Przedsiębiorstwo rodzinne w legislacji słowackiej

(©Envato)

Nasi południowi sąsiedzi Słowacy – podobnie jak wcześniej Czesi – znowelizowali prawodawstwo, wprowadzając do niego pojęcia przedsiębiorstwa rodzinnego, które zacznie wkrótce obowiązywać. To ważny krok na rzecz licznej grupy przedsiębiorstw rodzinnych, stanowiącej według szacunków Slovak Business Agency od 60 do 80 proc. sektora MŚP.

Z analizy dokumentów unijnych wynika, że w praktyce gospodarczej występuje co najmniej 90 różnych definicji przedsiębiorstw rodzinnych. Mimo, iż intuicyjnie wiemy z jakim podmiotem mamy do czynienia, to wprowadzenie prawnej definicji stanowi wyzwanie, chociażby ze względu na doprecyzowanie liczby członków rodziny, rodzaju ich aktywności w firmie, typu rodziny (nuklearna / rozszerzona), pokoleniowości, itp. W związku z tym bardzo niewiele państw wprowadziło definicję przedsiębiorstwa rodzinnego do swojej legislacji, stąd warto przyjrzeć się, jak sprostali temu wyzwaniu nasi sąsiedzi.

Polska fundacja rodzinna kolejnym wsparciem dla firm rodzinnych

Na Słowacji będzie obowiązywać definicja, która jako przedsiębiorstwo rodzinne uwzględnia także spółdzielnię. Zgodnie z § 15a Ustawy o gospodarce społecznej, przedsiębiorstwem rodzinnym jest osoba prawna, spółdzielnia lub osoba fizyczna – przedsiębiorca,

• którzy są przedsiębiorcami (zgodnie § 2 pkt. 2 Kodeksu handlowego*),
• w których, jeśli:

1. osoba prawna,
   • co najmniej dwóch członków tej samej rodziny posiada bezpośrednio lub pośrednio większość praw głosu i co najmniej jeden członek tej samej rodziny jest organem statutowym lub członkiem organu statutowego,
   • co najmniej dwóch członków tej samej rodziny osiąga korzyść majątkową z działalności spółki handlowej łącznie w wysokości ponad 50 proc. zysku po opodatkowaniu, albo
   • jeden członek tej samej rodziny jest jedynym wspólnikiem lub jedynym udziałowcem spółki handlowej i równocześnie jest jej organem statutowym lub członkiem organu statutowego, a co najmniej jeden inny członek tej samej rodziny jest organem statutowym, członkiem organu statutowego, prokurentem lub członkiem rady nadzorczej tej spółki lub pozostaje w stosunku pracy z tą spółką,
2. spółdzielnia,
   • co najmniej dwóch członków tej samej rodziny wykonuje bezpośrednio lub pośrednio większość praw głosu i co najmniej jeden członek tej samej rodziny jest organem statutowym lub członkiem organu statutowego, albo
   • co najmniej dwóch członków tej samej rodziny czerpie korzyści majątkowe z działalności spółdzielni łącznie w wysokości ponad 50 proc. zysku po opodatkowaniu,
3. osoba fizyczna – przedsiębiorca, co najmniej jeden członek tej samej rodziny pozostaje w stosunku pracy z tą osobą fizyczną – przedsiębiorcą.

_{* Zgodnie § 2 pkt. 2 Kodeksu handlowego, przedsiębiorcą jest (a) osoba wpisana do rejestru handlowego, (b) osoba prowadząca działalność gospodarczą na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej, (c) osoba wykonująca działalność gospodarczą na podstawie zezwolenia innego niż zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie przepisów szczególnych, oraz (d) osoba fizyczna prowadząca produkcję rolną, zarejestrowana zgodnie z odrębnym rozporządzeniem.}

Definicja uwzględnia aktywny udział członków rodziny w przedsiębiorstwie, a także wymaga posiadania przez nich całej firmy lub co najmniej udziałów większościowych. Ustawa doprecyzowuje także, kogo należy traktować jako członka rodziny – mogą nimi być małżonkowie, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz osoby spokrewnione ze sobą do czwartego stopnia oraz ich małżonkowie. Należy doprecyzować, że ustawa wyodrębnia trzy rodzaje przedsiębiorstw rodzinnych:

