Doktor nauk ekonomicznych, politolog. Doradca ekonomiczny w Departamencie Zagranicznym NBP
(CC BY-NC-ND 2.0 Simone D. McCourtie, World Bank)
Działalność Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) kojarzy się przede wszystkim z doraźną pomocą finansową dla państw członkowskich w przypadku problemów z bilansem płatniczym lub w razie kryzysów finansowych, a także z nadzorem i zaleceniami dotyczącymi zarządzania finansami publicznymi czy prowadzenia polityki makroekonomicznej. Nie wszyscy wiedzą jednak, że Fundusz jest też prężnym ośrodkiem wspierania rozwoju zdolności instytucjonalnych (ang. capacity development) swoich członków. W roku finansowym 2020 na ten cel przeznaczył on 303 mln dol. Stanowiło to niemal jedną trzecią budżetu administracyjnego Funduszu.
Działalność MFW w obszarze budowania zdolności instytucjonalnych opiera się na wieloletnim doświadczeniu pracy ekspertów Funduszu w różnych krajach, w których jednym z kluczowych problemów ograniczających rozwój gospodarczy jest słabość instytucji publicznych w zakresie wdrażania reform oraz zarządzania państwem. Mandat Funduszu do udzielania wsparcia państwom w tym zakresie wynika również z art. V umowy o utworzeniu organizacji, który mówi o roli MFW we wspieraniu państw członkowskich w tworzeniu silnych instytucji i rozwijaniu indywidualnych zdolności koniecznych dla formułowania i wdrażania zdrowych polityk w obszarze gospodarki i finansów. Pomoc MFW jest ściśle powiązana z dwoma pozostałymi filarami jego aktywności, a więc z działalnością pożyczkową i nadzorem.
MFW jest jedną z niewielu instytucji udzielających państwom wsparcia w rozwoju instytucjonalnym w zakresie gospodarki i finansów w skali globalnej. Pomoc Funduszu dla państw członkowskich oferowana jest w wielu dziedzinach. Do podstawowych należą zarządzanie finansami publicznymi, polityka pieniężna i zarządzanie systemami finansowymi, jak również wdrażanie narzędzi służących pogłębianiu analizy makroekonomicznej, usprawnianiu reżimu prawnego oraz ulepszanie statystyki makroekonomicznej. Eksperci Funduszu doradzają urzędnikom wielu państw świata, jak zwiększyć dochody budżetowe, jak optymalnie zarządzać długiem publicznym, jak wdrażać skuteczne mechanizmy nadzorcze, a także jak walczyć z praniem brudnych pieniędzy czy gromadzić, przetwarzać i wykorzystywać dane statystyczne dotyczące gospodarki i finansów.
Eksperci Funduszu doradzają urzędnikom jak zwiększyć dochody budżetowe, optymalnie zarządzać długiem publicznym, walczyć z praniem brudnych pieniędzy
W ostatnim okresie przedmiotem współpracy i wsparcia MFW są też zagadnienia wiążące się z bieżącymi wyzwaniami dla gospodarki światowej i finansów międzynarodowych, takie jak wdrażanie wymogów kapitałowych (Bazylea II/III), polityki makro-ostrożnościowe, wdrażanie walut cyfrowych czy cyberbezpieczeństwo. Eksperci Funduszu pomagają ponadto państwom członkowskim w takich kwestiach jak ograniczanie nierówności, reformy systemów dotacyjnych państw czy ograniczanie wykluczenia finansowego.
MFW oferuje wsparcie zarówno instytucjom publicznym, jak i osobom fizycznym, przede wszystkim zatrudnionym w administracji publicznej państw członkowskich. Głównymi beneficjentami wsparcia są kraje rozwijające się, w tym zwłaszcza państwa o niskich dochodach. Co do zasady, pomoc ta świadczona jest przez Fundusz nieodpłatnie, choć pewne ograniczenia w tej dziedzinie dotyczą krajów o najwyższych dochodach. Wsparcie może być udzielone tylko na prośbę zainteresowanego kraju członkowskiego MFW i oparte jest na zaangażowaniu jego instytucji i urzędników we współpracę z ekspertami Funduszu. Jest też poddawane procesowi monitoringu i ewaluacji.
