(©Envato)
Ważnym skutkiem globalizacji jest zwiększona współzależność cen aktywów na rynkach kapitałowych, która może stymulować podatność na szoki zmienności cen. Tym samym analiza dynamiki powiązań indeksów giełdowych jest ważna dla skutecznej dywersyfikacji portfela i może stanowić punkt wyjścia do zbadania funkcjonowania globalnego systemu finansowego. Jest to szczególnie ważne przy ocenie kryzysów finansowych i analizie przenoszenia szoków powstałych na jednym rynku na inne rynki finansowe. Wielu badaczy podkreśla, że te powiązania mogą nawet zniwelować korzyści, jakie oferuje dywersyfikacja aktywów (Brzeszczyński i Welfe, 2007; Driessen i Laeven, 2007; Gjika i Horvath, 2013; Grabowski, 2020; Longin i Solnik, 2001; Meric i in., 2012).
Badanie korelacji między stopami zwrotu indeksów giełdowych jest centralnym punktem badań w finansach i wzbudza duże zainteresowanie wśród badaczy. Tradycyjnie, znaczna liczba badań skupiała się na analizie korelacji i kointegracji międzynarodowych rynków akcji. Dopiero w latach 90. XX wieku naukowcy zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, jak ważne jest modelowanie zmienności cen aktywów. W rzeczywistości niektóre rynki charakteryzują się większą współzależnością pod względem zmienności niż stóp zwrotu (Diebold i Yilmaz, 2015).
Istota zrozumienia mechanizmów transmisji zmienności wynika z ich konsekwencji dla optymalnej alokacji zasobów, pomiaru ryzyka, wymogów kapitałowych, czy wyceny aktywów. Z punktu widzenia inwestora rozpoznanie, w jaki sposób rynki poruszają się razem, może skutkować skuteczniejszą dywersyfikacją ryzyka aktywów, a tym samym lepszą efektywnością portfela inwestycyjnego. Z kolei organy regulacyjne mogą być zainteresowane przyczynami i konsekwencjami takich zdarzeń.
Integracja rynków kapitałowych ma zasadniczy wpływ na funkcjonowanie każdej gospodarki, zarówno na poziomie makro, jak i mikro. Wysoki stopień powiązania rynków kapitałowych z globalnymi i regionalnymi centrami finansowymi pozwala na lepszą alokację kapitału. Ponadto, zapewnia mniejsze uzależnienie od oszczędności krajowych wykorzystywanych w celach inwestycyjnych. Z punktu widzenia spółek, zapewniają one łatwiejsze pozyskiwanie kapitału. Z kolei dla inwestorów dają możliwość zbudowania bardziej optymalnego portfela aktywów.
Wiele analiz podkreśla dominację rynków amerykańskich jako głównego czynnika napędzającego globalne rynki kapitałowe – rynki kapitałowe w Stanach Zjednoczonych wyjaśniają średnio około 30 proc. zmienności cen na rynkach kapitałowych
Istnieje wiele badań poświęconych powiązaniom pomiędzy giełdami papierów wartościowych w kontekście transmisji zmienności na rynkach rozwiniętych i wschodzących (Ehrmann i in., 2011; Grammatikos i Vermeulen, 2012). Niektóre wyniki wskazują, że rynki są ze sobą bardziej związane w okresach kryzysowych, a w okresach spokoju relacje te mogą się osłabiać lub nawet zanikać (BenSaïda i in., 2018). Wiele analiz podkreśla dominację rynków amerykańskich jako głównego czynnika napędzającego globalne rynki kapitałowe – rynki kapitałowe w Stanach Zjednoczonych wyjaśniają średnio około 30 proc. zmienności cen na rynkach kapitałowych strefy euro, podczas gdy rynki strefy euro stanowią jedynie około 6 proc. zmienności cen w Stanach Zjednoczonych (Ehrmann i in., 2011). Grammatikos i Vermeulen (2012) zbadali transmisję kryzysu finansowego i długu państwowego z lat 2007–2010 do piętnastu krajów członkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej. Autorzy wskazują, że po upadku banku Lehman Brothers najmniejsze kraje takie jak Cypr, Luksemburg, Malta i Słowenia były stosunkowo odizolowane od wydarzeń międzynarodowych, za to pozostałe kraje stawały się coraz bardziej od siebie zależne. Z kolei Jiang i in. (2017) przeanalizowali wspólne ruchy sześciu rynków akcji: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Japonii, Hong Kongu i Chin, przed, w trakcie i po kryzysie finansowym z lat 2007–2009. Otrzymane wyniki sugerują, że kryzys finansowy wzmocnił współzależność światowych rynków akcji, która nie tylko utrzymała się w późniejszym czasie, a w niektórych krajach jeszcze się wzmocniła. Równocześnie Olbryś i Majewska (2017) wskazują, że negatywne efekty asymetrii zmienności były widoczne na wszystkich głównych rynkach europejskich, co wynikało z większej wrażliwości tych rynków na „złe” niż „dobre” wiadomości.
