Rosyjski sektor bankowy nie przypomina zachodniego

German Gref, prezes Sbierbanku.

W rosyjskim systemie bankowym formalnie istnieją banki prywatne, ale w praktyce jest on w dużej mierze pod wpływem władz państwowych, bądź lokalnych, co na jedno wychodzi. W ostatnich pięciu latach wielkość udziału państwa jako właściciela w bankach w Rosji pozostawała generalnie na niezmienionym poziomie. Działania na rzecz prywatyzacji banków, zwłaszcza komercyjnych, są niespójne i ograniczone co do skali.

Co więcej, państwo „wróciło” ze swoją obecnością właścicielską do wielu głównych banków rynku, które wcześniej były już w części sprywatyzowane. Podobnie jak w wielkich koncernach energetycznych, surowcowych, również w bankowości rząd rosyjski lubi „odwracać” transakcje prywatyzacyjne i ponownie się uwłaszczać na aktywach bankowych.

Obserwując poczynania instytucji powołanych w Rosji po 2005 roku dla lepszej regulacji rynku finansowego i bankowego, w tym zwłaszcza zakres zmian prawa, regulacji dotyczących ubezpieczenia depozytów, prawa upadłościowego, ładu korporacyjnego wskazuje, że efekty tego są powolne i nie zadawalające. Co więcej, mix „nowego ładu” i tradycyjnego, biurokratycznego, często „nie transparentnego” rosyjskiego „porządku” – spowodował w ostatnich latach impas w rozwoju i oczekiwanych przemianach rosyjskiego rynku bankowego.

Do transformacji nie doszło

Zdaniem amerykańskich regulatorów rynku bankowego, ekspertów skandynawskich banków centralnych w Rosji obserwujemy wycofywanie się z pierwotnych market oriented and based celów transformacji. Wyzwaniem każdej transformacji, rynkowych przemian ustrojowych we wszystkich dziedzinach gospodarki, w tym także w sektorze bankowym, jest czas dokonań i jakość tworzonych nowych instytucji z kapitałem prywatnym. O Rosji nie można powiedzieć, że wyzwaniu temu podołała.

Od czasu pamiętnego krachu finansowego w Rosji w 1998 r., rosyjski system bankowy jest popularnym i modnym dla ekspertów, analityków i inwestorów obszarem studiów. Mamy wiele przykładów modeli ekonometrycznych i innych, które pokazują różne aspekty rozwoju rynku w Rosji. Nie ma niestety wartościowych opracowań i analiz sektora bankowego w Rosji, które pokazywałyby zależność (interakcje) pomiędzy własnością a zarządzaniem rosyjskimi bankami. Swoją ocenę opieram więc na znajomości analizy ryzyka kredytowego banków rosyjskich (potrzeby limitowania ekspozycji) w oparciu o raporty finansowe i badania rynku prowadzone przez agencje ratingowe (głównie przez Moody’s).

Opinia o powrocie monopolu państwa do banków rosyjskich wynika z analizy zapisów ustawy „prawo spółdzielcze” z maja 1998 r. W terminologii bankowej, określa się tę ustawę jako Law on Cooperatives. Ustawa ta – przywoływana przez autorytety władzy w Rosji jako dowód na dokonana już transformację – w gruncie rzeczy usankcjonowała przyszłą dominującą rolę państwa jako głównego właściciela w znaczących, rosyjskich bankach.

Ustawodawca „powołał” w tejże ustawie podsektor banków (tzw. second tier russian banking system), a w nim dwa rodzaje banków:

– greenfield – prywatne, utworzone przez osoby fizyczne i małe przedsiębiorstwa  (spółdzielnie) bankowe,

– komercyjne banki – „transformery lokalnych oddziałów państwowych, specjalistycznych banków”. Określenie takie używane jest przez analityków rynku. Po angielsku brzmi ono: transmutations of local branches of state-owned <specialized banks>.

Trzeba przypomnieć, że do 1992 roku 1992 banki second tier, o których mowa w ustawie, stanowiły 55 proc. wśród 1414 rosyjskich podmiotów bankowych. Większość tych nowych banków przyjęło formę spółki akcyjnej. Bezpośrednia obecność suwerena w tych nowych bankach, została zastąpiona państwowymi, publicznymi instytucjami (są to przedsiębiorstwa państwowe, stowarzyszenia, organizacje społeczne).

Trudno te zmiany określić mianem prywatyzacji, odejściem od monopolu państwa.

Owo pozorne wyjście państwa z banków w Rosji (grupa second tier) nie było spowodowane – jak to z reguły bywa na innych rynkach – złą jakością aktywów, czy kryzysem rynku bankowego. Poprzedzone ono było nagłym pogorszeniem płynności rynku finansowego (lata 1995 i 2004) lub brakiem możliwości obsługi długu państwa (kryzys roku 1998).

Państwo górą

Z analizy danych (bank centralny Rosji, CBofR) można szacować, że udział w rynku banków sektora publicznego (pośrednia obecność państwa, lokalne instytucje państwowe), który w okresie najgłębszego kryzysu płynnościowego w 1998 r. wynosił około 30 proc. zwiększył się do 2009 r. do około 45 proc. Stąd moja opinia na temat „chybionej” transformacji w sektorze bankowym Rosji.