1. Ewidencjonowane przedsiębiorstwo rodzinne
2. Rejestrowane przedsiębiorstwo rodzinne
3. Rodzinna farma

Przedsiębiorca rodzinny może zgłosić swoje przedsiębiorstwo do ewidencji na formularzu przygotowanym przez Ministerstwo Pracy. Ciekawe, że dokumenty zgłoszeniowe powinny uwzględniać informację o utrzymywaniu i rozwijaniu więzi rodzinnych, wzmacnianiu wartości rodzinnych oraz jakości życia rodzinnego, a także wszechstronnego rozwoju kultury (materialnej) i tradycji. Ewidencjonowane przedsiębiorstwo rodzinne może korzystać z oznaczenia „przedsiębiorstwo rodzinne” („rodinný podnik“) lub odpowiedniego skrótu („r. p.“), czy też złożyć wniosek o rejestrację. Z kolei rejestrowane przedsiębiorstwo rodzinne jest interesującą konstrukcją prawną, która stawia określone wymogi, które taki podmiot musi spełnić, np. przeznaczać co najmniej 12 proc. zysku po opodatkowaniu na wzmacnianie relacji wewnętrznych i zewnętrznych w okresie do jednego roku od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego, poprzez:

1. Edukację członków rodziny
2. Zabezpieczenie emerytalne członków rodziny
3. Wyjazdy rekreacyjne dla członków rodziny oraz pracowników
4. Opiekę zdrowotną dla członków rodziny oraz pracowników
5. Pomoc społeczną i opiekę dla członków rodziny

Zaproponowany przez ustawodawcę wachlarz jest charakterystyczny w działalności przedsiębiorstwa rodzinnego – poza wyjazdami rekreacyjnymi. Z pewnością integracja może wpływać na poprawę efektywności a także tworzyć i wspierać pozytywną kulturę organizacyjną.

Rejestrowane przedsiębiorstwo rodzinne powinno korzystać z oznaczenia „rejestrowane przedsiębiorstwo rodzinne” („registrovaný rodinný podnik“) lub skrótu („r. r. p.“). Różnice pomiędzy obiema konstrukcjami prawnymi zestawiono w poniższej tabeli.

Wreszcie trzecią ustawową formą przedsiębiorstwa rodzinnego jest  rodzinna farma, która prowadzi działalność rolniczą, w tym hodowlę ryb lub produkuje, przetwarza i handluje surowcami oraz produktami rolnymi.

Wsparcie dla przedsiębiorstw rodzinnych w Czechach

W praktyce zagranicznych przedsiębiorstw rodzinnych wykształcił się organ rady rodziny, który uznawany jest jako najbardziej kluczowy dla funkcjonowania tych podmiotów, chociaż nie ma umocowania prawnego. Występuje on także w nielicznych przypadkach polskich firm rodzinnych. Warto nadmienić, że pierwszą radę rodziny wprowadziła Firma Roleski, w której organ ten funkcjonuje do tej pory. Natomiast Słowacja zdecydowała się usankcjonować radę w swoim prawodawstwie. Zgodnie z ustawą, rada przedsiębiorstwa rodzinnego (oficjalna nazwa) jest „kolegialnym organem przedsiębiorstwa rodzinnego, którego wewnętrzną organizację oraz funkcjonowanie reguluje statut rady przedsiębiorstwa rodzinnego”. Statut jest zatem kluczowym dokumentem dla działalności rady i powinien być zatwierdzony przez osobę prawną, spółdzielnię albo osobę fizyczną. Rada powinna składać się z co najmniej trzech członków, przy czym większość powinna pochodzić z tej samej rodziny. Ustawa reguluje również zakres spraw, jakimi powinna się zajmować:

1. wyznaczać strategię długoterminową przedsiębiorstwa,
2. ukierunkowywać politykę rodzinną na przedsiębiorstwo rodzinne oraz zgodność celów przedsiębiorstwa rodzinnego z celami rodziny,
3. relacjami pomiędzy rodziną a przedsiębiorstwem rodzinnym, prawami i obowiązkami członków tej rodziny w stosunku do przedsiębiorstwa rodzinnego, a także potrzebami członków rodziny,
4. warunkami przyjęcia lub zwolnienia członków rodziny do przedsiębiorstwa rodzinnego,
5. sukcesją i przygotowaniem kolejnego pokolenia do przejęcia przedsiębiorstwa rodzinnego, wymiany pokoleniowej organu statutowego lub członków organu statutowego oraz przeniesieniem prawa własności lub głosu,
6. informacjami związanymi z przedsiębiorstwem rodzinnym, które należy przekazać członkom rady.

