Nagroda Nobla nie pierwszy raz akcentuje nie tylko to, co jest ważne dla rozwoju ekonomii, ale również to, co wyraźnie znajduje się w centrum zainteresowania społecznego i pozwala efektywnie kształtować praktykę gospodarczą.
Getty Images
Ubiegłoroczna nagroda imienia Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii trafiła w ręce zasłużonej ekonomistki Claudii Goldin. Dla świata ekonomistów wybór laureata jest nie tylko ważny z uwagi na uhonorowanie osoby, w tym przypadku byłej przewodniczącej wpływowego Amerykańskiego Towarzystwa Ekonomicznego, ale również ze względu na dziedzinę, którą zajmuje się laureat. Rynek pracy dla kobiet od dawna był przedmiotem zainteresowania ekonomistów. Doświadczenia dwóch wojen światowych pokazały, że kobiety mogą zastąpić mężczyzn w przemyśle bez uszczerbku dla wydajności pracy. Lata powojenne pokazały, że aktywizacja zawodowa kobiet pozwala na istotne przyspieszenie aktywności gospodarczej. Z czasem przedmiotowe traktowanie pań jako zasobu pozwalającego podwyższyć wskaźnik partycypacji zawodowej ustąpiło podmiotowemu podejściu. Szczegółowe badania pokazały skalę dysproporcji płacowych i różnice w dynamice ścieżki zawodowej kobiet w relacji do mężczyzn. Prace Goldin wykraczały poza proste stwierdzenie faktów i koncentrowały się na drobiazgowym analizowaniu mechanizmów, które trwale różnicują możliwości kariery zawodowej kobiet i mężczyzn. Poznanie tych mechanizmów pozwala na właściwe zaprojektowanie polityki społecznej i skuteczne rozbicie „szklanego sufitu” dla awansu kobiet na rynku pracy.
Nagroda Nobla nie pierwszy raz akcentuje nie tylko to, co jest ważne dla rozwoju ekonomii, ale również to, co wyraźnie znajduje się w centrum zainteresowania społecznego i pozwala efektywnie kształtować praktykę gospodarczą. W ostatnich latach była to cała seria nagród: w 2017 r. dla Richarda Thalera za koncepcję impulsu zachęcającego do racjonalnych decyzji konsumenckich, w 2018 r. dla Williama Nordhausa za uwzględnienie zmian klimatycznych w analizie makroekonomicznych trendów, w 2019 r. dla Abhijita Banerjee, Esthery Duflo i Michaela Kremera za badania empiryczne skuteczności programów rozwojowych dla krajów rozwijających się, w 2021 r. dla Davida Carda za empiryczne badania nad jakościowymi czynnikami kształtującymi podaż pracy. Kulminacją była nagroda z 2022 r. za badania nad bankami i kryzysami finansowymi, wśród laureatów był Ben Bernanke nie tylko świetny ekonomista, ale również były szef Fedu. Nigdy wcześniej ekonomista zaangażowany w bezpośrednie tworzenie polityki gospodarczej nie dostąpił tego zaszczytu.
Noblowska nagroda jest nie tylko wyrazem wkładu ekonomii w czynienie świata lepszym, ale również jest dowodem witalności tej nauki. Prosty przykład, od zawsze w centrum zainteresowania ekonomistów był i jest rynek, mechanizm, który rozdziela ograniczone zasoby pomiędzy nieograniczone potrzeby. Studenci ekonomii rozpoczynają swoją edukację od zrozumienia rynku, na którym działają podmioty maksymalizujące swą użyteczność, dysponujące pełną informacją, działające w warunkach przejrzystości transakcji i dokonujące wymiany po ustaleniu ceny równoważącej popyt z podażą. Szereg nagród Nobla przypadła tym ekonomistom, którzy wyszli poza przyjęty schemat. W 1991 r. Ronald Coase został wyróżniony za wskazanie na wagę praw własności, kosztów transakcyjnych dla zrozumienia funkcjonowania rynku. W 1992 r. Gary Becker otrzymał Nobla za uwzględnienie innych zachowań podmiotów gospodarczych niż formuła homo economicus. Za psychologiczne uwarunkowania w procesie podejmowania decyzji został nagrodzony w 2002 r. Daniel Kahneman. Uwzględnienie w badaniach asymetrycznej informacji uhonorowano dwukrotnie w 1996 r. Jamesa Mirrleesa i Williama Vickreya i w 2001 r. – Georgea A. Akerlofa, Michaela Spencea i Josepha E. Stiglitza. Badania nad mechanizmami alokacji rynkowej nagrodzono w 2012 r. Alvina E. Rotha i Lloyda Shapleya, w 2016 r. – Oliviera Harta i Bengta Holmstroma oraz w 2020 r. – Paula Milgroma i Roberta B. Wilsona. Oddzielnie nagrodzono wykorzystanie teorii gier jako sposobu analizy funkcjonowania rynku w 1994 r. Johna Harsanyia, Johna Forbesa Nasha i Reinharda Seltena oraz ponownie w 2007 r. Leonida Hurwicza, Erica S. Maskina i Rogeras B. Myersona. Jak widać tak podstawowy obszar badań, jakim jest rynek ciągle zachęcał do coraz dalej idących eksploracji.
