(©Envato)
Za sprawą kooperacji FAO i WHO powstał w 1963 r. Codex Alimentarius, Wspólny Program Standardów Żywności FAO/WHO, będący zbiorem norm żywnościowych przyjętych na poziomie międzynarodowym. W zależności od sytuacji geopolitycznej normy kodeksu ewoluowały. Ostatnie ważniejsze zmiany wprowadzone zostały w 2020 r. w związku z pandemią koronawirusa. Przy okazji każdego spotkania członków komisji Codex Alimentarius wprowadzane są jednak aktualizacje dotyczące żywności bądź norm sanitarnych. Nazwa Codex Alimentarius pochodzi z łaciny i oznacza „kodeks żywnościowy”. W rezultacie standardy kodeksowe to międzynarodowe teksty dotyczące żywności, tj. normy, kodeksy postępowania i postępowania higienicznego, wytyczne oraz inne zalecenia. Leki weterynaryjne, pestycydy, dodatki do żywności i zanieczyszczenia to tylko niektóre z zagadnień omawianych na spotkaniach komisji, zarówno na poziomie globalnym jak i regionalnym. Standardy Kodeksu opierają się na solidnych podstawach naukowych dostarczonych przez niezależne międzynarodowe organy oceny ryzyka lub na doraźnych konsultacjach organizowanych przez FAO i WHO.
Aktualnie stronami Codex Alimentarius jest 188 państw oraz jedna organizacja międzynarodowa – Unia Europejska. Dla przykładu Polska jest stroną od początku istnienia kodeksu, czyli od 1963 r. Ostatnimi państwami, które przystąpiły do kodeksu są: Timor Wschodni (2018 r.), San Marino (2016 r.), Sudan Południowy (2015 r.), Turkmenistan (2012 r.) oraz Azerbejdżan (2011 r.). Członkostwo w Komisji jest otwarte dla wszystkich krajów członkowskich i członków stowarzyszonych FAO i WHO, którzy są zainteresowani międzynarodowymi standardami żywności.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/davos-2021-dzien-drugi/
Główne cele norm żywnościowych
Normy żywnościowe mają na celu ochronę zdrowia konsumentów i zapewnienie uczciwych praktyk w obrocie żywnością. Publikacja Codex Alimentarius ma na celu opracowanie i ustanawiania definicji dotyczących żywności, aby pomóc w ich harmonizacji, a tym samym ułatwić handel międzynarodowy. Procedury są wyraźnie określone, otwarte i przejrzyste. Normy mają charakter zaleceń do dobrowolnego stosowania przez członków, służą w wielu przypadkach jako podstawa ustawodawstwa krajowego. Porozumienia WTO w sprawie środków sanitarnych i fitosanitarnych (porozumienie SPS) oraz w sprawie barier technicznych w handlu (porozumienie TBT) zachęcały członków WTO do harmonizacji przepisów krajowych ze standardami międzynarodowymi. Na mocy Porozumienia SPS członkowie WTO mogą wdrażać normy krajowe, które są bardziej rygorystyczne niż te zawarte w Kodeksie. Czyniąc to, członkowie WTO mogą jednak zostać poproszeni o przedstawienie naukowego uzasadnienia, że takie rygorystyczne środki sanitarne są wymagane do osiągnięcia odpowiedniego poziomu ochrony, a także o wykazanie, że podjęte środki opierają się na ocenie ryzyka. Normy, wytyczne i inne zalecenia Kodeksu mogą również służyć jako odniesienie w przypadku sporu dotyczącego handlu żywnością.
Komisja Codex Alimentarius (znana również jako CAC) jest organem odpowiedzialnym za wszystkie sprawy dotyczące wdrażania Wspólnego Programu Standardów Żywności FAO/WHO. Komisja spotyka się na regularnych sesjach raz w roku, na przemian albo w Genewie, albo w Rzymie. Program działań Komisji jest finansowany ze zwykłych budżetów WHO i FAO, a wszystkie prace podlegają zatwierdzeniu przez dwa organy zarządzające organizacji macierzystych. Komisja pracuje w sześciu oficjalnych językach ONZ.
Normy żywnościowe mają na celu ochronę zdrowia konsumentów i zapewnienie uczciwych praktyk w obrocie żywnością
Procedura przyjęcia nowej normy zazwyczaj odbywa się w następujący sposób: Rząd zainteresowanego państwa lub komitet pomocniczy Komisji przedstawia propozycję opracowania normy. Następnie ten ostatni przygotowuje do dyskusji dokument przedstawiający cel, jaki ma zostać osiągnięty za pomocą proponowanej normy. Rozpoczęcie procesu następuje wraz z przeglądem dokumentu projektowego przez Komisję, która następnie decyduje, czy norma powinna zostać opracowana. Sekretariat Komisji przygotowuje wstępny projekt standardu i rozsyła go do rządów państw członkowskich i innych komitetów Kodeksu w celu przeprowadzenia dwóch rund uwag i rad. Opracowanie standardów w konsekwencji może zająć kilka lat i z tego powodu prace te mogą wydawać się żmudne oraz nieefektywne.