Część z badań dotyczy rynków wschodzących, w tym regionu Europy Środkowo-Wschodniej (Bieńkowski i in., 2014; Brzeszczyński i Welfe, 2007; Büttner i Hayo, 2010; Demian, 2011; Égert i Kočenda, 2007, 2011; Horvath i Petrovski, 2013; Kouretas i Syllignakis, 2012; Witte, 2012). Gjika i Horvath (2013) korzystając z danych dziennych obejmujących okres od 2001 do 2011 roku, stwierdzili, że powiązania między giełdami w Europie Środkowo-Wschodniej i między Europą Środko-Wschodnią a strefą euro są silne. Z czasem powiązania te rosły, zwłaszcza po wejściu wybranych krajów do Unii Europejskiej. W większości utrzymały się również na tym poziomie podczas kryzysu finansowego 2007-2009. Z kolei Syllignakis i Kouretas (2011) zbadali zmieniające się w czasie powiązania siedmiu wschodzących rynków akcji w Europie Środkowo-Wschodniej. Wykorzystali dane w okresie 1997–2009, aby uchwycić potencjalne skutki zarażenia na giełdach w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Rosji oraz na rynkach akcji w Europie Środkowo-Wschodniej. Głównym wnioskiem płynącym z analizy jest wzrost powiązań rynków akcji w Stanach Zjednoczonych i Niemczech a rynkami w Europie Środkowo-Wschodniej, szczególnie podczas kryzysu finansowego w latach 2007–2009, co oznacza, że rynki wschodzące są narażone na czynniki zewnętrzne. Rynki akcji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej są silnie uzależnione od wyników indeksów amerykańskich.
Kolejna grupa badań dotyczy powiązań między najbardziej płynnymi i największymi pod względem kapitalizacji rynkowej giełd w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. W literaturze naukowej XX wieku rynki akcji z Polski, Czech i Węgier były rzadko analizowane pod względem powiązań z rynkami globalnymi. Maneschiöld (2006), Mateus (2004), Nielsson (2006) wskazali, że przed przystąpieniem tych krajów do Unii Europejskiej rynki te charakteryzowały się bardzo niskim stopniem integracji z innymi rynkami akcji. Z kolei Bein i Tuna (2015) przeprowadzili analizę wrażliwości tych rynków na globalne szoki zmienności cen w okresie kryzysu „dot.com” wykazując, że reagowały spokojnie na negatywne informacje. Po przystąpieniu Polski, Czech i Węgier do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku nastąpiła konwergencja zachowań wszystkich giełd w regionie (Bieńkowski i in., 2014). Z jednej strony, zaczęły wykazywać podobny poziom reakcji zmienności cen zarówno na negatywne, jak i pozytywne informacje rynkowe. Z drugiej, zakupem aktywów w tych krajach zainteresowało się wielu nowych inwestorów, co mogło być spowodowane liberalizacją finansową (Bieńkowski i in., 2014; Syllignakis i Kouretas, 2010; Syriopoulos, 2007). Wzrost stopnia integracji spowodował znaczący spadek korzyści wynikających ze stosowania strategii dywersyfikacji portfela (Brzeszczyński i Welfe, 2007). Dodatkowo Brzeszczyński i Welfe (2007) zbadali korzyści płynące ze strategii handlowej opartej na efektach zewnętrznych z międzynarodowych rynków akcji na polski, wschodzący rynek akcji. Ich wyniki sugerują, że modele predykcyjne wykorzystujące powiązania międzyrynkowe mogą generować lepsze prognozy niż modele ich nie uwzględniające. Wpływ kryzysu finansowego 2007-2009 na notowania indeksów akcji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej był szeroko omawiany w literaturze ekonomicznej. W wielu badaniach (Gjika i Horvath, 2013; Grabowski, 2018; Pietrzak i in., 2017) zidentyfikowano znaczącą transmisję szoków zmienności cen na rynki akcji krajów Europy Środkowo-Wschodniej podczas kryzysu w latach 2007-2009. Bieńkowski i in. (2014) przeanalizowali zmiany zachodzące na rynkach akcji w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, Czechy i Węgry) w latach 2005–2013. Badacze wskazują, że w tych krajach dominującą rolę odegrał efekt rozlewania się kryzysu finansowego 2007-2009, a giełdy w Polsce, Czechach i na Węgrzech w różny sposób zareagowały na globalne szoki zmienności cen. Problemy zadłużenia w gospodarce Węgier nie były traktowane tak, jakby były problemem całego regionu, a powiązania między indeksami giełdowymi w Polsce, Czechach i na Węgrzech osłabiły się.