Wspierając swoich członków w rozbudowie zdolności instytucjonalnych, MFW stosuje różne formy pomocy, które standardowo dzieli na doradztwo (advise) i szkolenia (training). Są one starannie planowane w procesie dialogu politycznego oraz rozmów z potencjalnymi beneficjentami. Przykładowo – eksperci Funduszu są wysyłani na misje do państw członkowskich lub umieszczani jako stali doradcy (resident advisors) w poszczególnych krajach lub regionalnych centrach pomocy technicznej. Ponadto, organizowane są szkolenia, konferencje, seminaria i warsztaty. Wraz z wybuchem pandemii COVID-19 duża część tych zadań została przeniesiona do internetu. Dzisiaj wiele zadań Fundusz realizuje zdalnie w postaci wideokonferencji, kursów on-line, czy webinariów.
Ewolucja w podejściu
W ciągu ostatniej dekady działalność MFW w budowaniu zdolności instytucjonalnych uległa istotnej ewolucji. Przede wszystkim zwiększyła się jej skala, poszerzyła się baza zewnętrznych darczyńców skłonnych współfinansować działania pomocowe, a nacisk został położony na lepsze ustalanie priorytetów, lepszy pomiar wyników, bardziej przejrzyste koszty i silniejsze partnerstwo z darczyńcami. Ważnym aspektem stała się współpraca z innymi donatorami (takimi jak Bank Światowy, regionalne banki rozwoju czy agencje pomocowe poszczególnych państw) i koordynacja działań pomocowych dla poszczególnych beneficjentów. Kluczowego znaczenia nabrała także kwestia wzmacniania odporności instytucji krajowych na szoki zewnętrzne.
Fundusz systematycznie pracuje też nad podniesieniem jakości, efektywności i długofalowego wpływu (ang. impact) swoich działań w krajach członkowskich, dążąc m.in. do lepszej integracji swojej działalności szkoleniowej z działalnością pożyczkową, dialogiem politycznym i nadzorem, promując całościowe podejście do wspierania poszczególnych krajów, a także zwiększając przejrzystość działań pomocowych. Od jakiegoś czasu Fundusz zaczął też stosować bardziej elastyczne formy wsparcia. Ponadto większy nacisk jest kładziony na dostosowanie pomocy technicznej do indywidualnych możliwości absorpcyjnych oraz do osiągania konkretnych, mierzalnych rezultatów po stronie beneficjentów (IMF policies and practices on capacity development, IMF 2019). MFW musi starać się prowadzić długofalowe działania w zakresie rozbudowy instytucji, a jednocześnie pozostawać w stałej gotowości do udzielenia pomocy technicznej ad-hoc w przypadku wystąpienia szoków lub potrzeby przeprowadzenia szybkiego procesu reform.
Znaczenie ośrodków regionalnych
Istotna część działań MFW w obszarze budowania zdolności instytucjonalnych realizowana jest za pośrednictwem 17 ośrodków regionalnych, wspieranych 8 tematycznymi funduszami powierniczymi (ang. thematic trust funds). Podmioty te finansowane są zarówno przez Fundusz jak i przez donatorów, którzy uczestniczą w zarządzaniu nimi najczęściej poprzez udział ich przedstawicieli w komitetach sterujących. Działalność ośrodków regionalnych dostosowana jest do priorytetów państw danego regionu, a zatrudnieni w nich eksperci ściśle współpracują z nimi oraz donatorami, aby w miarę szybko reagować na pojawiające się potrzeby.
Ośrodki regionalne skupiają się na bezpośrednim doradztwie oferowanym przez MFW urzędnikom rządowym i bankowym w konkretnych sprawach lub na zapewnianiu specjalistów delegowanych na krótki lub długi okres, przede wszystkim w zakresie sposobów przeprowadzania reform strukturalnych. Ponadto centra te umożliwiają bliższy kontakt ekspertów Funduszu z administracją poszczególnych krajów i lepsze dostosowanie jego oferty pomocowej do lokalnych potrzeb. W ramach pracy regionalnych ośrodków szkoleniowych organizowane są też seminaria i warsztaty dla ekspertów i decydentów politycznych z danego regionu. Centra stanowią też punkt kontaktowy dla planowania, koordynacji i wdrażania całości działań MFW w obszarze rozwoju instytucjonalnego w danym regionie.
Pierwszy ośrodek regionalny powstał w 1992 r. w Wiedniu (Joint Vienna Institute), najmłodszym (17 z kolei) jest zainaugurowane 1 lutego 2021 r. Regionalne Centrum Pomocy Technicznej MFW na Kaukazie, w Azji Środkowej i Mongolii – CCAMTAC. Ma ono wspierać rozwój instytucjonalny dziewięciu państw członkowskich Funduszu (Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Mongolii, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu). Na siedzibę CCAMTAC wybrano Ałmaty (Kazachstan).