Ostatnie spotkanie Komisji tzw. CAC45 miało charakter hybrydowy. Sesje plenarne odbywały się w Rzymie, siedzibie FAO. Pierwsze spotkanie, rozpoczęło się w poniedziałek 21 listopada 2022 r. Jedenaście nowych tekstów zawiera m.in. wytyczne dotyczące gotowej do spożycia żywności leczniczej oraz postępowania w 13 najwyższych dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń. Drugi rok z rzędu proces przyjmowania raportu odbył się online (12–13 grudnia 2022 r.). Po ośmiu godzinach poświęconych na przyjęcie raportu, Tom Heilandt, sekretarz FAO/WHO Codex Alimentarius Commission, stwierdził, że należy usprawnić ten rytuał (uchwalania raportu). „Musimy lepiej określić, co chcemy uzyskać z raportów, a następnie zdefiniować cel (…). W przyszłości Codex mógłby rozważyć powołanie komitetu redakcyjnego złożonego z członków, którzy uzgodnią streszczenia i wnioski. Taki system obowiązuje w ramach FAO. Musimy również przyjrzeć się sposobowi, w jaki przeprowadzamy debatę, czy to za pomocą procedury pisemnej, wirtualnej, hybrydowej czy fizycznej” – podkreślał. Ostatnie trzy komisje korzystały z wirtualnej formy, ale Heilandt planuje powrót od CAC46 do fizycznego przyjmowania raportów z wyjątkowym zdalnym udziałem. CAC46 planowane jest w terminie od 27 listopada 2023 do 02 grudnia 2023 r.
Komisja Codex Alimentarius (znana również jako CAC) jest organem odpowiedzialnym za wszystkie sprawy dotyczące wdrażania Wspólnego Programu Standardów Żywności FAO/WHO
Struktura organizacyjna
W strukturze organizacyjnej Codex Alimentarius, o czym warto wspomnieć, jest jeszcze Komitet Wykonawczy, który składa się z przewodniczącego, trzech wiceprzewodniczących, sześciu koordynatorów regionalnych i siedmiu wybranych przedstawicieli z różnych grup geograficznych Codexu. Pomiędzy sesjami Komitet Wykonawczy działa jako organ wykonawczy Komisji. Na jego czele stoi obecnie Steve Wearne z Wielkiej Brytanii. Jego zastępcami są: Diego Varela z Chile oraz Allan Azegele z Kenii i Raj Rajasekar z Nowej Zelandii. Komitet Wykonawczy pomaga w zarządzaniu programem opracowywania standardów Komisji poprzez przeprowadzanie tzw. „krytycznego przeglądu” propozycji i monitorowanie postępów w opracowywaniu standardów. Spotkania CCEXE odbywają się naprzemiennie w Genewie (ostatnio CCEXE84 obradował między 10 a 14 lipca 2023 r.) oraz w Rzymie (CCEXE85 planowane jest na 20–24 listopada 2023 r.). Komitet Wykonawczy może w razie potrzeby powołać podkomitet, aby umożliwić mu jak najskuteczniejsze wykonywanie swoich funkcji. W konsekwencji struktura organizacyjna niczym nie różni się od innych organizacji międzynarodowych. W pewnym stopniu brakuje jednak płynności w przejściu prac komisji i komitetu. Czasami ich działania są rozbieżne i utrudniają przyjęcie nowej normy.
