(©Envato)
W konsekwencji, odmienne kształtowanie się inflacji w różnych lokalizacjach/regionach kraju przyczynia się do zróżnicowanych ocen inflacji konsumentów, co stanowi wyzwanie dla banku centralnego – tak na poziomie analitycznym, jak też komunikacyjnym.
Badania ankietowe pokazują, że opinie konsumentów o przyszłej inflacji są bardzo zróżnicowane (wykres 1). Kobiety, osoby o niższych dochodach i gorzej wykształcone zazwyczaj oczekują wyższej inflacji w przyszłości niż mężczyźni, osoby o wyższych dochodach i lepszym wykształceniu. Zróżnicowanie oczekiwań inflacyjnych między konsumentami pomagają wyjaśnić również ich odmienne nawyki zakupowe oraz doświadczenie epizodów wysokiej inflacji w przeszłości.
Zróżnicowanie oczekiwań inflacyjnych jest – obok samego poziomu oczekiwań – ważną ich charakterystyką, do której banki centralne przykładają coraz większą wagę. Znaczenie tej charakterystyki potwierdzają liczne badania empiryczne.
Po pierwsze, zróżnicowanie to może sygnalizować zmiany strukturalne w gospodarce. Po drugie, przy rosnącym zróżnicowaniu oczekiwań inflacyjnych mechanizm transmisji polityki pieniężnej może istotnie odbiegać od swego normalnego kształtu: zaostrzenie polityki pieniężnej może prowadzić do wzrostu oczekiwań inflacyjnych i samej inflacji. Dzieje się tak za sprawą tzw. efektów sygnalizacji (wzrost stóp procentowych jest interpretowany jako wskazówka, że presja popytowa rośnie i że inflacja będzie wyższa), które w reżimie dużego zróżnicowania oczekiwań inflacyjnych mogą być silniejsze niż efekty tradycyjnego kanału stopy procentowej. Po trzecie, zróżnicowanie krótkoterminowych oczekiwań inflacyjnych konsumentów może mieć dodatkową wartość informacyjną w odniesieniu do przyszłej inflacji, a duże zróżnicowanie tych oczekiwań może prowadzić do odkotwiczenia długoterminowych oczekiwań tej grupy podmiotów.
W niedawnym opracowaniu sprawdziliśmy czy procesy cenowe obserwowane lokalnie, w regionie zamieszkania konsumenta, mają wpływ na jego opinię o przyszłej inflacji, prowadząc do zróżnicowania oczekiwań inflacyjnych, czy też opina ta jest kształtowana jedynie pod wpływem krajowej inflacji. Badanie przeprowadziliśmy na danych zagregowanych i indywidualnych dotyczących oczekiwań inflacyjnych konsumentów w Stanach Zjednoczonych.
Amerykańskie Bureau of Labor Statistics publikuje dane o inflacji w skali kraju oraz w podziale na cztery regiony: Południe, Zachód, Środkowy Zachód oraz Północny Wschód. W poszczególnych regionach występują dość duże i utrzymujące się przez dłuższy czas różnice w poziomie inflacji (wykres 2). Na przykład, w latach 2015-2020 inflacja na Zachodzie była średnio o 0,7 pkt proc. wyższa niż w gospodarce amerykańskiej ogółem. Analizy z początku tego okresu wskazują, że za odmienny przebieg inflacji w regionie zachodnim odpowiadały w największym stopniu odmienne kształtowanie się cen energii oraz cen wynajmu (tzw. shelter inflation).
W opisywanym badaniu zastosowaliśmy dwa różne modele teoretyczne formułowania oczekiwań inflacyjnych. Pierwsze podejście wykorzystuje model sztywności informacyjnych, tzw. model epidemiologiczny, zgodnie z którym tylko część konsumentów regularnie uaktualnia swoje oczekiwania inflacyjne pod wpływem nowych informacji (reprezentowanych przez prognozy inflacyjne ekspertów), zaś pozostali podążają za swymi oczekiwaniami deklarowanymi w poprzednim okresie. Występowanie konsumentów niedostosowujących swoich przewidywań pozwala wyjaśnić utrzymujące się zróżnicowanie oczekiwań inflacyjnych. Uogólniona wersja tego modelu bierze pod uwagę dodatkowe źródła różnic oczekiwań inflacyjnych między konsumentami, tj., zróżnicowanie prognoz ekspertów oraz różną skłonność konsumentów do uczenia się od ekspertów. W naszym badaniu do zróżnicowania opinii konsumentów dodatkowo mogą przyczyniać się różnice w inflacji w różnych regionach kraju.
Znaczenie regionalnych procesów cenowych uwzględniliśmy w modelu epidemiologicznym na kilka sposobów, w zależności od specyfiki wykorzystywanych danych. Po pierwsze, sprawdziliśmy czy regionalna inflacja pomaga wyjaśniać zróżnicowanie opinii między konsumentami. Po drugie, zweryfikowaliśmy zróżnicowanie wag przykładanych do regionalnej inflacji. Po trzecie, zbadaliśmy czy inflacja regionalna, właściwa dla miejsca zamieszkania konsumenta, pomaga wyjaśnić poziom oczekiwań inflacyjnych.
