Kto straci więcej – Wielka Brytania czy Unia Europejska?

Wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej zostało ostatecznie sfinalizowane 1 stycznia 2021 roku, niemal pięć lat po referendum w sprawie brexitu z 2016 roku (Baldwin 2016, Wyplosz 2016).

Initiative on Global Markets (IGM), ośrodek naukowy działający w ramach Szkoły Biznesu im. Davida Bootha na Uniwersytecie Chicagowskim, od prawie dekady regularnie przeprowadza ankiety wśród czołowych ekspertów ekonomicznych w USA i Europie w celu poznania ich opinii na temat bieżących zagadnień z zakresu polityki publicznej. W ostatnim okresie IGM poprosił swoje panele eksperckie z USA i Europy o wyrażenie opinii na temat prawdopodobnych długoterminowych skutków brexitu zarówno dla gospodarki brytyjskiej, jak i dla traktowanej łącznie gospodarki pozostałych 27 państw członkowskich Unii Europejskiej.

Zgodnie ze standardowym formatem sondaży IGM eksperci zapytani zostali, czy zgadzają się z poniższymi twierdzeniami, a jeśli tak, to jak bardzo i z jakim stopniem pewności:

(a) Gospodarka Wielkiej Brytanii prawdopodobnie będzie w 2030 roku o co najmniej kilka punktów procentowych mniejsza, niż gdyby ten kraj pozostał w Unii Europejskiej.

(b) Łączna gospodarka 27 krajów nadal pozostających w Unii Europejskiej prawdopodobnie będzie w 2030 roku o co najmniej kilka punktów procentowych mniejsza, niż gdyby Wielka Brytania nie wystąpiła z Unii Europejskiej.

W omawianym badaniu wzięło udział 44 z 48 europejskich ekspertów, natomiast spośród 43 ekspertów ze Stanów Zjednoczonych udział wzięło 39 – w sumie daje to 83 reakcje ekspertów.

Gospodarka Wielkiej Brytanii

W przypadku pierwszego stwierdzenia dotyczącego potencjalnego wpływu brexitu na Wielką Brytanię w okresie do końca dekady zdecydowana większość (86 proc. panelistów) zgodziła się, że w 2030 roku gospodarka Wielkiej Brytanii prawdopodobnie będzie o co najmniej kilka punktów procentowych mniejsza, niż byłaby w scenariuszu kontrfaktycznym, w którym kraj ten pozostał w Unii Europejskiej.

Po uwzględnieniu wag opartych na stopniu pewności każdego eksperta co do własnej odpowiedzi, 49 proc. panelu europejskiego zdecydowanie zgadza się z podanym stwierdzeniem, 41 proc. zgadza się z nim, 8 proc. jest niepewne, a 3 proc. nie zgadza się (udziały procentowe nie zawsze sumują się do 100 ze względu na zaokrąglenia). Wśród panelistów ze Stanów Zjednoczonych (również tutaj panel ważony jest stopniem pewności każdego eksperta odnośnie do własnej odpowiedzi), 12 proc. zdecydowanie zgadza się z analizowanym stwierdzeniem, 67 proc. zgadza się z nim, 21 proc. jest niepewne, a 0 proc. nie zgadza się.

Ogólnie rzecz biorąc, w obu panelach łącznie 35 proc. zdecydowanie zgadza się z rozważanym stwierdzeniem, 51 proc. zgadza się z nim, 13 proc. jest niepewne, a 2 proc. nie zgadza się.

Bardziej zniuansowane opinie ekspertów odnajdujemy w krótkich komentarzach, które mogą oni przedstawić, uczestnicząc w badaniu. Wśród tych ekspertów, którzy zdecydowanie zgadzają się z analizowanym stwierdzeniem, Thierry Mayer (Sciences Po) zauważa: „Jest to jeden z tematów, w przypadku których w ciągu ostatnich lat zgromadzono wymierne dowody wskazujące na duże straty w zakresie dobrobytu ekonomicznego”. Richard Portes (London Business School) twierdzi: „Istnieje wiele badań obejmujących zarówno sektor publiczny (np. Office for Budget Responsibility), jak i akademicki (np. Centre for Economic Performance przy London School of Economics). Konsensus wskazuje na przedział 4–6 proc.”.