W 1964 r., na drugiej sesji, Komisja powołała Komitet Koordynacyjny dla Europy, który miał zastąpić „Europejską Radę Kodeksu Żywnościowego” i „Grupę Doradczą ds. Europy”. Pierwsze spotkanie Komitetu Koordynacyjnego dla Europy odbyło się w lipcu 1965 r. w Bernie w Szwajcarii. Wzięło w nim udział 16 krajów z regionu. Obecne Niemcy, sprawują koordynację za pośrednictwem Federalnego Ministerstwa Wyżywienia i Rolnictwa (BMEL). Głównymi priorytetami naszego zachodniego sąsiada jako koordynatora są:
Analogicznie w pozostałych regionach działają komitety regionalne. Przykładowo Regionalny Komitet Koordynacyjny ds. Bliskiego Wschodu, skupiający kraje regionu Bliskiego Wschodu (dla FAO) i regionu wschodniośródziemnomorskiego (dla WHO) funkcjonuje od 2001 r. Obecny koordynator regionalny na Bliski Wschód ma siedzibę w Saudyjskim Urzędzie ds. Żywności i Leków w Rijadzie. Arabia Saudyjska przeprowadziła w czerwcu kampanię multimedialną z okazji Światowego Dnia Bezpieczeństwa Żywności (Międzynarodowy Dzień Bezpieczeństwa Żywności został ustanowiony w 2018 r., na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, z inicjatywy Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO i ma na celu podnoszenie świadomości i promowanie właściwych zachowań w obszarze bezpieczeństwa żywności). Saudyjskie władze podkreślały, że tegoroczne hasło „Standardy żywności ratują życie” potwierdza znaczenie bezpieczeństwa produktów na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, począwszy od produkcji i wytwarzania, aż po transport, konserwację i przechowywanie, a skończywszy na wystawieniu tych produktów na rynkach dla konsumenta. Zorganizowano też m.in. sympozjum pod hasłem: „Standardy żywnościowe ratują życie”, którego celem było zwrócenie uwagi na krajowe wysiłki na rzecz ustanowienia norm ratujących życie i ich wdrażanie. Miały miejsce także warsztaty dotyczące: materiałów do opakowania żywności, perspektyw bezpieczeństwa żywności, rozwoju innowacyjności w żywności i rolnictwie czy roli norm w promowaniu bezpieczeństwa żywności.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/coraz-szybciej-w-strone-zielonego-rolnictwa/
Troska o zwierzęta i bezpieczeństwo żywności
Dobre żywienie zwierząt także jest przedmiotem troski komisji. Powszechnie wiadomo, że odgrywa ono istotną rolę w zdrowiu i dobrostanie zwierząt oraz w produkcji bezpiecznych produktów wysokiej jakości. Rosnące zapotrzebowanie na białko pochodzenia zwierzęcego doprowadziło do intensyfikacji produkcji zwierzęcej, opartej głównie na wykorzystaniu przemysłowych mieszanek paszowych. A to skutkowało coraz większym wykorzystaniem wybranych zbóż paszowych i nasion pastewnych, pestycydów i nawozów sztucznych, nowych oraz niekonwencjonalnych materiałów w produkcji pasz. Związek między bezpieczną paszą a bezpieczną żywnością jest obecnie bezsprzeczny. W szczególności nowoczesne podejście do bezpieczeństwa żywności zapobiega w powstawaniu zagrożeń na wczesnych etapach łańcucha produkcyjnego. Doprowadziło to do większej świadomości wśród producentów surowców, w tym rolników.
Uznając znaczenie karmienia zwierząt dla produkcji bezpiecznej żywności, Codex powołał dwie specjalne Grupy Zadaniowe, które opracowały teksty, mające na celu zapewnienie rządom wytycznych dotyczących dobrych praktyk żywienia zwierząt oraz przeprowadzania oceny ryzyka. Zanieczyszczenie środowiska jest brane pod uwagę, gdy poziom takich substancji w paszy i jej składnikach może stanowić zagrożenie dla zdrowia konsumentów w wyniku spożycia żywności pochodzenia zwierzęcego.
Związek między bezpieczną paszą a bezpieczną żywnością jest obecnie bezsprzeczny
Dobre praktyki higieniczne w rolnictwie, mają fundamentalne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności, są również kluczowe w walce z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe. Mikroorganizmy (bakterie, pasożyty, wirusy i grzyby) w żywności stanowią potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywności. Związek między stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych (środków, które mogą zabijać mikroorganizmy lub powstrzymywać ich wzrost) u zwierząt służących do produkcji żywności a pojawianiem się opornych mikroorganizmów w łańcuchu pokarmowym budzi niepokój i był przedmiotem licznych krajowych i międzynarodowych konsultacji. W 2006 r. Codex powołał pierwszą grupę zadaniową ds. oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w celu opracowania naukowych wytycznych dotyczących oceny i zarządzania ryzykiem dla zdrowia ludzkiego. Inne teksty Kodeksu dotyczą leków weterynaryjnych i ich pozostałości, higieny, pasz dla zwierząt.
Niewątpliwie problem bezpieczeństwa żywności będzie się wzmagał w najbliższych latach. Można spekulować czy w przyszłości zmieni się wpływ prac komisji skupionych wokół Codex Alimentarius i jego działanie będzie miało charakter praktyczny. Dobrym przykładem są inicjatywy Sułtanatu Omanu, gdzie oprócz ustanawiania kolejnych norm, organizowane są warsztaty, mające na celu uświadamianie rolników, producentów i konsumentów.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
