„Natura człowieka i gospodarka. Ekonomia ewolucyjna jako klucz do zrozumienia zjawisk gospodarczych w XXI wieku” to nowa książka obecnego Prezesa NBP wydana przez Oficynę Wydawniczą SGH.
We wstępie do książki autor pisze:
„Z całą pewnością stoimy na rozdrożu. Świat, do którego przywykliśmy w ostatnich kilkudziesięciu latach, przemija w szybkim tempie. Rosnące różnice w dochodach i postępujący zanik klasy średniej stanowią bezpośrednie i namacalne wręcz zagrożenie dla stabilności ładu społecznego. Diagnozy, które pozwala postawić ekonomia ewolucyjna, choć niejednokrotnie szokujące, stanowią jednak kubeł zimnej wody, który może nam pomóc trzeźwo spojrzeć na nasze bolączki. A właściwa perspektywa i spokojny ogląd spraw pozwalają wyciągnąć właściwe wnioski i ułatwić znalezienie skutecznych środków zaradczych. A to już wiele. O tym właśnie traktuje niniejsza książka”.
Prof. Glapiński dodaje: „Natura człowieka a gospodarka to książka ujmująca spór pomiędzy wolnym rynkiem a masową demokracją w ramy konfliktu między chciwością a potrzebą bezpieczeństwa. Znaczenie tych dwóch instynktownych potrzeb ludzkich trafnie odzwierciedla istotę dylematów polityczno-ekonomicznych, które towarzyszą ludzkości przynajmniej od kilkuset lat. Ekonomia ewolucyjna tłumaczy te zjawiska i oferuje diagnozy, które pozwalają wyjść poza utarte schematy” – powiedział prof. dr hab. Adam Glapiński.
„Powstanie kapitalizmu i idei wolnego rynku wynika z przemożnej chciwości – jednego z podstawowych ludzkich instynktów (…). W realnym świecie nigdy nie było i nie będzie czystego kapitalizmu i pełnej dominacji rynku nad społeczeństwem, bo równie silny jak chciwość jest instynkt poszukiwania bezpieczeństwa” – pisze autor.
Zdaniem prof. Konrada Raczkowskiego z Instytutu Ekonomii i Finansów UKSW w Centrum Gospodarki Światowej UKSW książkę można uznać za jedną z publikacji wyjaśniających ekonomię jako naukę. Zdaniem prof. Raczkowskiego książka: „przenosi ekonomię ewolucyjną w pragmatyczny wymiar dwoistości natury ludzkiej i ograniczeń natury biologicznej, odsłaniając zmianę praw ekonomii oraz degenerację kapitalizmu, jaki znamy”.
Z recenzji wydawniczej
Poniżej zamieszczamy fragmenty recenzji wydawniczej udostępnionej przez prof. Konrada Raczkowskiego:
Ekonomia, jako ważny element nauk społecznych, które wraz z naukami przyrodniczymi zaliczane są do trzonu nauk empirycznych, w trakcie wciąż trwającej pandemii COVID-19, stanowi przedmiot szczególnego zainteresowania, gdzie jedne teorie ekonomiczne są wdrażane w życie i weryfikowane pozytywnie w ramach danej polityki społeczno-gospodarczej, a inne podlegają falsyfikacji.
Jednocześnie wykształcają się przy tym nowe paradygmaty, które w formie i treści wypełniają określone luki poznawcze, oferując niejednokrotnie coraz bardziej zsynchronizowany aparat pojęciowy danego obszaru. W światowej literaturze badania w zakresie uznania (bądź nieuznania) ekonomii za naukę były podejmowane (np.: R. Shiller, Is Economics a Science, 2013; N. Cartwright, J.B. Davies, Who Runs the Economy, 2016; E.A. Jackson, On the question of the relevance of Economics as a science: Postmodern filosofia critique, 2018).
Pewne głosy w dyskusji pojawiały się także w polskim przeglądzie piśmiennictwa, jednak nie były to badania przekrojowe (np.: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny LVIII – zeszyt 1 – 1996, Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie 2012/3, 2018/3).
Na szczególną uwagę zasługuje jedna pozycja naukowa, która traktuje o ekonomii nauki w ramach rzetelnych metodologicznie i epistemologicznie procesów, tj. publikacja J.R. Wible, The Economics of Science: Methodology and Epistemology As If Economics Really Mattered, Routledge 2014. Jednak prezentowane w niej treści są skupione na innych aspektach procesów oraz problemów ekonomicznych, co stawia książkę prof. Adama Glapińskiego w unikatowym zbiorze wyjaśniania ekonomii jako nauki.
Obrazu tego nie zmieniają pozycje skupione wokół ekonomii ewolucyjnej, jak np.: R.R. Nelson, S.G. Winter, An Evolutionary Theory of Economic Change, Belknap Press: An Imprint of Harvard University Press, 1985; R.R. Nelson, G. Dosi, C.E. Helfat, S.G. Winter, P.P. Saviotti, K. Lee, F. Malerba, K. Dopfer, Cambridge University Press, Cambridge 2018 – które podobnie, jak pozycja J.R. Wible w ramach ekonomii jako nauki, prezentują inne i zawężone problemy nauk ekonomicznych w perspektywie ekonomii ewolucyjnej.
