Autor: Wojciech Mroczek

Ekspert ekonomiczny w Departamencie Statystyki NBP.

Oczekiwane załamanie polskiego eksportu do wschodnich sąsiadów

Obecna wojna będzie miała znacznie silniejszy negatywny wpływ na polski handel zagraniczny niż sytuacja w 2014 r. Wysoka ekspozycja Polski na skutki zakłóceń w handlu z Ukrainą, Rosją i Białorusią wynika z relatywnie wysokiego udziału tych krajów w naszych obrotach handlowych.

W 2021 r. łączna wartość eksportu na Ukrainę oraz Rosję i Białoruś wyniosła 16 mld euro. Był to pierwszy rok, kiedy wartość eksportu do trzech wschodnich partnerów przekroczyła poziom z 2013 r., tj. sprzed aneksji Krymu. Tak więc odbudowa wartości eksportu zajęła polskim eksporterom osiem lat. Jednakże w okresie 2013-2021 udział trzech wymienionych rynków zmniejszył się z 9,2 proc. do 5,6 proc.

Obecne działania wojenne znacznie silniej obiją się na obrotach handlowych Polski niż stało się to w 2014 r. Obecnie zarówno skala działań wojennych, jak i skala nakładanych sankcji jest nieporównywalnie większa.

Ekspozycja Polska na skutki zakłóceń w handlu z Ukrainą, Rosją i Białorusią jest relatywnie wysoka w porównaniu z innymi krajami Unii. Wynika to przede wszystkim z wyższego niż w większości innych gospodarek UE udziału tych krajów w polskim handlu zagranicznym. Poza tym struktura towarowa importu wskazuje, że szybkie zastąpienie dostaw z tych krajów importem z innych kierunków w krótkim czasie będzie raczej nierealne. Mimo że udział tych krajów w handlu Polski nie jest duży, w niektórych kategoriach produktów odgrywają bardzo duże znaczenie.

Oczekiwane załamanie się handlu ze wschodnimi sąsiadami prawdopodobnie będzie miało wpływ na polski eksport do innych gospodarek ze względu na to, że duża część importu z regionu objętego wojną to dobra pośrednie wykorzystywane w produkcji eksportowej. Dobra pośrednie w 2021 r. stanowiły 75 proc. wartości importu z Białorusi i 73 proc. importu z Ukrainy. Z Białorusi były to przede wszystkim drewno, półwyroby z drewna oraz produkty chemiczne, a z Ukrainy – półprodukty z żelaza i stali. Mniejszy udział miały one w imporcie z Rosji (23 proc.) ze względu na duże znaczenie paliw.

W pierwszym tygodniu wojny dostawy paliw z Rosji odbywały się bez zakłóceń. Zmiana sytuacji geopolitycznej przyspieszy jednak proces dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia w surowce energetyczne. Pierwszą decyzją było zahamowanie importu rosyjskiego węgla.

Oczekiwane załamanie się handlu ze wschodnimi sąsiadami prawdopodobnie będzie miało wpływ na polski eksport do innych gospodarek ze względu na to, że duża część importu z regionu objętego wojną to dobra pośrednie wykorzystywane w produkcji eksportowej.

Polska – najważniejszym unijnym eksporterem na Ukrainę

W 2021 r. wartość polskiego eksportu na Ukrainę wyniosła 6,3 mld euro. Pod względem wartości eksportu Ukraina jest 15. najważniejszym partnerem handlowym Polski. W 2021 r. wartość eksportu do południowo-wschodniego sąsiada zwiększyła się o 20,2 proc r/r.

Polska jest największym eksporterem towarów na Ukrainę spośród krajów UE. W 2021 r. na Polskę przypadało 22 proc. unijnego eksportu na Ukrainę. Struktura towarowa eksportu jest bardzo rozdrobniona. Większość pozycji klasyfikowana jest w kategorii towary zaopatrzeniowe przetworzone oraz dobra inwestycyjne. Najważniejszą pozycją w eksporcie na Ukrainę w 2021 r. były używane samochody osobowe. Wartość ich eksportu wyniosła 270 mln euro, co stanowiło 4,2 proc. całości eksportu do tego kraju. Wśród najważniejszych towarów znalazły się także używane busy i autobusy oraz samochody ciężarowe. W polskim eksporcie na Ukrainę w 2021 r. znalazły się także cztery samoloty o łącznej wartości 88 mln euro. W ub.r. duże znaczenie w eksporcie na Ukrainę miał także koks.

Z kolei wartość importu z Ukrainy wyniosła 4,3 mld euro, tj. 1,5 proc. importu ogółem. Ukraina w 2021 r. znalazła się na dziewiętnastym miejscu wśród dostawców towarów do Polski. W 2021 r. wartość importu z Ukrainy zwiększyła się o ponad 60 proc. r/r, co wynikało z dużego wzrostu cen importowanych produktów. Ukraina ma bardzo duże znaczenie, jako dostawca półwyrobów z żelaza i stali. Wśród najważniejszych towarów sprowadzanych z Ukrainy dużą grupę stanowią wyroby walcowane z żeliwa i stali niestopowej. Kraj ten jest także kluczowym dostawcą rudy i koncentratów żelaza, a także oleju sojowego, makuch oraz oleju słonecznikowego.

