Thomas J. Jordan, Prezes Szwajcarskiego Banku Narodowego (©Swiss National Bank/ P. Dutto)
Konsumenci i firmy coraz częściej oczekują, że płatności elektroniczne będą realizowane natychmiastowo. Sektor prywatny stara się sprostać tym oczekiwaniom, wprowadzając innowacje technologiczne. Oprócz wysiłków podejmowanych przez banki komercyjne na rzecz podniesienia poziomu usług płatniczych, pojawiło się mnóstwo firm z sektora fintech skupiających się na określonych odcinkach łańcucha wartości usług finansowych. Niektóre z nich stworzyły własne prywatne aktywa cyfrowe, takie jak stablecoiny czy inne kryptoaktywa.
Dzięki innowacjom realizacja płatności może stać się tańsza, szybsza i bardziej inkluzywna (czyli sprzyjająca integracji społecznej). Byłoby to pożądane zwłaszcza w przypadku płatności transgranicznych, gdzie wysokie opłaty bynajmniej nie eliminują ślimaczego tempa transakcji. Sektor prywatny jest dobrze przygotowany do wykorzystywania innowacji i świadczenia lepszych usług płatniczych na rzecz konsumentów i przedsiębiorstw. Jednak innowacje w zakresie płatności mogą również generować ryzyko.
Sektor publiczny może wspierać długofalowe innowacje w zakresie płatności prywatnych poprzez tworzenie sprzyjającego im otoczenia. Nasz artykuł analizuje rolę, jaką w tym zakresie mogą odegrać banki centralne poprzez: (i) rozwijanie budzącej zaufanie podstawowej infrastruktury płatności, (ii) wspieranie proporcjonalnej regulacji prywatnych walut cyfrowych oraz (iii) badanie możliwości wykorzystania pieniądza cyfrowego banku centralnego jako środka płatniczego.
Rozwijanie budzącej zaufanie podstawowej infrastruktury płatności
Innowacje płatnicze w sektorze prywatnym są najbardziej efektywne wtedy, gdy opierają się na zaufanej infrastrukturze. Banki centralne, będąc operatorami systemów płatności o dużej wartości, w których transakcje rozliczane są w pieniądzu banku centralnego, tradycyjnie zapewniały taki właśnie otwarty, neutralny i solidny „szkielet infrastrukturalny” płatności. W wielu krajach banki centralne już teraz modernizują tę podstawową infrastrukturę, przygotowując się na erę płatności cyfrowych. Na przykład Swiss National Bank (SNB) we współpracy z sektorem prywatnym modernizuje właśnie swój system płatności, tak, aby umożliwić rozrachunek płatności natychmiastowych. SNB zapewnia też uprawnionym przedsiębiorstwom z sektora fintech i platformom obrotu opartym na technologii rozproszonych ksiąg rachunkowych (distributed ledger technology – DLT) dostęp do swojego systemu płatności o dużej wartości.
Przyznając niedyskryminujący dostęp do swojego systemu płatności, banki centralne mogą zapewnić równe warunki działania dla uczestników rynku finansowego. Jest to korzystne zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorstw. Biorąc pod uwagę znaczną skalę i tzw. efekty sieciowe obserwowane w płatnościach, banki centralne mogą też jednoczyć sektor prywatny w razie potrzeby współpracy. Na przykład w 2021 roku SNB i sektor prywatny wspólnie uruchomiły nową sieć transmisji danych dla szwajcarskiego sektora finansowego, zapewniając bezpieczną i stabilną komunikację zarówno między uczestnikami rynku finansowego, jak i między tymi uczestnikami a infrastrukturą rynku finansowego.
