyznając im status tymczasowej ochrony z prawem do pracy w UE, dostęp do opieki zdrowotnej i usług edukacyjnych oraz inne świadczenia socjalne. Jednak, wraz z rosnącą liczbą migrantów i przeciągającą się wojną zaczęły się pojawiać oznaki „zmęczenia” migracją. Świadczą o tym liczne badania opinii publicznej w różnych krajach. I choć generalnie poparcie społeczne dla Ukrainy pozostaje bez zmian (De Vries i Hoffmann, 2022), badania ujawniły coraz większe obawy dotyczące rosnących kosztów życia, niedoboru zasobów na rynku mieszkaniowym (Leahy, 2022), zmniejszonych możliwości edukacji i pozyskiwania innych świadczeń społecznych oraz skali dostępnych zasobów finansowych (World Vision International, 2022).
Na podstawie istniejącej literatury ekonomicznej i unikalnych danych dotyczących wydatków ukraińskich migrantów za granicą stwierdziliśmy, że pomimo krótkoterminowych wyzwań, istnieje w średnim okresie szereg pozytywnych efektów ekonomicznych dla krajów, które ich przyjmują.
Wpływ na działalność gospodarczą
Wydatki ukraińskich migrantów za granicą napędzają konsumpcję prywatną w krajach przyjmujących, a tym samym wzrost gospodarczy. Według danych zebranych przez Narodowy Bank Ukrainy, wydatki Ukraińców za granicą wyniosły w 2022 roku 2 miliardy dolarów miesięcznie, czyli ponad trzy razy więcej niż w roku poprzednim. Na początku pełnowymiarowej wojny na Ukrainie migranci w większości pokrywali swoje wydatki z oszczędności w ukraińskich bankach, używając kart do dokonywania płatności i wypłacania gotówki. W związku z tym, że Ukraińcy zaczęli aktywniej zatrudniać się za granicą, zarobki uzyskane w krajach przyjmujących stały się głównym źródłem finansowania ich wydatków.
W ten sposób ukraińscy migranci spowodowali krótkotrwały wzrost handlu detalicznego i konsumpcji prywatnej w Polsce i Estonii, choć już w czerwcu wróciły one do poziomu sprzed wojny. W szczególności bank Credit Agricole (2022) określił napływ migrantów z Ukrainy jako główny czynnik przyspieszonego wzrostu sprzedaży detalicznej w marcu w Polsce, który zniwelował negatywny wpływ inflacji i niższego zaufania konsumentów na wydatki gospodarstw domowych. W innych krajach wpływ migracji z Ukrainy można ocenić jako słabszy ze względu na albo niewielką liczbę migrantów w porównaniu do populacji kraju przyjmującego (Niemcy), albo wyższe koszty utrzymania (Niemcy, Czechy, Austria, Francja, Szwajcaria, Holandia i Wielka Brytania).
W oparciu o szacunki z badań MFW (MFW 2020) i badań ONZ, przy identycznych pozostałych warunkach, wkład ukraińskich migrantów zwiększy produkcję w 2026 roku w porównaniu do scenariusza bazowego bez migracji o 2,2 proc. – 2,3 proc. w Estonii, Polsce i Czechach oraz o 0,6 proc.-0,65 proc. w Niemczech. Do obliczeń wykorzystaliśmy informacje pochodzące z danych ONZ dotyczące liczby ukraińskich migrantów według krajów oraz badania ONZ, które określiły udział kobiet z dziećmi w ogólnej liczbie migrantów na 87 proc., a także udział migrantów w wieku 18-59 lat. Uwzględniliśmy również wskaźnik 1,2 dziecka na jedną kobietę na Ukrainie oraz przyjęliśmy założenie, że 70 proc. migrantów w wieku produkcyjnym będzie zatrudnionych przez cały okres. Założono również, że powyższe proporcje są jednakowe dla wszystkich krajów.
Pomimo pozytywnych skutków średnioterminowych, obecność migrantów powoduje również pewne wyzwania o charakterze krótkoterminowym. Wydatki ukraińskich migrantów były w szczególności dodatkowym czynnikiem wysokiego wzrostu inflacji w UE, gdzie osiągnęła ona już i tak wysoki poziom, biorąc pod uwagę ostatnią dekadę, ze względu na gwałtowny wzrost cen energii. I tak na Litwie, w Estonii, na Łotwie i na Węgrzech inflacja wyniosła ponad 20 proc., w Czechach i w Polsce około 18 proc., a w strefie euro prawie 10 proc., licząc rok do roku.
Wpływ na rynki pracy
Integracja migrantów z Ukrainy będzie miała wpływ na wyniki rynku pracy w krajach przyjmujących. W szczególności EBC oczekuje, że w średnim okresie od 25 proc. do 55 proc. ukraińskich migrantów w wieku produkcyjnym będzie stanowiło składnik siły roboczej strefy euro (Botelho, 2022).
Choć w krótkim okresie migranci stwarzają dodatkowe wyzwania dla finansów państwa, to prawdopodobnie będą mieli oni pozytywny wpływ na budżet i gospodarkę krajów przyjmujących, jeśli pozostaną w tych krajach dłużej niż kilka lat i będą aktywnie uczestniczyć w rynku pracy.
Geograficzna i kulturowa bliskość Ukrainy z Europą, istnienie ukraińskiej diaspory oraz status ochrony tymczasowej przyczynią się do zwiększenia udziału przesiedleńców w zasobach siły roboczej.
