(©Envato)
W celu powstrzymania rozprzestrzeniania się koronawirusa kraje wdrożyły rygorystyczne restrykcje, np. nakazy dystansowania społecznego i nieopuszczania miejsca zamieszkania (Baldwin i Weder di Mauro 2020). Te działania wiązały się z koniecznością zamknięcia wielu miejsc pracy, a większość siły roboczej zobowiązana była do pozostania w domach. Choć blokada gospodarek praktycznie zmusiła wiele osób do zaprzestania pracy, inni ludzie byli w stanie – przynajmniej w jakimś zakresie – w dalszym ciągu pracować zdalnie ze swoich domów, w niektórych przypadkach nie doświadczając prawie żadnego ograniczenia aktywności zawodowej.
Chociaż zdalna praca z domu daje szansę na redukcję kosztów ekonomicznych i społecznych takiej blokady i dystansowania społecznego, nie wszystkie zawody umożliwiają pracę zdalną. Co ważniejsze możliwości pracy zdalnej są różne w różnych lokalizacjach w obrębie poszczególnych krajów. Jak wskazali Dingel i Neiman (2020), którzy byli pierwszymi autorami badającymi zróżnicowanie potencjału do pracy zdalnej w różnych lokalizacjach w Stanach Zjednoczonych, w niektórych miejscach znacznie większa część zatrudnionych jest w stanie przejść do pracy w trybie zdalnym niż w innych, co znacznie ogranicza koszty ekonomiczne blokady w tych regionach.
W naszym badaniu (OECD 2020) oceniamy potencjał do pracy zdalnej w obrębie 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, a także Szwajcarii, Turcji i Stanów Zjednoczonych. Ogólnie rzecz biorąc miasta – a zwłaszcza stolice – cechują się większym udziałem pracowników, którzy mogą potencjalnie wykonywać swoją pracę zdalnie, niż inne lokalizacje w obrębie tych samych krajów. Ten udział jest średnio o 15 pkt. proc. wyższy w regionie o najwyższym potencjale do pracy zdalnej niż w regionie o najniższym potencjale do takiej pracy, przy czym w niektórych krajach różnica wynosi nawet ponad 20 pkt. proc. Te duże różnice w obrębie danego kraju wynikają z wysokiej koncentracji w niektórych regionach zawodów, które cechują się wysokim potencjałem do pracy w trybie zdalnym.
Ocena potencjału do pracy zdalnej poprzez klasyfikację zawodów
Aby ocenić różnice regionalne w potencjale do pracy zdalnej, w naszym badaniu wykorzystujemy różnorodność zadań wykonywanych w ramach różnych zawodów oraz geograficzną dystrybucję tych zawodów. Ocena potencjału do pracy zdalnej w poszczególnych regionach składa się z dwóch etapów.
W pierwszym etapie wykorzystujemy klasyfikację zawodów opracowaną przez Dingela i Neimana (2020) dla Stanów Zjednoczonych w celu ustalenia stopnia, w jakim każdy zawód umożliwia pracę na odległość. Klasyfikacja ta stworzona została na podstawie prowadzonych w tym kraju badań ankietowych O*NET, które mierzą zakres, w jakim zadania związane z danym zawodem mogą być wykonywane w domu. Dla przykładu uznaje się, że zawody, w których pracownicy muszą przebywać na zewnątrz (np. dostarczanie żywności) lub używać ciężkiego sprzętu (np. pojazdów), mają niski potencjał do pracy zdalnej. Natomiast zawody wymagające jedynie laptopa i połączenia z internetem (np. księgowy, specjalista do spraw finansów, itp.) będą miały wysoki potencjał do pracy zdalnej.
W drugim etapie, wykorzystując obserwacje jednostkowe z badań siły roboczej (labour force surveys), dokonujemy oceny dystrybucji geograficznej różnych typów zawodów i dopasowujemy te zawody do klasyfikacji przeprowadzonej w pierwszym etapie. Połączenie tych dwóch zestawów danych pozwala nam na oszacowanie procentowego udziału pracowników, którzy mogą potencjalnie wykonywać swoje zadania z domu, w ogólnym poziomie zatrudnienia w danym regionie.
W miastach wyższy odsetek pracowników może pracować zdalnie
Potencjał do pracy zdalnej jest bardzo zróżnicowany zarówno pomiędzy krajami, jak i w obrębie poszczególnych krajów. Jeśli chodzi o różnice między krajami, aż 50 proc. pracujących mieszkańców może pracować z domu w Luksemburgu, co jest najwyższym odsetkiem w naszej próbie. Tymczasem w Turcji może tak pracować jedynie 21 proc. siły roboczej. Spojrzenie na poszczególne regiony wskazuje, że stolice mają – w większości przypadków – najwyższy udział zatrudnienia w zawodach, które potencjalnie mogą być wykonywane zdalnie. Ten udział jest średnio o 9 pkt. proc. wyższy w regionach stołecznych niż w danym kraju ogółem.
Aż 50 proc. pracujących mieszkańców może pracować z domu w Luksemburgu. Tymczasem w Turcji ten odsetek to jedynie 21 proc.