Rada podejmuje decyzje większością głosów (statut może zaostrzyć ten wymóg) wszystkich obecnych członków. Każdy z członków dysponuje jednym głosem. Posiedzenia rady powinny odbywać się co najmniej raz w roku, z których powinien być sporządzony protokół (Ministerstwo Pracy może zażądać wglądu do niego). Warto dodać, że rady funkcjonowały dotychczas w przedsiębiorstwach rodzinnych na Słowacji. Erika Matwij, ekspertka Inštitútu Rodinného Businessu na Słowacji, podkreśla, że  organ ten odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu firm rodzinnych. Uważa, że w trakcie spotkań rad porusza się bardzo wrażliwe kwestie, dlatego powinny uczestniczyć w nich członkowie bardzo bliskiej rodziny ze względu na wpływ decyzji na firmę oraz firmy na rodzinę.

Wspomniano, że ustawa będzie miała wpływ na znaczną część sektora MŚP, ale również duże firmy rodzinne. Warto wspomnieć o największych słowackich podmiotach rodzinnych. Największa firma rodzinna na Słowacji – Niké – należy do Otta (ojciec) i Romana (syn) Bergerów, w której syn sprawuje funkcję dyrektora operacyjnego. Przedmiotem jej działalności są zakłady bukmacherskie (sportowe, kasyna online). Firma zanotowała przychód w wysokości 733,3 mln euro w 2022 r. W czasie pandemii stworzyła Fundusz Przyszłości Sportu oraz zaczęła wspierać związki sportowe. Druga największa firma rodzinna należy do rodziny Labaš (o takiej samej nazwie). Kluczową rolę odgrywa w niej ojciec Miroslav, który zaangażował swoich dwóch synów – Miroslava oraz Richarda. Firma zajmuje się sprzedażą (także internetową) oraz dystrybucją żywności. To największy detalista we wschodniej Słowacji, który posiada magazyny oraz sieć detaliczną Fresh. Z kolei trzecie miejsce zajmuje Grupa Raven należąca do rodziny Harvánek, która jest jednym z największych dystrybutorów materiałów hutniczych i budowlanych na Słowacji. W analogicznym okresie odnotowała przychód porównywalny do firmy Labaš. Poniżej przedstawiono ranking dwudziestu największych słowackich przedsiębiorstw rodzinnych.

Podsumowując, kolejny kraj wprowadził, po dziesięciu latach od podjęcia pierwszej próby, pojęcie i regulację dotyczącą przedsiębiorstwa rodzinnego. Pierwszą próbę uregulowania tych podmiotów podjęła już w 2013 roku grupa posłów, której projekt o przedsiębiorstwie rodzinnym odrzucono w trzecim czytaniu, m.in. ze względu na nieadekwatne rozwiązania w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz podatkowych. Dwa lata później ta sama grupa wzmocniona o dodatkowego posła próbowała ponownie przeprowadzić projekt przez proces legislacyjny, ale znów go odrzucono – tym razem w pierwszym czytaniu. Od tamtego czasu nie podejmowano kolejnych prób do czasu skutecznego wprowadzenia obecnej regulacji. Milan Krajniak, ówczesny Minister Pracy, Spraw Społecznych i Rodziny stwierdził: „Po raz pierwszy wprowadzono przedsiębiorstwo rodzinne do  prawodawstwa na Słowacji. Przyjęta ustawa o gospodarce społecznej pozwoli nam wspierać rodzime firmy, małych i średnich przedsiębiorców, zgodnie z przepisami unijnymi. Podobnie jak zdefiniowaliśmy w ustawie przedsiębiorstwa społeczne, tak też zdefiniowaliśmy przedsiębiorstwa rodzinne, a tym samym dobrowolnie umożliwiamy tym, dla których biznes to nie tylko zysk, ale i serce, prawne wsparcie również innych członków rodziny”.

Firmy rodzinne są coraz bardziej dostrzegane i doceniane dzięki roli, jaką odgrywają w gospodarkach. Niektóre państwa decydują się na wprowadzenie regulacji, która pozwala definiować te podmioty oraz prowadzić odpowiednią wobec nich politykę. Które państwo będzie następne?

(©Envato)

Poprzednie zdjęcie> Następne zdjęcie Zamknij pokaz zdjęć