Geograficzna i kulturowa bliskość Ukrainy z Europą, istnienie ukraińskiej diaspory oraz status ochrony tymczasowej przyczynią się do zwiększenia udziału przesiedleńców w zasobach siły roboczej. W szczególności szacunki OECD wskazują, że siła robocza wszystkich krajów UE wzrośnie w sposób skumulowany o 0,5 proc. do końca 2022 roku, czyli dwukrotnie więcej niż podczas poprzedniej fali migracyjnej w latach 2014-2017 (OECD, 2022). Oczekuje się, że wpływ ten będzie najsilniejszy w Czechach (2,2 proc.), Polsce (2,1 proc.), Estonii (1,9 proc.) oraz w kilku innych krajach (od 1 proc. do 1,5 proc. na Węgrzech, Łotwie, Słowacji, Litwie i w Rumunii). Z kolei zatrudnienie w UE może wzrosnąć o 0,4 proc.
Tymczasem jednak dostępne dane wskazują, że integracja przesiedleńców na tych rynkach pracy jest umiarkowana. Podczas gdy przed inwazją na pełną skalę zatrudnionych było 63 proc. badanych migrantów, to we wrześniu było to tylko 28 proc. (UNHCR 2022). W Polsce sytuacja wygląda nieco lepiej. Z około 1,2 mln migrantów, którzy otrzymali numery ubezpieczenia społecznego w Polsce, zatrudnienie znalazła około połowa z nich (Vorozhko, 2022). Jednak ci migranci pracowali głównie w obszarach o niższych płacach, takich jak logistyka, produkcja przemysłowa, rolnictwo, budownictwo i hotelarstwo, choć wielu z nich miało wysokie kwalifikacje. Z raportu Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) wynika, że statystyki zatrudnienia w krajach przyjmujących Ukraińców zaczęły odzwierciedlać wpływ migracji na ich rynki pracy, ale rynki te nie wykazywały oznak zmian strukturalnych – w wielu krajach stopa bezrobocia nadal spadała (MOP, 2022).
Wpływ na finanse publiczne
Choć wydatki rządowe krajów przyjmujących na edukację, opiekę zdrowotną i zakwaterowanie migrantów mają pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy, zwiększają one wyzwania dla finansów publicznych tych krajów.
Bird i Amaglobeli (2022) oszacowali krótkoterminowy wpływ fiskalny migrantów z Ukrainy na gospodarki krajów UE na około 30-37 mld euro, czyli 0,19 proc.- 0,23 proc. PKB UE. Największe wydatki poniosą kraje graniczące z Ukrainą i kraje bałtyckie. Według obliczeń Europejskiego Banku Inwestycyjnego (2022) 9 proc. PKB na adaptację migrantów mogłaby wydać Łotwa, ponad 7proc. PKB Estonia, a 4 proc.- 6 proc. PKB Węgry, Polska i Czechy. Z drugiej strony, Instytut Gospodarki Światowej (IGŚ) w Kilonii podaje szacunki znacznie bardziej umiarkowane: wydatki mogłyby przekroczyć 1 proc. PKB tylko w Polsce, Estonii i Czechach. Taka różnica może odzwierciedlać różne oceny zarówno liczby migrantów, jak i wydatków na jedną osobę (10 tys. euro według Europejskiego Banku Inwestycyjnego i 6 tys. euro według IGŚ).
Ogólnie rzecz biorąc, rzeczywisty krótkoterminowy wpływ na budżet może być zarówno niższy, jak i wyższy od wstępnych szacunków. Z jednej strony, zmniejszenie procedur biurokratycznych, niższe wydatki na wstępne zakwaterowanie, szybsza integracja Ukraińców na rynkach pracy poszczególnych krajów doprowadzi do spadku wydatków państw przyjmujących. Z drugiej strony, struktura demograficzna ukraińskich migrantów (odsetek dzieci wahał się w zależności od kraju od 28 proc. do 44cproc.) różni się w porównaniu z poprzednimi falami migracji, co może spowodować duży wzrost wydatków na edukację, opiekę zdrowotną i adaptację.
Według szacunków MFW (Bird i Amaglobeli, 2022) efekt fiskalny netto będzie w długim okresie pozytywny dla Europy, ponieważ Ukraińcy aktywnie integrują się z europejskim rynkiem pracy. W szczególności żywym przykładem takiej integracji z rynkiem pracy są płatności podatkowe dokonywane przez ukraińskich migrantów w Polsce. Według szacunków Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego, Ukraińcy w Polsce zapłacili 10 miliardów złotych (około 2,4 miliarda dolarów) podatków (Ukrainian World Congress, 2022).
Według szacunków MFW (Bird i Amaglobeli, 2022) efekt fiskalny netto będzie w długim okresie pozytywny dla Europy, ponieważ Ukraińcy aktywnie integrują się z europejskim rynkiem pracy.
Podsumowując, pomimo początkowych wyzwań stawianych krajom przyjmującym związanych z napływem migrantów z Ukrainy, korzyści dla gospodarek tych krajów są większe w średnim i długim okresie dzięki aktywnej integracji migrantów na rynku pracy i w społeczeństwie jako całości.
Olga Pogarska – Deputy Director, Monetary Policy and Economic Analysis Department at National Bank of Ukraine
Olga Tucha – Head of External Sector Analysis, Department of Monetary Policy and Economic Analysis at National Bank of Ukraine
Inna Spivak – Head of International Economy Analysis Division, Department of Monetary Policy and Economic Analysis at National Bank of Ukraine
Olga Bondarenko – Principal Economist, Monetary Policy and Economic Analysis Department at National Bank of Ukraine
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