Czy jednak istnieje w badaniach ekonomicznych pewne constans, które nie podlega zmianom i stanowi kotwicę dla teoretycznego podejścia? Dla uporządkowanego opisu gospodarki fundamentem jest koncepcja równowagi. W badaniach ekonomicznych pojęcie równowagi pozwala opisać stan statyczny jako pewne logiczne uporządkowanie systemu równoważących się czynników. Stanowi również użyteczną formę do opisu dynamiki jako procesu permanentnego zakłócania tego stanu. Koncepcja ta jest zaszyta w większości prac nagrodzonych nagrodą Nobla. Esencją tego teoretycznego podejścia jest koncepcja równowagi ogólnej, za jej właściwe sformułowanie nagrodzono w 1983 r. Gérarda Debreu.
Nagroda Nobla pokazuje jak wiele istnieje szczegółowych obszarów badawczych w ekonomii. Najważniejsze z nich nagradzano wielokrotnie, na przykład prace z zakresu dynamiki gospodarczej, rynku pracy, rynków finansowych, handlu zagranicznego, pieniądza. Dostrzegano również osiągnięcia wykraczające poza ekonomiczny main stream, na przykład nagroda w 1978 r. dla Herberta Simona za analizę mechanizmu podejmowania decyzji wewnątrz ekonomicznych organizacji. Oddzielną grupą są noblowskie wyróżnienia dla osiągnięć w zakresie budowania stosownych narzędzi dla analizy ekonomicznej.
Jak widać lista noblowskich nagród jest dobrym odzwierciedleniem historii rozwoju ekonomii jako nauki. Prestiż jakim się cieszy nagroda i jej indywidualny charakter ma również historyczny wymiar oraz skłania do refleksji, czy wszyscy zasłużeni znaleźli się na liście, obecnie obejmującej 93 nazwiska. Amerykanie w tej sprawie mają dość prosty wskaźnik – medal Batesa. To wyróżnienie za wybitne osiągnięcia dostają ekonomiści, w wieku poniżej czterdziestu lat, działający w USA. Z pierwszych dziesięciu medalistów aż siedmiu otrzymało później nagrodę Nobla. Obecnie ten wskaźnik to 14 noblistów na 45 „medalistów”. W tej amerykańskiej „kolejce” do noblowskiej nagrody stoją tak znani ekonomiści jak Billy Summers (medal w 1993), Andrei Shleifer (medal w 1999), czy Daron Acemoğlu (medal 2005).
Polscy ekonomiści są na pewno zgodni, że nagrodą powinien w przeszłości zostać uhonorowany Michał Kalecki. Pierwsza, ekonomiczna nagroda noblowska została przyznana dopiero w 1969 r. Laureatami byli Ragnar Frisch i Jan Tinbergen za „wynalazek” ekonometrii. Połączenie statystyki z teoretycznymi modelami ekonomicznymi w postaci ekonometrii (nazwa wymyślona przez Frischa) uczyniło z ekonomii naukę, w której koncepcje teoretyczne uzyskały nie tylko narzędzie empirycznej weryfikacji, ale również instrument prognozowania zmian aktywności gospodarczej. Modele ekonometryczne szybko stały się niezbędnym instrumentem do prowadzenia polityki gospodarczej. Decyzja szwedzkiego banku centralnego przyznającego pierwszą, noblowską nagrodę dla ekonometryków była ze wszech miar słuszna.