Za sprawą decyzji Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, które postanowiło o dofinansowaniu Centrum kwotą 2 mln zł na działalność w latach 2021 – 2026, Polska jest jednym z kilku krajów, które będą współdecydować o jego działalności i pośrednio wpływać na całokształt zaangażowania MFW w regionie Azji Środkowej i Kaukazu Południowego. Decyzja o zaangażowaniu finansowym związana jest ściśle z faktem współreprezentowania przez przedstawiciela Polski sześciu (Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu) z dziewięciu wymienionych wyżej państw na forum Rady Wykonawczej MFW. Polska, obsadzając w latach 2020-2022 stanowisko jednego z Dyrektorów Wykonawczych Funduszu, bierze coraz większą odpowiedzialność za reprezentowany region, co wiąże się również z większym zaangażowaniem w realizację potrzeb państw tej części świata.
Polska jest jednym z kilku krajów, które będą współdecydować o jego działalności i pośrednio wpływać na całokształt zaangażowania MFW w regionie Azji Środkowej i Kaukazu Południowego.
Utworzenie CCAMTAC należy widzieć w szerszym kontekście zasygnalizowanej powyżej ewolucji działalności MFW w zakresie rozwijania zdolności instytucjonalnych państw członkowskich, jak również jako ważny element strategii pogłębiania zaangażowania Funduszu we wspieranie polityki gospodarczej i budowanie instytucji w regionie Azji Środkowej i Kaukazu Południowego.
Centrum ma w pierwszym etapie skupić się na pomocy na takich polach jak: analizy makroekonomiczne, polityka fiskalna, polityka pieniężna i sektor finansowy oraz statystyka. Jego działalność w dłuższej perspektywie będzie w dużym stopniu zależała jednak od priorytetów biorców wsparcia oraz donatorów, a więc także i Polski. CCAMTAC zarządzany jest przez Komitet Sterujący, który formułuje strategiczne wytyczne i wyznacza priorytety działalności Centrum, zatwierdza też program prac i budżet CCAMTAC. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele państw-beneficjentów, donatorów oraz MFW. Beneficjenci i donatorzy reprezentowani są zwykle przez przedstawicieli resortów finansów i banków centralnych.
Działalność CCAMTAC będzie finansowana z dobrowolnych wpłat państw-beneficjentów i donatorów oraz MFW. Budżet Centrum na lata 2021-2026 wynosi docelowo 45 mln dolarów. Spośród państw regionu wkład finansowy zapewniają aktualnie Armenia, Kazachstan i Uzbekistan. Donatorzy zewnętrzni to – poza Polską – Szwajcaria i Korea Południowa oraz Azjatycki Bank Rozwoju. Prowadzone są rozmowy z kolejnymi państwami m.in. z Chinami, Japonią, Rosją i Stanami Zjednoczonymi, na temat ich ewentualnego dołączenia do grona darczyńców.
Dołączenie Polski do grona donatorów Regionalnego Centrum Pomocy Technicznej MFW na Kaukazie, w Azji Środkowej i Mongolii może przynieść naszemu krajowi wymierne korzyści, nie tylko wizerunkowe. Polski MSZ, podejmując decyzję o wsparciu finansowym CCAMTAC, miał na celu przede wszystkim wzmocnienie pozycji Polski we wspólnocie donatorów. W ramach CCAMTAC Polska ma możliwość przekazania naszych doświadczeń w zakresie skutecznych reform przeprowadzanych w okresie transformacji gospodarczej, co otwiera także przed nami szersze możliwości współpracy z krajami naszej konstytuanty oraz CCAMTAC. Dzięki udziałowi w zarządzaniu Centrum, zwiększeniu może ulec nasza wiedza o państwach regionu, ich sytuacji politycznej i gospodarczej oraz o problemach rozwojowych, co z kolei może się przełożyć na bliższą współpracę dwustronną i wielostronną w wielu dziedzinach.
Autor jest doktorem nauk ekonomicznych, doradcą ekonomicznym w Departamencie Zagranicznym Narodowego Banku Polskiego i zastępcą przedstawiciela Polski w CCAMTAC. Artykuł wyraża jego osobiste poglądy.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