Wspieranie proporcjonalnej regulacji prywatnych walut cyfrowych
Innowacje w zakresie płatności wiążą się z pewnym ryzykiem. Konsumenci często mają trudności ze zrozumieniem potencjalnego ryzyka związanego z nowymi cyfrowymi usługami płatniczymi i odróżnieniem wiarygodnych rozwiązań od tych bardziej ryzykownych. Poza tym mogą się zdarzyć oszustwa i ataki cybernetyczne. W konsekwencji obserwowanej ostatnio niestabilności prywatnych walut cyfrowych wielu konsumentów straciło pieniądze, a niektóre tzw. stablecoiny, czyli „stabilne kryptowaluty”, okazały się być z natury niestabilne. Negatywne efekty zewnętrzne (spillovers) prywatnych walut cyfrowych mogą wpływać na stabilność tradycyjnego systemu finansowego. To pokazuje, jak ważne jest objęcie takich instrumentów odpowiednimi regulacjami.
Aby regulacja walut cyfrowych była skuteczna, musi być kompleksowa – tak, aby te same działania i te same rodzaje ryzyka podlegały takim samym regulacjom. Ponieważ rozwiązania dla walut cyfrowych często mają charakter transgraniczny, ważna jest spójność i koordynacja działań regulacyjnych na szczeblu międzynarodowym. Rada Stabilności Finansowej analizuje obecnie, w jaki sposób istniejące standardy mogą być zastosowane do kryptoaktywów i bada potrzebę podjęcia skoordynowanych działań w tym obszarze. W ramach swojego mandatu w zakresie stabilności finansowej banki centralne mogą wnieść istotny wkład w te wysiłki regulacyjne. W dodatku niektóre banki centralne pełnią też rolę nadzorczą. W takim przypadku mogą one brać na siebie główną odpowiedzialność za regulację wszelkich rozwiązań w zakresie prywatnych walut cyfrowych i nadzór nad nimi.
Banki centralne muszą też zrozumieć konsekwencje pojawienia się prywatnych walut cyfrowych dla realizacji polityki pieniężnej. Jeśli stosowanie tych walut stanie się powszechne w danej jurysdykcji, może to mieć wpływ na kanały transmisji polityki pieniężnej.
Badanie możliwości wykorzystania pieniądza cyfrowego banku centralnego jako środka płatniczego.
Banki centralne mogą się też przyczynić do innowacji w zakresie płatności, analizując zasadność emisji cyfrowego pieniądza banku centralnego, czyli tzw. walut cyfrowych banku centralnego (central bank digital currencies – CBDC). CBDC mogą być udostępniane zarówno instytucjom finansowym, już posiadającym dostęp do rezerw banku centralnego (tzw. hurtowe CBDC), jak i konsumentom i przedsiębiorstwom (tzw. detaliczne CBDC). CBDC mogłyby służyć jako środek płatniczy dla gospodarki cyfrowej, zarówno w kraju, jak i w transakcjach transgranicznych.
SNB nawiązał współpracę z Centrum Innowacji Banku Rozrachunków Międzynarodowych i innymi partnerami w celu przeprowadzenia dwóch eksperymentów dotyczących hurtowych walut cyfrowych banku centralnego. W ramach projektu Helvetia zbadano kwestię emisji hurtowych CBDC dla celów rozliczania tokenizowanych aktywów oraz ich integracji z istniejącymi systemami bankowymi. W ramach projektu Jura, prowadzonego wspólnie z Banque de France, połączono hurtowe CBDC w euro i franku szwajcarskim na jednej platformie w celu rozliczania transakcji na aktywach tokenizowanych oraz transakcji walutowych między francuskimi i szwajcarskimi instytucjami finansowymi. Wnioski z tych eksperymentów można podsumować w następujący sposób: po pierwsze, choć technicznie wykonalne, rozliczanie tokenizowanych aktywów i transakcji transgranicznych przy pomocy hurtowych CBDC przynosi spore wyzwania w zakresie prawa, zarządzania i polityki publicznej. Po drugie, żeby być użyteczne, cyfrowe waluty banków centralnych muszą być zintegrowane z istniejącymi infrastrukturami i rynkami płatności i rozliczeń. Po trzecie, banki centralne muszą starannie rozważyć konsekwencje wdrożenia CBDC dla strategii w zakresie stabilności monetarnej i finansowej. Te konsekwencje będą w dużym stopniu zależały od konkretnego kształtu danej cyfrowej waluty banku centralnego. Po czwarte, transgraniczne stosowanie CBDC może mieć wpływ na międzynarodowy system walutowy, który powinniśmy lepiej zrozumieć.