Druga nagroda w 1970 r. trafiła w ręce Paula Samuelsona, autora powszechnie znanego podręcznika. Jego zasługą było zaszczepienie keynesowskiej analizy na amerykańskim, naukowym gruncie. O ile w Europie keynesowska rewolucja szybko zyskała popularność, to w USA nie od razu została doceniona. Samuelson był nie tylko twórcą keynesowskiej szkoły na MIT, ale również był propagatorem tej idei w szeregu artykułach publikowanych na łamach Newsweeka. Poza działalnością badawczą Samuelson służył jako doradca administracji prezydenta Johna F. Kennedyego.
Docenienie amerykańskiego keynesisty mogło iść w parze z uhonorowaniem osoby reprezentującej europejski dorobek. Z tego punktu widzenia Michał Kalecki był naturalnym kandydatem jako osoba, która równolegle do Johna Maynarda Keynesa przedstawiła spójną teorię zmian aktywności gospodarczej uwzględniającej czynniki kreujące globalny popyt. Co więcej, Kalecki swoją teorię przedstawiał w formie dynamicznego modelu, który nadawał się do dalszej rozbudowy i statystycznej weryfikacji. Niestety śmierć polskiego ekonomisty na wiosnę 1970 r. przekreśliła nadzieję na Nobla. Na polski akcent, w postaci nagrody dla Leonida Hurwicza, przyszło czekać aż do 2006 r.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP
Dzieło polskiego ekonomisty Michała Kaleckiego (1899–1970) oraz historia jego życia doskonale ilustrują naszą narodową wadę opisaną przez XIX-wiecznego pisarza i pedagoga Stanisława Jachowicza: „Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie”. Za granicą Kalecki jest uznawany za najbardziej oryginalnego polskiego ekonomistę rangi światowej (obok Oskara Langego), w Polsce natomiast jego dzieło długo było niedoceniane czy wręcz ignorowane.
Nagroda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych w 2022 roku przypadła Benowi Bernankemu oraz Douglasowi Diamondowi i Philipowi Dybvigowi, w dużej mierze z powodu prac, które opublikowali w 1983 roku. Autor niniejszego artykułu odnosi się do krytyki, według której Diamond i Dybvig nie zrobili niczego poza matematyczną formalizacją czegoś, o czym wszyscy już wcześniej wiedzieli lub powinni wiedzieć, natomiast Bernanke został nagrodzony w mniejszym stopniu za swoje badania, a w większym za swoją późniejszą rolę decydenta w obszarze polityki publicznej.
Na początku października National Bureau of Economic Research (NBER) opublikował dokument roboczy zatytułowany „Why women won” autorstwa Claudii Goldin, podsumowujący niemal dwustuletnią historię nierówności, z którymi mierzą się kobiety w życiu publicznym, głównie na rynku pracy. Niespodziewanie tytuł ten mógłby być też uzasadnieniem tegorocznego komunikatu komitetu przyznającego Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla autorce tej publikacji „za pogłębienie naszej wiedzy na temat sytuacji kobiet na rynku pracy”.
Historia pokazuje, że naród, który odzyskuje wolność i zdobywa panowanie na terytorium swojego państwa bagnetem żołnierza, nie zapewnia sobie tym samym zupełnej suwerenności. Dopiero odzyskanie władzy nad walutą narodową albo stworzenie tej waluty, staje się prawnym imperatywem suwerenności i fundamentem stabilnej gospodarki narodowej.
Droga energia, slowbalizacja, brak rąk do pracy, nadmierna biurokracja, wieloletnie zaniedbania inwestycyjne oraz opóźnienia technologiczne spętały potencjał rozwojowy Niemiec. Gospodarka przechodzi przez polikryzys– spowodowany wieloma czynnikami – na który nie ma prostej odpowiedzi w postaci np. pakietu koniunkturalnego lub jednej, porządnej reformy. RFN potrzebuje w istocie polireformy – dziesiątków drobnych korekt, które jednak jako całość określą na nowo równowagę między rynkiem a państwem.
W ciągu ostatnich 200 lat bankowość centralna przeszła poważną ewolucję, zmieniały się jej zadania oraz reguły polityki pieniężnej. Tekst pokazuje z tej perspektywy dwa banki centralne: Bank Polski (1828–1866) oraz Bank Polski SA (1924–1939). Akcent położono na okoliczności ich powstania oraz intencje i oczekiwania projektodawców, które zdeterminowały statutowy zakres ich uprawnień. Pokazano trudne wybory odnośnie do priorytetów i gradacji celów, przed jakimi stawiała je rzeczywistość gospodarcza. Okoliczności te skłaniały do pytań o właściwe cele i zasady funkcjonowania banków centralnych, tworzyły przestrzeń dla ścierania się koncepcji swoistego bankowego wariabilizmu i statyzmu.
