Ernest Pytlarczyk (©archiwum własne)
Ernest Pytlarczyk: Prawdopodobnie ani strefa euro, ani Stany Zjednoczone nie są optymalnymi obszarami walutowymi, choć Stanom jest zdecydowanie bliżej. W USA także występują różnice w cyklach gospodarczych pomiędzy stanami, różne są modele gospodarcze. Transfery fiskalne, które miały wygładzać te różnice powodują, że stany, które były biedniejsze stają się jeszcze biedniejsze, bo następuje odpływ wykwalifikowanych pracowników. Postępuje tzw. selekcja negatywna.
Mam wrażenie, że ta idea, teoria optymalnego obszaru walutowego, w ogóle znika z ekonomii. Nie ma żadnego praktycznego zastosowania obecnie.
To co różni te dwa bloki, to mobilność czynników produkcji, choć ta jest mniejsza niż lata temu. USA są krajem z jednym językiem, ujednoliconą kulturą, a strefa euro to jednak blok państw narodowych, co utrudnia mobilność. W strefie euro cykle koniunkturalne są mniej skoordynowane, a szoki zewnętrzne, w różny sposób oddziałują na gospodarki poszczególnych krajów, co powoduje, że instrumenty, którymi dysponuje EBC nie są odpowiednie, by te szoki akomodować.
Wydawało się, że mamy do czynienia z modelowym szokiem symetrycznym, który dotyka wszystkich w taki sam sposób. Ale okazuje się, że tak nie jest. W Europie obowiązują różne reżimy zamykania gospodarek, natężenie choroby jest różne i różnie sobie kraje radzą ze skutkami epidemii. Początkowa reakcja odbywała się na poziomie państw, nie była skoordynowana. W strefie euro widać, że ewidentnie najmocniej dotknięte są takie kraje jak Francja, Hiszpania i Włochy, a kraje takie jak Niemcy mniej – tam wprowadzono co prawda lockdown, ale odpowiedź fiskalna jest większa, przeprowadza się także więcej testów. A z kolei w krajach Europy Środkowo-Wschodniej notujemy dużo mniejsze rozsianie tej choroby, na dużo mniejszą część populacji.
Przede wszystkim, to ciągle nie jest idea euroobligacji, solidarnej odpowiedzialności za wyemitowany dług. Zamiast tego będziemy mieli nowy fundusz, w którym jest ściśle określone, kto odpowiada za jaką część zadłużenia – tak jak to było w funduszach spójności. Będą płatnicy netto i beneficjenci netto. To jest bardzo istotne z punktu widzenia stymulacji gospodarki, która ma nastąpić w Europie. Ale to nie jest unia fiskalna, w której każdy solidarnie odpowiada za całość.
Jest to na pewno krok do przodu – bo mamy odpowiedź na sytuację gospodarczą, ale nie zmienia to mechaniki działania strefy euro i UE. A do tego, jeszcze tego programu nie uchwalono.
Strefa euro zmieniłaby się z grupy krajów, które umawiają się na coś – w twór na poziomie takim jak państwo, gdzie budżet wspólnotowy, czy federalny, jest nadrzędny. I finansowany z podatków. Na przykładzie Polski – nie ma nigdzie napisane, za jaką część budżetu odpowiada województwo mazowieckie – po prostu kontrybuują więcej ci, którym się lepiej powodzi.
Mogłyby to być środki z paneuropejskich podatków – np. był pomysł opodatkowania firm Big Tech, wówczas nie wkraczamy w bezpośrednie opodatkowanie obywateli – to byłoby jakieś rozwiązanie pośrednie. Ale to by oznaczało, że jest jakiś podatek, albo jakaś część podatku, która jest przekazywana do budżetu Unii Europejskiej. Obecnie taki mechanizm istnieje w formie okrojonej – budżet UE jest finansowany z wpłat krajów członkowskich, części VAT i ceł.
Obligacje wieczyste nie są najlepszym sposobem na finansowanie EFOG
To że unia fiskalna nie powstaje, to nie jest przypadek. Po prostu społeczeństwa europejskie nie są na nią gotowe. To co teraz widzimy, to jest dyskusja typowa dla UE, czyli kto zapłaci więcej, a kto mniej. To dyskusja, której na poziomie państw narodowych nie obserwujemy – poza „Janosikowym”, które jest jakimś pobocznym tematem, zupełnie nie zajmuje ludzi w Polsce, który region wpłaca więcej do budżetu. A tymczasem na poziomie UE to, kto ile kontrybuuje, wciąż jest istotną kwestią. To wynika z tego, że wciąż nie ma wspólnej tożsamości europejskiej.