Pomiędzy regionami występują wyraźne różnice w potencjale do pracy zdalnej. W obrębie poszczególnych krajów udział pracowników, którzy mogą pracować zdalnie, jest średnio o 15 pkt. proc. wyższy w regionie o najwyższym udziale takich pracowników niż w regionie o najniższym ich udziale. Różnica ta wynosi ponad 20 pkt. proc. w Czechach, Francji, Węgrzech i Stanach Zjednoczonych, co wynika w znacznej mierze z wysokich poziomów potencjału do pracy zdalnej w regionach stołecznych.
W naszych badaniach ujawniła się także bardziej ogólna prawidłowość: potencjał do pracy zdalnej jest wyższy w miastach oraz, mówiąc bardziej ogólnie, w obszarach gęsto zaludnionych. Wykorzystujemy parametr „stopień urbanizacji” w celu rozróżnienia poszczególnych rodzajów obszarów zabudowanych dla krajów europejskich. Na tej podstawie stwierdzamy, że w miastach (powyżej 50 000 mieszkańców) udział miejsc pracy umożliwiających pracę zdalną jest o 13 pkt. proc. wyższy niż na obszarach wiejskich. Różnica pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi jest szczególnie znacząca w przypadku Chorwacji, Finlandii, Węgier i Luksemburga. Co ciekawe w przypadku miasteczek i obszarów o średnim poziomie gęstości zaludnienia możliwości pracy zdalnej wydają się być bardziej zbliżone do tych obserwowanych na obszarach wiejskich niż do tych obserwowanych w miastach.
Potencjał do pracy zdalnej danego regionu odzwierciedla poziom umiejętności lokalnej siły roboczej
Występujące w obrębie poszczególnych krajów różnice w potencjale do pracy zdalnej zależą od dystrybucji przestrzennej pewnych zawodów. Dla przykładu duży udział stanowisk kierowniczych, w przypadku których niemal 70 proc. umożliwia pracę zdalną, będzie odzwierciedlony w wyższym potencjale do tego rodzaju pracy. Natomiast duży udział prostych zawodów obniżać będzie potencjał do pracy zdalnej. Ten mechanizm leży u podstaw wyłaniającej się z naszych badań klarownej obserwacji, że w obrębie poszczególnych krajów różnice w zakresie potencjału do pracy zdalnej odzwierciedlają poziom wykształcenia siły roboczej w danym regionie.
Przyjęto założenie, że pracownicy we wszystkich regionach i krajach mają dostęp do dobrego połączenia internetowego, które jest niezbędne do pracy zdalnej. Rzeczywista liczba pracowników mogących pracować z domu zależeć będzie od istnienia i jakości połączeń internetowych w danym regionie oraz od dostępności niezbędnego wyposażenia dla pracowników. W tym sensie oceniany potencjał do pracy zdalnej należy traktować jako górną granicę przy obecnej strukturze zawodowej. Regiony cechujące się niskim poziomem infrastruktury cyfrowej, jak niektóre obszary wiejskie, mogę nie być w stanie wykorzystać swojego potencjału do pracy zdalnej (OECD 2019). W związku z tym różnica między obszarami wiejskimi i miejskimi w zakresie rzeczywistej pracy zdalnej może być nawet większa od udokumentowanej w naszym badaniu znaczącej różnicy w zakresie potencjału do pracy zdalnej.
Różnica między obszarami wiejskimi i miejskimi w zakresie rzeczywistej pracy zdalnej może być nawet większa od udokumentowanej w badaniu.
Możliwość pracy zdalnej jest dla miast źródłem odporności gospodarczej
Udział miejsc pracy, które umożliwiają pracę zdalną, jest istotnym elementem wpływającym na zdolność danego regionu do funkcjonowania w warunkach blokady gospodarki lub dystansowania społecznego. Duże miasta mogą być bardziej narażone na szybsze rozprzestrzenianie się wirusa w wyniku większej gęstości zaludnienia (Stier i in. 2020) oraz na straty gospodarcze wynikające z większej specjalizacji w sektorach, które szczególnie mocno ucierpiały w wyniku blokad (OECD 2020). Jednak obserwowany w miastach wyższy potencjał do pracy zdalnej może stanowić dla nich źródło odporności na szok gospodarczy związany z pandemią koronawirusa. Niemniej jednak na rzeczywistą zdolność ludzi i firm do wykorzystania możliwości pracy zdalnej mogą wpływać zarówno ograniczenia indywidualne, takie jak brak niezbędnych urządzeń lub odpowiedniego środowiska pracy, jak i ograniczenia związane z lokalizacją, takie jak brak dostępu do szybkiego połączenia internetowego. Z punktu widzenia polityki publicznej istotne jest zatem wykorzystywanie perspektywy zorientowanej terytorialnie (place-based perspective) celem uwzględnienia specyficznych szans i ograniczeń występujących w różnych regionach.
Cem Özgüzel Ekonomista, OECD
Paolo Veneri Kierownik Sekcji Analiz Regionalnych i Statystyki w Centrum Przedsiębiorczości, MŚP, Regionów i Miast OECD
Rudiger Ahrend Kierownik Sekcji Analiz Ekonomicznych, Statystyki i Zarządzania Wielopoziomowego w Centrum Przedsiębiorczości, MŚP, Regionów i Miast OECD
Tekst ukazał się na stronie VoxEU
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