Wnioski szczegółowe
Książka dzieli się na 4 bloki tematyczne:
- Rozdział wprowadzający. Czym jest ekonomia ewolucyjna? Geneza, program badawczy i metodologia.
- Pierwotne źródła rozwoju gospodarczego
- Zwierzęce instynkty w ekonomii
- Rozdział końcowy. Wyzwania dla ekonomii ewolucyjnej
W rozdziale pierwszym autor przedstawia program badawczy i metodologię. Prezentuje bazę myśli schumpeterowskiej ekonomii ewolucyjnej, wraz z istotą i znaczeniem ekonomii ewolucyjnej oraz podejściem ewolucjonistycznym. W tej części autor obala mity i podważa dogmaty biologicznej i ewolucyjnej interpretacji zasad, czy logiki aktywności ludzkiej w życiu ekonomicznym. Akcentuje i rozwija pragmatyzm i empirię ekonomii ewolucyjnej, która postrzega kryzysy gospodarcze jako zjawiska naturalne, a nie takie, które sztucznie odstają od wyimaginowanej cykliczności i przyjętych założeń. Jest to ważne dla zrozumienia istoty samych kryzysów gospodarczych, jak np.: wywołanych pandemią COVID-19, czy też innymi kryzysami o charakterze globalnym, pandemicznym, z którymi świat będzie musiał się zmierzyć w niedalekiej przyszłości.
Rozdział drugi to pokazanie pierwotnych źródeł rozwoju gospodarczego, z teorią i ideami Kanta, Mandeville czy Smitha. Obecna tu jest m.in. problematyka natury ludzkiej, innowacji i rozwoju gospodarczego, rozwoju, kryzysu i przedsiębiorczości, a także zagadnienia ewolucji natury ludzkiej i moralności oraz porównanie ewolucji ekonomicznej z ewolucją biokulturową w ramach formowania programu badawczego ekonomii ewolucyjnej (tzw. schumpeterowskiej ekonomii ewolucyjnej).
Ten rozdział przenosi czytelnika setki, czy nawet tysiące lat w przeszłość i przyszłość. Autor wyjaśnia tu podstawowe instynkty kierujące zachowaniami człowieka i proponuje refleksję na temat doboru naturalnego, dryfu genetycznego i wreszcie sterowanej ewolucji. Autor stwierdza: „Niewątpliwie rewolucja w biologii i genetyce wraz z globalizacją i rewolucją cyfrową spowodują już niebawem, w ciągu już kilkudziesięciu lat, o wiele większe zmiany w formach życia gatunku homo sapiens niż rewolucja przemysłowa i kapitalizm”.
Mamy więc do czynienia m.in. z przemyśleniami fundamentalnymi dla ekonomii ewolucyjnej, ale też z pytaniami o źródła i granice wzrostu i rozwoju gospodarczego, czy granice ingerencji w naturę biologiczną homo sapiens.
Kolejny rozdział jest skoncentrowany na opisie zwierzęcych instynktów w ekonomii ukazanych na podstawie rewolucji w biologii molekularnej, genomiki ewolucyjnej, perspektyw rozwoju ekonomii ewolucyjnej w ramach różnych podejść do jedności wiedzy oraz globalnej gospodarki.
Autor stwierdza, że „Zarówno zdefiniowanie i analiza podstawowych problemów metodologicznych ekonomii ewolucyjnej nasuwa dużo trudności związanych z jej żywiołowym i szybkim rozwojem. Poważne trudności metodologiczne pojawiają się zarówno w związku z konstytuowaniem pola badawczego tej ekonomii jak i z samym procesem wyjaśniania w niej przyjętym”. Podkreśla, że ekonomia ewolucyjna odnosi się do innych podstaw paradygmatyczno-ontologicznycyh i wymaga szerokiego, nowego spektrum odniesień do innych dyscyplin naukowych.
Rozdział czwarty to opis wyzwań dla ekonomii ewolucyjnej w świetle zachodzących procesów gospodarczych. To w tym rozdziale autor przedstawia erozję znaczenia podstawowych narzędzi makroekonomicznych, zestawiając powyższe narzędzia z możliwościami (lub ich brakiem) budowania państwa dobrobytu.
O autorze
Autor ma za sobą wieloletnią pracę naukową i akademicką, m.in. w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, gdzie wykładał teorię ekonomii, metodologię ekonomii, historię myśli ekonomicznej oraz teorię transformacji. Działał m.in. w podziemnej „Solidarności” w stanie wojennym, a po roku 1989 prowadził działalność polityczną, publiczną, obejmował również wysokie stanowiska państwowe. Od 12 lat związany jest z NBP. 16 lutego 2010 r. został powołany przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w skład Rady Polityki Pieniężnej, a 29 lutego 2016 r. prezydent Andrzej Duda na wniosek prezesa NBP Marka Belki powołał go na członka Zarządu NBP. Sześć lat temu, 10 czerwca 2016 r. Sejm wybrał prof. Adama Glapińskiego na funkcję Prezesa NBP na sześcioletnią kadencję.
Książka dostępna jest w księgarni SGH oraz na stronie Oficyny Wydawniczej SGH.