Pierwszym prezesem Banku Polskiego SA został Stanisław Karpiński - wybitny ekonomista, bankowiec i minister skarbu. Jako teoretyk i praktyk cieszył się niekwestionowanym autorytetem zarówno w środowisku bankowym, jak i politycznym.
W niedawnych badaniach zasugerowano, że wynagrodzenia poniżej prawnie ustalonej płacy minimalnej są zaskakująco powszechnym zjawiskiem. W niniejszym artykule omówiono tzw. „kradzież płac” w Stanach Zjednoczonych oraz jej wpływ na wzrost wynagrodzeń, który mógłby być udziałem pracowników.
„Najwyższym dobrem naszym jest nasza państwowość, którą musimy postawić na wysokim poziomie i zabezpieczyć jej całkowitą niezależność. Dla dobra tej naszej państwowości musimy dawać wszystko, co tylko jest w naszej mocy. […] Podstawą zdrowego rozwoju życia gospodarczego oraz siły finansowej państwa jest zdrowa i silna waluta. W celu jej stworzenia i zachowania musi całe społeczeństwo ponosić znaczne ofiary” – o tych słowach, skreślonych przez Władysława Grabskiego, powinien pamiętać każdy polityk, któremu dobro Polski leży na sercu. Wszyscy muszą o tym pamiętać, bo w tych kilku zdaniach zarysowany został cel i zobowiązanie, do realizacji których powinniśmy dążyć jako ludzie wolni i ceniący swoją wolność.
Najnowsze wydanie „Obserwatora Finansowego” ukazuje nam wizje przyszłości bliskiej i dalekiej. W tym numerze, najlepsi eksperci postarają się odpowiedzieć na kilka kluczowych pytań, dotyczących sztucznej inteligencji i tego jak generatywna AI wpłynie na bankowość, edukację oraz inne dziedziny naszego życia.
Nieefektywność nadzoru prowadzi do występowania nieprawidłowości i nadużyć na rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce – taką sensacyjną tezę stawiają autorzy monografii „Nieprawidłowości i nadużycia na rynku funduszy inwestycyjnych”.
Historia pokazuje, że naród, który odzyskuje wolność i zdobywa panowanie na terytorium swojego państwa bagnetem żołnierza, nie zapewnia sobie tym samym zupełnej suwerenności. Dopiero odzyskanie władzy nad walutą narodową albo stworzenie tej waluty, staje się prawnym imperatywem suwerenności i fundamentem stabilnej gospodarki narodowej.
Sztuczna inteligencja powoli zmienia sposób działania banków i instytucji finansowych. Pomaga im zredukować ciężar biurokracji, ale także podejmować szybsze decyzje oraz utrzymywać efektywny kontakt z klientami. A będzie jeszcze lepiej. W perspektywie czeka kilkunastoprocentowy wzrost EBITDA.
Budowa Centralnego Portu Komunikacyjnego wzmocniłaby znacznie pozycję Polski w europejskiej gospodarce – stwierdził w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym" dr Andreas Wittmer, dyrektor zarządzający Centrum Badań Lotniczych na Uniwersytecie w St. Gallen.
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Portal ekonomiczny NBP „Obserwator Finansowy” ponownie znalazł się w czołówce najbardziej opiniotwórczych mediów w kategorii „Media ekonomiczne i biznesowe”, wyprzedzając m.in. „Parkiet”. Wzrost cytowalności treści publikowanych na łamach serwisu wzrósł w kwietniu w odniesieniu do marca 2023 r. o 37 proc.
Sytuacja gospodarcza w Polsce na tle innych krajów przedstawia się korzystnie. Warto zauważyć, że w szybkim tempie nadrabiamy dystans dzielący Polskę od poziomu życia w wybranych państwach europejskich. W ciągu ostatnich czterech lat dynamika wzrostu PKB plasowała Polskę powyżej innych krajów europejskich, zarówno strefy euro, w tym Niemiec i Francji, jak i krajów Unii Europejskiej z własną walutą, np. Czech.
Większość polskich przedsiębiorców odczuła skutki wojny w Ukrainie, choć jej wpływ oceniają w zróżnicowany sposób – wynika z badania przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