Brexit nie zakłóci handlu między Irlandią Północną a Irlandią

Kilku panelistów odnosi się w swoich komentarzach do kanałów, poprzez które może zmaterializować się negatywny wpływ brexitu. John Van Reenen (LSE) stwierdza: „Wszystkie poważne analizy dotyczące brexitu wskazują na znaczące straty po stronie Wielkiej Brytanii wskutek wyższych kosztów wymiany handlowej z najbliższym sąsiadem”. Peter Neary (Uniwersytet w Oxfordzie) wyjaśnia: „Opuszczenie jednolitego rynku i unii celnych skutkuje pojawieniem się pozataryfowych barier handlowych, które będą miały negatywny wpływ na wolumen wymiany handlowej”.

Daniel Sturm (LSE) komentuje: „Istnieje w tym wypadku wiele kanałów, ale najbardziej bezpośrednim z nich są większe problemy na granicach, zmniejszenie wolumenu handlu i tym samym zmniejszenie wzrostu gospodarczego”. Christopher Pissarides (LSE) zauważa: „Chodzi o bariery handlowe i znaczne ograniczenie współpracy w zakresie badań oraz umów handlowych ze stronami trzecimi”. Christian Leuz (Chicago Booth) dodaje: „W przypadku Wielkiej Brytanii w grę wchodzi wiele kanałów: handel, migracja i kapitał ludzki oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie”.

Niektórzy paneliści wskazują na efekty, które już wystąpiły. Judith Chevalier (Uniwersytet Yale) nadmienia: „Już pojawiły się mierzalne efekty, jeśli chodzi o inwestycje i produktywność”. John Vickers (Uniwersytet w Oxfordzie) zgadza się, że od czasu referendum zaobserwowano już „znaczące negatywne skutki w zakresie inwestycji i wydajności”. Natomiast Nicholas Bloom (Uniwersytet Stanforda) mówi: Brexit ograniczył brytyjski handel usługami oraz migracje do Wielkiej Brytanii. Oba te czynniki były motorem wzrostu i teraz oba zostały zredukowane”.

Kilku panelistów przedstawiło linki do analiz skutków brexitu, w tym oficjalnych raportów (Bank of England 2020, HM Government 2018, Office for Budget Responsibility 2021), a także niezależnych badań – prowadzonych również przez samych panelistów – na temat wpływu brexitu na brytyjskie firmy (Bloom i in. 2019), elastyczności handlu oraz odległości geograficznej w kontekście brexitu (Carrere i in. 2020), kosztów brexitu w porównaniu z kosztami COVID-19 (Van Reenen 2020) oraz konsekwencji dla handlu i poziomu życia w Wielkiej Brytanii (Dhingra i in. 2016).

Brexit może obniżyć PKB Polski

Wśród panelistów, którzy nie mają pewności co do skutków brexitu, kilku wspomina o roli przyszłych decyzji politycznych władz brytyjskich w kształtowaniu ogólnego poziomu wzrostu gospodarczego. Na przykład Jose Scheinkman (Uniwersytet Columbia) zauważa: „Chociaż wpływ brexitu będzie najprawdopodobniej negatywny, siła tego oddziaływania jest w dalszym ciągu niepewna i będzie zależeć od przyszłych decyzji politycznych podejmowanych w Wielkiej Brytanii”.