Warto przyjrzeć się podstawowym uwarunkowaniom i strukturze całego sektora bankowego Rosji. Nadal brak jest w nim przejrzystości, zwłaszcza w oficjalnych danych regulatorów rynku w Rosji, stąd moje szacunki mogą się różnić się w stosunku do dostępnych danych z rynku

Wielka piątka rosyjskich banków:  Sbierbank, Vneshtorgbank – wraz z bankami detalicznymi VTB i VTB 24, Promstoybank, Gazprombank oraz Bank Moskvy kontroluje około 43 proc. rosyjskiego rynku bankowego. Formalnie banki te nie są państwowe. W interpretacji rosyjskiego prawa, w tym dotyczącego własności, spółek skarbu państwa Rosji – majątek lokalnych samorządów (regionów, guberni, obwodów) nie podlega administracji centralnej. Jest to bardzo ważne rozróżnienie.

Tak właśnie jest też ze Sbierbankiem, którego głównym właścicielem jest Centralny Bank Rosji. W świetle prawa rosyjskiego, bank ten nie jest instytucją stricte państwową. Można mieć co do tego zasadnicze wątpliwości. Własność każdego organu samorządowego na terenie Rosji (gminy, powiatu itd.) też raczej należy traktować jako państwowa. W tym sensie również Bank Moskvy należy traktować jako banki państwowy.

Kolejne prawie 48 proc. rynku bankowego w Rosji to banki (second tier), podlegające ustawie z 1998 r. Nominalnie są prywatne, są one banki kontrolowane przez takie giganty i państwowe korporacje jak: Rosneft, Gazprom, Alrosa, czy Russian Railways. Oznacza to, że udział stricte prywatnej własności w rosyjskim systemie bankowym nie przekracza 1 proc.

Udział w rosyjskim rynku bankowym zagranicznych banków (subsidiary) z ponad 50 proc. udziałem własności zagranicznej to około 8 proc.. Oficjalne dane banku centralnego Rosji (za 2010 r.) informują w tym przypadku o 111 podmiotach bankowych, w których kapitał zagraniczny stanowi więcej niż 50 proc. Jego udział w aktywach sektora sięga – wedle tych danych – 18,3 proc., a w kapitale – 19,1 proc.

To samo źródło, podaje że na koniec 2010 r. było w Rosji ogółem 1058 banków, z tego 699 w formie spółek akcyjnych, 359 to spółki z oo (Banking Supervision Report 2010, Central Bank of Russia).

Reasumując – rozwój rosyjskiego sektora bankowego ma niewiele wspólnego z modelem i mechanizmami przemian sektora, jaki miał i ma miejsce w Polsce. Sytuacja się poprawia, ale rynek bankowy jest wciąż mało przejrzysty. Szybszym i bardziej efektywnym zmianom własności państwa w bankach podlega chiński rynek bankowy niż rosyjski.

Czego spodziewać się po Sbierbanku

Na koniec – nieco danych o samym Sbierbanku. W swoim raporcie za 2010 r. Bank Centralny Rosji podaje, że bank ten ma 574 oddziały operacyjne (o 71 mniej niż w 2009 r.). W uwagach bank centralny informuje, że do 1998 r. że Sbierbank posiadał 34 426 jednostki operacyjnych. W pozycji „dodatkowe jednostki, filie, punkty” – w raporcie banku centralnego za 2009 widnieje liczba 10251 przypisana Sbierbankowi. W tym czasie Sbierbank posiadał 8501 kas „zewnętrznych”, poza swoimi jednostkami operacyjnymi. Były też 83 mobilne oddziały Sbierbanku.

Większościowym właścicielem Sbierbanku jest Bank Centralny Rosji (60,3 proc. kapitału). Udział banku w aktywach rynku wynosi 27 proc., w kapitale sektora – 26 proc. Sbierbank zajmuje 43 miejsce w świecie w rankingu The Banker Tier 1 capital, który jest powszechnie rozpoznawalny i uznawany. Sbierbank na początku 2011 r., dysponował 48 proc. ogółem depozytów indywidualnych w Rosji.

(1 euro = 42 ruble).

WNIOSKI:

Rynek bankowy w Rosji jest niedojrzały, mało przejrzysty, z dominacją własności państwa, bezpośrednią lub pośrednią.

Z uwagi na strukturę efektywność banków – w tym Sbierbanku – nie może być traktowana jako pożądana.

Sbierbank jest gigantem w sektorze, najlepiej pozycjonowanym i predestynowanym do celów jakie wyznaczy państwo w związku i inwestycją kapitałową poza Rosją (jeśli chodzi o interes suwerena).

Sbierbank ma bardzo mocne pasywa, nie tylko na skutek obecności w Sbierbanku funduszy Banku Centralnego, ale głównie z uwagi na monopol na depozyty indywidualne.

Koszt udzielanych kredytów przez Sbierbank poza Rosją będzie niski w stosunku do innych uczestników rynku poza Rosją.

Powyższe oznacza dostępność banku do tanich funduszy.

Banki rosyjskie podejmowały w przeszłości próby wejścia na rynek polski (otwierane były przedstawicielstwa). Obecne zamieszanie na światowych rynkach finansowych sprzyja skutecznemu wejściu operacyjnemu Sbierbanku do Polski. Okazja do tego jest wyśmienita – aż trzy banki potencjalnie są na sprzedaż.

Autor jest specjalistą w zakresie bankowości, finansów, makroekonomii. Pracował w Banku Handlowym i w Grupie KBC Polska.

German Gref, prezes Sbierbanku.

Zamknij pokaz zdjęć