W USA było jednak coś, co łączyło stany – kultura, język, walka o niepodległość. Mutualizacja długów zresztą wykuwała się latami. W Europie możemy to próbować przyspieszyć, ale jest ryzyko, że oddamy głos populistom. Unia fiskalna jest problemem politycznym. UE pod względem gospodarczym jest zintegrowana – i to jest olbrzymia wartość. Ale jest ryzykowne forsowanie idei federacji politycznej. Od 2010 r. jesteśmy mądrzejsi o kilka doświadczeń w krajach takich jak Włochy, Grecja, a nawet Francja.
Dokładnie. Te transfery są na dłuższą metę nieefektywne. W przypadku Niemiec Wschodnich nie przyspieszyły konwergencji, co więcej, te transfery spowodowały niewspółmierny wzrost płac, co jeszcze pogorszyło konkurencyjność tych regionów. To jest problem wewnętrznej dewaluacji, która w ramach jednego państwa jest tym trudniejsza do przeprowadzenia.
To się częściowo dzieje, ale to nie jest pożądane. Te kraje stają się bowiem coraz słabsze i wymagają coraz większego wsparcia. Konwergencja wówczas nie postępuje. W Europie nie będzie zgody na to, by w jednym kraju były tylko domki letniskowe, a w drugim – fabryki.
Nie, nie, nie. Ten mechanizm nadal jest niezwykle istotny. Dla Polski, pozostawanie poza strefą euro, to że mamy płynny kurs walutowy i niezależny bank centralny, wciąż jest jedną z największych korzyści. Mamy opcję (opcję dewaluacji waluty), a opcja zawsze ma jakąś wartość.
Chcielibyśmy mieć jak najkrótszą recesję, być jak najmniej dotknięci kryzysem, a jednocześnie mieć dodatkowe „dopalanie” ze strony złotego. RPP obniżyła stopy z oczekiwaniem, że złoty będzie się osłabiał, ale prawda jest taka, że w strefie euro stopy są jeszcze niższe, a poluzowanie ilościowe jest olbrzymie. I inwestorzy – widząc, że Polska ma nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących, że Polska będzie miała prawdopodobnie jedną z najkrótszych recesji, że rozsianie wirusa jest relatywnie małe, a udział turystyki jest niski w porównaniu z krajami Południa – uznali, że można dyskontować te lepsze perspektywy. I dlatego popyt na polskie aktywa jest wysoki.
Możemy być zawiedzeni, że nie mamy dodatkowej stymulacji z kanału walutowego, ale nie mamy jej dlatego, że nasza sytuacja jest relatywnie dużo lepsza.
Żeby nie spłaszczać wszystkiego do kursu walutowego – bardzo ważne jest, że mamy niezależny bank centralny. Nie musieliśmy czekać na to, co zrobi EBC i czy ten program będzie odpowiedni do naszej sytuacji. A EBC ma teraz własne problemy, np. z niemieckim trybunałem konstytucyjnym.
W Polsce mamy NBP, który skroił program pod polskie realia, wprowadził luzowanie ilościowe. Do tego jest „hotline” między instytucjami, które prowadzą fundusz antycovidovy a NBP. Ciężko oczekiwać, żebyśmy mieli tak skonstruowany program pod nasze potrzeby, gdybyśmy byli w strefie euro.
To jest potwierdzenie, że bycie poza strefą euro przynosi Polsce korzyści w czasie kryzysu. Nie skupiałbym się na kursie złotego, ale na tym, jak duża była swoboda działania NBP.
– rozmawiał Maciej Jaszczuk
Dr Ernest Pytlarczyk – od kwietnia 2020 r. zajmuje stanowisko główny ekonomista Banku Pekao, a wcześniej, przez wiele lat pełnił tę funkcję w mBanku. Współautor (wraz ze Stefanem Kawalcem) książki „Paradoks euro. Jak wyjść z pułapki wspólnej waluty?”, wydanej w 2016 r.
Chiny stopniowo zagarniają kolejne kluczowe obszary naukowo-badawcze. Australian Strategic Policy Institute potwierdził, że dominują w 37 kluczowych technologiach na 44. W 2024 r. drugi raz z rzędu chińskie klastry naukowo-techniczne były najliczniej reprezentowane w rankingu WIPO. Chińscy naukowcy w styczniu 2025 r. ogłosili, że ich DeepSeek-R1 pokonał OpenAI o1 w trzech z pięciu testów. Po sukcesie sondy Chang'e-6, Pekin rozpoczął natomiast program rozwoju nauki o kosmosie do 2050 r.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