Jordi Galí (Universitat Pompeu Fabra oraz Barcelona GSE) dodaje: „To będzie zależeć od jakości (w sensie orientacji na wzrost) polityki, która będzie od teraz realizowana”. Aaron Edlin (Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley) mówi: „Nie wiemy jeszcze, jakie umowy handlowe zastąpią członkostwo”. Natomiast Jan Pieter Krahnen (Uniwersytet Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem) wyjaśnia: „Wszystko zależy od tego, w jakim zakresie Wielka Brytania będzie realizować politykę „zubożania sąsiada” (tzw. beggar thy neighbour), pozwalając sobie na „jazdę na gapę” (free-riding) oraz wykorzystywanie zjawiska arbitrażu regulacyjnego przeciwko Unii Europejskiej”.

Daron Acemoglu (MIT), który zgadza się z analizowanym stwierdzeniem, ma pesymistyczny pogląd na prawdopodobne decyzje w zakresie realizowanej polityki publicznej: „To moje oczekiwanie medianowe. Nie ze względu na bezpośredni wpływ spadku wolumenu wymiany handlowej, ale z powodu gorszej polityki publicznej, która będzie wynikiem uwarunkowań politycznych związanych z brexitem”. Tymczasem Robert Hall (Uniwersytet Stanforda), który nie jest pewny skutków brexitu, był jednym z kilku panelistów kwestionujących możliwość stawiania długoterminowych prognoz w tym zakresie: „To niezwykle skomplikowana sprawa, z różnymi siłami działającymi w obu kierunkach. Udawanie, że posiadamy w tym zakresie specjalistyczną wiedzę, byłoby niewłaściwe”.

Gospodarka Unii Europejskiej

Poglądy ekspertów są bardziej podzielone w przypadku drugiego stwierdzenia dotyczącego potencjalnego wpływu brexitu na łączną gospodarkę państw UE-27 w okresie do końca dekady w porównaniu ze scenariuszem kontrfaktycznym, w którym Wielka Brytania pozostała w Unii Europejskiej. Prawie jedna czwarta respondentów zgadza się, że gospodarka UE-27 będzie w 2030 roku o co najmniej kilka punktów procentowych mniejsza niż byłaby, gdyby nie doszło do brexitu. Jednak ponad jedna trzecia panelistów nie jest pewna skutków brexitu dla Unii Europejskiej, podczas gdy 41 proc. z nich nie zgadza się, że skutki dla UE będą aż tak negatywne.

https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/wielka-brytania-na-drodze-do-odbudowy-imperium-handlowego/

Również w tym wypadku obserwujemy znaczne różnice między poglądami dwóch paneli. Z panelu europejskiego (ponownie ważonego stopniem pewności każdego eksperta odnośnie do własnej odpowiedzi), 12 proc. zdecydowanie zgadza się z podanym stwierdzeniem, 14 proc. zgadza się z nim, 28 proc. jest niepewne, 38 proc. nie zgadza się, a 9 proc. zdecydowanie nie zgadza się. Członkowie panelu ze Stanów Zjednoczonych wykazują większą niepewność, mniejszy odsetek z nich nie zgadza się z omawianym twierdzeniem i żaden z nich nie wskazał, że zdecydowanie zgadza się lub zdecydowanie nie zgadza z podanym twierdzeniem (20 proc. zgadza się, 48 proc. jest niepewne, a 31 proc. nie zgadza się).

Ogólnie rzecz biorąc, w obu panelach łącznie 7 proc. zdecydowanie zgadza się z podanym twierdzeniem, 16 proc. zgadza się z nim, 36 proc. jest niepewne, 35 proc. się nie zgadza, a 6 proc. zdecydowanie nie zgadza się.