Rosja – trzecim najważniejszym rynkiem eksportowym dla polskiej żywności

Rosja tradycyjnie należy do najważniejszych partnerów handlowych Polski. Wynika to zarówno z geograficznej bliskości, bogatych złóż surowców, jakimi dysponuje Rosja oraz dużej liczby ludności, która wskazuje na wysoką potencjalną chłonność rosyjskiego rynku. Natomiast negatywnie na handel polsko-rosyjski oddziałują relacje polityczne, które w istotny sposób wpływają na wielkość wzajemnych obrotów handlowych.

Polska w 2021 r. była drugim największym eksporterem towarów do Rosji wśród krajów Unii Europejskiej (większy eksport notują tylko Niemcy). W ub.r. wartość polskiego eksportu do Rosji wyniosła 8 mld euro, tym samym bardzo zbliżyła się do poziomu z 2013 r., tj. sprzed rosyjskiej aneksji Krymu. Wprowadzone wówczas sankcje spowodowały, że w latach 2014-2015 nastąpił silny spadek eksportu do Rosji (o blisko 40 proc.). W latach 2017-2021 r. wartość eksportu do Rosji stopniowo się powiększała. W 2020 r. niekorzystny wpływ na polsko-rosyjskie obroty miała pandemia COVID-19.

Negatywnie na handel polsko-rosyjski oddziałują relacje polityczne, które w istotny sposób wpływają na wielkość wzajemnych obrotów handlowych.

W 2021 r. najważniejszymi produktami w ofercie eksportowej do Rosji były procesory cyfrowe, leki, samochody ciężarowe, preparaty do pielęgnacji skóry oraz sprzęt gospodarstwa domowego, w tym przede wszystkim zmywarki.

Do 2013 r. dużą rolę w eksporcie do Rosji odgrywała żywność (w 2013 r. przypadało na nią blisko 15 proc. sprzedaży do tego kraju). W latach 2012-2013 Rosja była trzecim najważniejszym rynkiem eksportowym dla polskich producentów żywności (po Niemczech i Wielkiej Brytanii) i drugim, biorąc pod uwagę żywność nieprzetworzoną. W wyniku sankcji nałożonych przez Rosję w sierpniu 2014 r. wartość eksportu żywności nieprzetworzonej zmniejszyła się w latach 2014-2015 o 98 proc. W 2021 r. żywność stanowiła niespełna 7 proc. eksportu z Polski (w tym 0,3 proc. stanowiła żywność nieprzetworzona).

Silna integracja Białorusi z gospodarką rosyjską

Podczas gdy kluczową determinantą eksportu do Rosji są sankcje, to wartość importu kształtują przede wszystkim ceny paliw na światowych rynkach surowcowych. W 2021 r. wartość importu z Rosji wyniosła 17 mld euro. Taki poziom importu sytuował Rosję na trzecim miejscu wśród dostawców towarów do Polski. Ważną cechą charakteryzującą import z Rosji jest wysoki udział paliw. W 2021 r. paliwa stanowiły 74 proc. wartości importu z tego kraju. Oznacza to, że w ubiegłym roku Polska zapłaciła rosyjskim dostawcom paliw 12,6 mld euro.

Dane statystyki handlu zagranicznego wskazują na stopniowe zmniejszanie się znaczenia dostaw paliw z Rosji. Podczas gdy w latach 2012-2013 import z Rosji stanowił 80 proc. importu paliw do Polski, to w 2021 r. udział ten kształtował się na poziomie 53 proc. Dywersyfikacja kierunków importu paliw dokonała się w latach 2014-2019. Po 2019 r. obserwowana była stabilizacja udziału Rosji w naszym imporcie paliw.

W 2021 r. z Rosji pochodziło 75 proc. wartości importu gazu ziemnego (łącznie z przesyłem rewersowym z innych krajów), 58 proc. importu ropy naftowej, 53 proc. importu węgla oraz 47 proc. produktów rafinacji ropy naftowej. Z końcem 2022 r. zakończy się długoterminowa umowa na dostawy rosyjskiego gazu, realizowane przez gazociąg jamalski.

Podczas gdy kluczową determinantą eksportu do Rosji są sankcje, to wartość importu kształtują przede wszystkim ceny paliw na światowych rynkach surowcowych.

Informację o imporcie ropy z Rosji należy jeszcze uzupełnić o fakt, że przez terytorium tego kraju za pośrednictwem portu w Ust-Łudze i rosyjskich statków dociera do Polski ropa pochodząca z Kazachstanu. Kazachstan jest trzecim największym dostawcą ropy do Polski (po Rosji i Arabii Saudyjskiej). W 2021 r. z tego kraju sprowadzono 1,7 mln ton tego surowca (7,3 proc. importu ogółem).