To, czy banki centralne ostatecznie zdecydują się na wprowadzenie CBDC – czy to do celów detalicznych, czy hurtowych – zależeć będzie między innymi od dalszego rozwoju tradycyjnych systemów płatności i prywatnych walut cyfrowych. Różne banki centralne prawdopodobnie dojdą do różnych wniosków, w zależności od konkretnej sytuacji w kraju. Podczas gdy niektóre mogą zdecydować się na emisję hurtowego lub detalicznego pieniądza cyfrowego banku centralnego, inne mogą zamiast tego zdecydować się na ulepszenie tradycyjnych systemów płatności.
Podsumowanie
Świat płatności przechodzi obecnie gruntowne przemiany. Nowe technologie mogą potencjalnie usprawnić płatności konsumentów i przedsiębiorstw za towary i usługi, a podmioty sektora prywatnego eksplorują możliwości stwarzane przez takie innowacje. Zidentyfikowaliśmy trzy sposoby, na które banki centralne mogą wspierać długofalowe innowacje w obszarze płatności. Działając w ten sposób, banki centralne nie zastępują prywatnych innowacji, ale raczej tworzą środowisko umożliwiające rozwój prywatnych innowacji. Kształt przyszłych mechanizmów płatności jest nadal niewyraźny. W związku z tym niezwykle ważne jest, aby banki centralne pilnie śledziły rozwój sytuacji i właściwie interpretowały jego konsekwencje dla swojej roli w systemie płatniczym oraz dla realizacji celów w zakresie stabilności monetarnej i finansowej.
Artykuł ukazuje się w cyklu publikacji, których autorami są prezesi banków centralnych i wybitni ekonomiści. Cykl jest objęty specjalnym patronatem Prezesa Narodowego Banku Polskiego, prof. Adama Glapińskiego. Autorzy artykułów zrzekają się honorarium za napisanie tekstów, w zamian NBP przekazuje kwoty odpowiadające honorariom na konto Narodowego Banku Ukrainy w celu wsparcia NBU w czasie wojny. Poniżej słowo wstępne Prezesa NBP do całego cyklu:
24 lutego wydarzyła się w Europie ogromna tragedia, w obliczu której nie sposób przejść do porządku dziennego.
Żaden człowiek nie może przejść obojętnie wobec nieszczęścia, jakie spadło na naród ukraiński.
Wszyscy jesteśmy wstrząśnięci doniesieniami prasowymi, a zwłaszcza tym, co widzimy w środkach masowego przekazu.
Walcząca Ukraina to nie tylko jej dzielni żołnierze, ale także armia tysięcy cywilów usiłujących zachować normalność w kraju dotkniętym agresją rosyjską.
W skład tej armii wchodzą urzędnicy Narodowego Banku Ukrainy, z którymi NBP utrzymuje stały kontakt.
Świadomi potrzeb, jakie mają nasi ukraińscy koledzy, zaprosiłem kilku prezesów banków centralnych oraz wybitnych ekonomistów do podzielenia się swoją wiedzą na temat procesów gospodarczych zachodzących na świecie.
Rzadko się zdarza, aby tak zaszczytne grono autorów gościło na łamach wydawanego przez NBP Obserwatora Finansowego. Wart podkreślenia jest fakt, że wszyscy autorzy zrezygnowali z pobrania swoich honorariów po to, aby przekazać je na potrzeby naszych kolegów pracujących w NBU.
Wierzę, że zainteresuje Państwa cykl tych artykułów, za którymi kryje się nie tylko wiedza i doświadczenie, ale przede wszystkim chęć pomocy dla dotkniętego wojną NBU.
Prof. Adam Glapiński, Prezes NBP
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