Wśród ankietowanych osób, które zgadzają się lub zdecydowanie zgadzają się z przedstawionym stwierdzeniem, ujawniają się obawy co do wpływu, jaki będzie miała utrata głosu Wielkiej Brytanii w procesie kształtowania polityki Unii Europejskiej. Nicholas Bloom przekonuje: „Przed brexitem Wielka Brytania była w Unii Europejskiej orędownikiem wolnego rynku. Bez Wielkiej Brytanii Unia Europejska będzie bardziej protekcjonistyczna”. Lubos Pastor (Chicago Booth) podziela ten pogląd: „Po brexicie Unii Europejskiej brakować będzie silnego głosu Wielkiej Brytanii wspierającego rozwiązania rynkowe i efektywność ekonomiczną”. Natomiast Jan Pieter Krahnen stwierdza: „Członkostwo Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej generowało pozytywne efekty zewnętrzne w odniesieniu do towarów i usług, ale także w kontekście szerzej rozumianych decyzji politycznych”.

Spośród panelistów, którzy nie mają pewności co do skutków brexitu, Kjetil Storesletten (Uniwersytet w Oslo) komentuje: „Unia Europejska ucierpi wskutek brexitu, choć w mniejszym stopniu niż Wielka Brytania. Przyczyną tego jest fakt, że Unia Europejska jest znacznie większa niż Wielka Brytania”. Daniel Sturm mówi: „Zmniejszenie wolumenu wymiany handlowej z Wielką Brytanią nie jest wystarczająco znaczącym negatywnym szokiem dla Unii Europejskiej i może zostać zrekompensowane przez przenoszenie się przedsiębiorstw z Wielkiej Brytanii do UE”. Richard Thaler (Chicago Booth) stawia następujące pytanie: „Jaka część londyńskiego sektora finansowego przeniesie się na kontynent?”. Pete Klenow natomiast przytacza badania dotyczące wpływu niepewności związanej z brexitem na globalną gospodarkę (Hassan i in. 2020).

Wpływ referendum ws. brexitu na lokalny rynek pracy w Wielkiej Brytanii

Wśród ekspertów, którzy nie zgadzają się z podanym stwierdzeniem, kilka osób wspomina różnicę wielkości gospodarek Wielkiej Brytanii i Unii Europejskiej. Franklin Allen (Imperial College London) zauważa: „Wielka Brytania nie stanowiła bardzo dużej części całości gospodarki Unii Europejskiej, więc trudno się spodziewać znaczącego wpływu”. Patrick Honohan (Trinity College Dublin) zgadza się z tym poglądem: „Niektóre obszary ucierpią, ale łączny wpływ będzie prawdopodobnie mniejszy niż sugerowane »kilka punktów procentowych«”. Natomiast Maurice Obstfeld (Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley) mówi: „Kraje UE-27 ucierpią w znacznie mniejszym stopniu niż Wielka Brytania… Zagrożona jest w tym przypadku znacznie mniejsza część ich handlu zagranicznego”.

Inni eksperci, którzy nie zgadzają się z omawianym stwierdzeniem, zauważają jednak, że niektóre rejony Unii Europejskiej mogą ucierpieć bardziej niż inne. Beata Javorcik (Uniwersytet w Oxfordzie) mówi: „Skutki brexitu dla krajów Unii Europejskiej (poza Irlandią) będą znacznie mniejsze niż dla Wielkiej Brytanii.” John Van Reenen dodaje: „Unia Europejska potrzebuje Wielkiej Brytanii w mniejszym stopniu niż Wielka Brytania potrzebuje UE. Niektóre kraje ucierpią bardziej (np. Irlandia), ale straty dla UE jako całości nie będą znaczące” (Dhingra i in. 2017). Natomiast Peter Neary kończy swoje uwagi, przytaczając słowa innego panelisty (Mayer i in. 2018): „Niektóre kraje doświadczą negatywnych skutków (np. Irlandia, Niderlandy, Dania), ale większe kraje i kraje położone na wschodzie nie powinny zbytnio ucierpieć”.

Romesh Vaitilingam

Autor tekstów ekonomicznych i konsultant ds. komunikacji, członek redakcji VoxEU

Artykuł w wersji oryginalnej ukazał się na platformie VoxUE.