Spośród pozostałych towarów sprowadzanych z Rosji dominują półprodukty z żeliwa i stali, aluminium, polipropylen w formach podstawowych oraz metanol. Rosja jest drugim po Norwegii dostawcą ryb na polski rynek. W 2021 r. z tego kraju sprowadzono 46 tys. ton ryb. Najważniejsze pozycje z tej kategorii to dorsz mrożony oraz mrożone filety z mintaja. Dobra konsumpcyjne stanowiły w 2021 r. zaledwie 0,7 proc. wartości importu z Rosji. W tej grupie największe znaczenie miały pralki, meble i kosmetyki.

Ze względu na to, że Rosja jest najważniejszym źródłem zaopatrzenia w surowce energetyczne, saldo wymiany z tym krajem charakteryzuje się wysokim deficytem. W 2021 r. ujemne saldo w polsko-rosyjskich obrotach towarowych wyniosło 9 mld euro (to drugi najwyższy deficyt w polskim handlu zagranicznym, po Chinach), było więc o 6 mld euro większe w porównaniu z 2020 r. Oczywiście silny wpływ na zmiany salda mają ceny paliw.

LNG coraz ważniejszy dla Polski i dla Europy

Białoruś – najważniejszy dostawca drewna do Polski

Podobnie, jak w przypadku Ukrainy, także w przypadku Białorusi, Polska jest najważniejszym eksporterem spośród krajów UE. W 2021 r. wartość eksportu na Białoruś wyniosła 1,8 mld euro, co stanowiło ponad 25 proc. unijnego eksportu do tego kraju.

Najwyższą wartość eksport na Białoruś osiągnął w 2013 r., by w kolejnych dwóch latach wyraźnie się obniżyć. Dynamika eksportu do tego kraju wykazuje silne związki z eksportem do Rosji. W latach 2014-2015 wartość eksportu na Białoruś zmniejszyła się o 34 proc. Pomimo stopniowego wzrostu do 2021 r. pozostawała poniżej poziomu z 2013 r. Największe znaczenie w eksporcie na Białoruś w 2021 r. miały części taboru kolejowego, jabłka, gruszki, papier i tektura oraz leki.

W wyniku zakazu importu żywności nieprzetworzonej wprowadzonego przez Moskwę, główna część polskiego eksportu została przekierowana na Białoruś, co umożliwiało Białorusi sprzedaż całej własnej produkcji do Rosji. Rosyjskie kontrole wskazywały jednak, że przez Białoruś trafiają do Rosji owoce z innych krajów (w tym z Polski). W 2016 r. wartość polskiego eksportu żywności nieprzetworzonej wyniosła prawie 280 mln euro, co stanowiło 23 proc. sprzedaży wszystkich towarów na rynek białoruski. Był to wówczas drugi najważniejszy kierunek sprzedaży dla polskich eksporterów po Niemczech. Jednak w kolejnych latach wraz z wprowadzonymi przez Rosję ograniczeniami w imporcie żywności z Białorusi eksport ten systematycznie się zmniejszał. W 2021 r. wartość eksportu żywności nieprzetworzonej zmniejszyła się do niespełna 130 mln euro.

Natomiast wartość importu z Białorusi wyniosła w ub.r. 1,4 mld euro i był to najwyższy poziom importu z tego kraju. Na Białoruś przypada zaledwie 0,5 proc. importu ogółem do Polski, a kraj ten zajmuje dopiero 32. miejsce jako dostawca towarów do naszego kraju. Import z Białorusi, podobnie jak import z pozostałych wschodnich sąsiadów charakteryzuje się wysokim stopniem koncentracji. Największe znaczenie w imporcie z tego kraju ma drewno (produkty klasyfikowane w dziale HS 44). W 2021 r. stanowiło ono 25 proc. wartości naszego importu z tego rynku, sprowadzono ponad 2 mln ton produktów klasyfikowanych w tej kategorii. Białoruś ma także duże znaczenie jako dostawca nawozów sztucznych oraz półproduktów do ich wytwarzania. Inne pozycje w polskim imporcie z Białorusi to sztaby i pręty, a także olej rzepakowy.

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane

Akumulatory liderem polskiego eksportu w 2021 roku

Kategoria: Analizy
Wśród najważniejszych pozycji w naszym eksporcie w 2021 r. tradycyjnie najliczniej reprezentowana jest branża motoryzacyjna. Podobnie jak w 2020 r., najwyższą wartość eksportu odnotowano w przypadku akumulatorów litowo-jonowych.
Akumulatory liderem polskiego eksportu w 2021 roku

Silna pozycja polskich mebli na europejskim rynku

Kategoria: Analizy
Meble to jedna z głównych polskich specjalności eksportowych. Eksport mebli rósł dynamicznie w ostatnich latach. Niestety, sektor meblowy może być obecnie jednym z najbardziej narażonych na negatywne konsekwencje rosyjskiej agresji w Ukrainie.
Silna pozycja polskich mebli na europejskim rynku