Nasze analizy na danych zagregowanych, obejmujące 40-letni okres, dla którego dostępne są dane sondażu konsumenckiego Michigan Surveys of Consumers, pokazują, że w kwartale przeciętnie ok. 14 proc. konsumentów aktualizuje swoje oczekiwania odnośnie inflacji za 12 miesięcy pod wpływem prognoz ekspertów, zaś ok. 12 proc. konsumentów czyni to pod wpływem inflacji w regionie, w którym mieszka. Regionalne zróżnicowanie inflacji wydaje się wpływać na zróżnicowanie rocznych oczekiwań inflacyjnych, choć w ujęciu ilościowym wpływ ten jest dość niewielki. Ponadto, konsumenci mają różną skłonność do przywiązywania wagi do inflacji regionalnej, co jest kolejnym czynnikiem zwiększającym zróżnicowanie oczekiwań.
Znaczenie regionalnej inflacji w procesie formułowania oczekiwań inflacyjnych konsumentów potwierdziła analiza danych pochodzących z innej ankiety, tj. Survey of Consumer Expectations (SCE), administrowanej przez Federal Reserve Bank w Nowym Jorku. Zaletą tego zbioru danych jest to, że konsumenci uczestniczą w badaniu przez kilkanaście kolejnych miesięcy, dzięki czemu można śledzić ewolucję opinii pojedynczych respondentów. Ponadto uczestnicy SCE wypowiadają się o przewidywanej inflacji w różnych horyzontach czasowych (za 12 i 36 miesięcy) oraz ujawniają wiele informacji o sobie, włącznie z poziomem swej znajomości ogólnych zasad ekonomii (ang. financial literacy). Ankieta ta obejmuje jednak znacznie krótszy okres – została ona wprowadzona w 2013 r.
Analiza tego szczegółowego zbioru danych pokazała, że formułując opinie o przyszłej inflacji, konsumenci biorą pod uwagę tylko informacje o regionalnej inflacji, całkowicie pomijając dane nt. krajowej inflacji. Dotyczy to zarówno opinii o inflacji za 12 miesięcy, jak i za 36 miesięcy. Aby lepiej zrozumieć, jak konsumenci formułują opinie o przyszłej inflacji, rozbiliśmy inflację CPI na trzy główne komponenty, tj. inflację z wyłączeniem cen żywności i energii, inflację cen żywności oraz inflację cen energii. Okazało się, że w przypadku oczekiwań krótkoterminowych (za 12 miesięcy) największą rolę odgrywa regionalna inflacja cen żywności, zaś w przypadku oczekiwań średnioterminowych (za 36 miesięcy) – regionalna inflacja z wyłączeniem cen żywności i energii.
Drugie podejście teoretyczne, w ramach którego badaliśmy znaczenie regionalnej inflacji, zakłada, że oczekiwania inflacyjne konsumentów są kształtowane pod wpływem inflacji doświadczanej w przeszłym życiu konsumenta. Inflacja z bliższej przeszłości może silniej wpływać na bieżące opinie, zaś ta z odleglejszej przeszłości – w mniejszym stopniu. Ponieważ nie wiadomo jak daleko wstecz konsumenci sięgają pamięcią, ani jak szybko maleją wagi przeszłych obserwacji (jak szybko konsumenci zapominają historyczną inflację), rozważyliśmy różne warianty i wybraliśmy ten, który najlepiej pasuje do danych o oczekiwaniach inflacyjnych pochodzących z SCE. Następnie przy pomocy regresji próbowaliśmy wyjaśnić poziom oczekiwań inflacyjnych konsumentów zarówno średnią ważoną przeszłej inflacji krajowej, jak i inflacji regionalnej, właściwej dla miejsca zamieszkania konsumenta.
Jak oczekiwania inflacyjne wpływają na decyzje gospodarstw domowych?
Uzyskane wyniki sugerują, że amerykańscy konsumenci formułując opinie o przyszłej inflacji biorą pod uwagę zrealizowaną inflację w okresie ostatnich czterech lat oraz że obserwacje z niedawnej przeszłości mają podobne lub tylko nieznacznie większe znaczenie niż starsze. Podobnie jak w przypadku modelu epidemiologicznego, wyniki estymacji wskazują na znaczenie regionalnej inflacji w kształtowaniu się krótkoterminowych oczekiwań inflacyjnych. W przypadku oczekiwań średnioterminowych wyniki są mniej jednoznaczne.
Podsumowując, nasze badanie pokazuje, że inflacja regionalna może być lepszym przybliżeniem inflacji postrzeganej przez konsumentów, wpływającej na ich oczekiwania inflacyjne, aniżeli ogólnokrajowy agregat. W ujęciu ilościowym nie jest to wprawdzie czynnik kluczowy dla zrozumienia zróżnicowania oczekiwań inflacyjnych między konsumentami, niemniej jednak wart jest on uwzględnienia przy interpretowaniu tego zróżnicowania w okresach o bardzo odmiennym przebiegu procesów inflacyjnych w poszczególnych regionach.
Autorzy wyrażają własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Szczegółowe wyniki badania zostały opisane w NBP Working Paper No. 338.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