Z kolei badania uwzględniające kryzys strefy euro w kontekście rynków akcji w Europie Środkowo-Wschodniej pozostają stosunkowo rzadkie. Analiza przeprowadzona przez Beina i Tuna (2015) wskazuje, że w okresie kryzysu zadłużenia państw strefy euro, giełdy w analizowanym regionie były silnie powiązane z rynkami akcji państw o złej sytuacji budżetowej (Grecja, Włochy, Irlandia, Portugalia i Hiszpania), a także głównymi rynkami akcji z Europy Zachodniej (Francja, Niemcy i Wielka Brytania). Podkreślili przy tym, że reakcje rynków akcji z Europy Środkowo-Wschodniej były różne. Polski rynek akcji zareagował gwałtowniej niż rynek czeski i węgierski. Asymetryczne reakcje tych krajów na zdarzenia rynkowe oraz podążanie w innych kierunkach potwierdzili również inni badacze (Gjika & Horvath, 2013; Grabowski, 2019). Równocześnie Grabowski (2019, Moagăr-Poladian i in. 2019) zauważyli, że w okresie stabilności finansowej (2013–2019) w przypadku Polski, Czech i Węgier wrażliwość poszczególnych rynków akcji na szoki zewnętrzne uległa znacznemu osłabieniu.
Wybuch pandemii COVID-19 wywarł znaczący wpływ na światowe rynki akcji. Ze względu na fakt, że sytuacja ta w dalszym ciągu jest nowa, literatura badawcza dotycząca wpływu pandemii COVID-19 na rynki kapitałowe jest ograniczona i wciąż się rozwija. Jednak, jak wskazują badania przeprowadzone przez (Czech i in., 2020) wzrost liczby przypadków COVID-19 spowodował spadek wartości głównych indeksów giełdowych w Polsce, Czechach, na Węgrzech i na Słowacji a rynki zareagowały podobnie na rozprzestrzenianie się pandemii COVID-19, wzrosła ich zmienność.
Badania na temat dynamiki powiązań rynków wschodzących nie dają jednoznacznych wyników, a w obecnej sytuacji wymagają również głębszego przeanalizowania okresu pandemii COVID-19. Monografia pt. „Dynamika powiązań i mechanizmy transmisji zmienności między polskim rynkiem akcji a wybranymi rynkami akcji na świecie” jest kolejnym źródłem wiedzy dotyczącej tego nierozstrzygniętego problemu. Ważną wydaje się również wszechstronna ocena stopnia wzajemnych powiązań w kontekście krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Są to stosunkowo młode rynki kapitałowe, które aktywnie uczestniczyły w procesie integracji finansowej, cieszące się istotnym zainteresowaniem bezpośrednich i portfelowych inwestycji zagranicznych, co związane jest z napływem kapitału. W związku z tym, skutki tego udziału można przetestować na lokalnych rynkach kapitałowych, a następnie wyprowadzić prognozy dla krajów, które jeszcze w takim stopniu nie przyjęły procesu globalizacji.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
