(©Shutterstock)
Początki bankowości w Indiach były związane z panowaniem brytyjskim. W 1947 r., czyli w chwili uzyskania niepodległości, w Indiach działało 600 banków komercyjnych. Były to jednak często banki małe i w niezbyt dobrej kondycji finansowej.
Ważnym wydarzeniem w rozwoju indyjskiej bankowości było odejście (na początku lat 90. XX w.) od socjalistycznej ścieżki rozwoju. Dużą rolę w nakreśleniu kierunków niezbędnych reform odegrał Komitet pod przewodnictwem M. Narasimhama. Reformy doprowadziły do liberalizacji i deregulacji indyjskiej bankowości. Tego wymagała otwierająca się na świat indyjska gospodarka. Dzięki reformom wzrosła rola kapitału prywatnego we własności banków oraz inwestorów zagranicznych. Historyczna spuścizna po socjalistycznym sektorze bankowym jest jednak nadal znacząca, o czym świadczy rola banków publicznych.
W strukturze indyjskiego sektora bankowego możemy wyróżnić banki komercyjne oraz banki spółdzielcze. Do grupy banków komercyjnych zalicza się banki państwowe (publiczne), prywatne banki komercyjne, banki zagraniczne oraz regionalne banki wiejskie. Drugą grupę banków w Indiach tworzą banki spółdzielcze, które oferują usługi finansowe na wsi i w miastach. Odrębną kategorią banków są banki rozwoju, które m.in. udzielają pożyczek i gwarancji na społecznie ważne inwestycje, charakteryzujące się dużą kapitałochłonnością. W ten sposób wspierają gospodarkę indyjską.
W Indiach działają również banki niszowe. Od prawie dekady funkcjonują w Indiach Small Finance Banks. Względnie nowym rodzajem banków są też banki płatnicze (payment banks). Pojawienie się tych banków miało poprawić dostęp do usług kredytowych i płatniczych w uboższych warstwach społeczeństwa Indii oraz tam, gdzie usługi bankowe były dotychczas niedostępne.
W Indiach od co najmniej 10 lat rozwija się również bankowość równoległa. Pozabankowe firmy finansowe (Non-Banking Financial Company) stanowią alternatywę dla kredytu bankowego. Ich szybki rozwój wynikał m.in. z mniej rygorystycznych regulacji w porównaniu z bankami. Model finansowania tych instytucji opiera się na pożyczkach od banków i emisjach obligacji. Default (niewykonanie zobowiązania) dużego podmiotu z sektora NBFC specjalizującego się w finansowaniu infrastruktury, który miał miejsce we wrześniu 2018 r., wywołał w Indiach dość spory kryzys kredytowy. Wystąpiła również panika na rynku kapitału dłużnego (obligacji), przejawiająca się w dużym wzroście premii za ryzyko kredytowe i zaprzestaniu rolowania długu.
Aktywa indyjskich banków w stosunku do PKB przekraczają 70 proc. Na tle strefy euro czy Stanów Zjednoczonych jest to wartość niska. Indie nie mają również banków, które byłyby w stanie konkurować na arenie międzynarodowej. Na ten problem zwrócił uwagę w 2016 r. ówczesny zastępca gubernatora Banku Rezerw Indii. W jednej ze swoich wypowiedzi wskazał m.in., że jedna z największych gospodarek świata pod względem nominalnego PKB (w 2022 r. zajmowała piąte miejsce pod tym względem na świecie) nie ma banków, które mieściłyby się w czołówce największych banków świata. Tak jest w istocie do dzisiaj. W rankingu największych banków na świecie pod względem aktywów pierwszy bank indyjski jest dopiero na 53. miejscu.
Można powiedzieć, że znaczenie indyjskich banków na świecie jest obecnie nieadekwatne w stosunku do potencjału gospodarczego, a przede wszystkim demograficznego tego ogromnego państwa.
Można powiedzieć, że znaczenie indyjskich banków na świecie jest obecnie nieadekwatne w stosunku do potencjału gospodarczego, a przede wszystkim demograficznego tego ogromnego państwa.
Duże indyjskie banki wdrożyły bazylejskie standardy w zakresie adekwatności kapitałowej. Ramy regulacyjno-instytucjonalne w indyjskiej bankowości są zbliżone do tych znanych z Europy. W ramach siatki bezpieczeństwa finansowego funkcjonuje fundusz gwarantowania depozytów, który gwarantuje wypłaty do 500 000 indyjskich rupii (tj. ok. 27 tys. zł). Nadzór mikroekonomiczny sprawuje Rada Nadzoru Finansowego (Board for Financial Supervision), stanowiąca wydzieloną część w ramach Banku Rezerw Indii.
Ostatnie 50 lat w Indiach to okres, w którym doszło do znacznego wzrostu ubankowienia społeczeństwa. Dużo mówi się także o inkluzji finansowej. Ciągle bowiem niektóre grupy społeczne mają problem z dostępem do podstawowych usług bankowych. Bank Rezerw Indii w 2020 r. przygotował narodową strategię inkluzji finansowej na lata 2020-2024. Realizacja tej strategii ma zwiększyć dostępność biedniejszej części indyjskiego społeczeństwa do usług finansowych po przystępnych cenach. W większej integracji finansowej dostrzega się szansę na zmniejszenie ubóstwa i sprawiedliwszy wzrost.
Indie (na razie) nie aspirują do bycia potęgą w światowym handlu
Społeczeństwo w Indiach jest bardzo młode. Osoby w wieku 15-64 lata stanowią ok. 70 proc. ogółu ludności. Korzystna struktura demograficzna przyczynia się do tego, że Indie należą do grupy państw azjatyckich o wysokiej dynamice rozwoju bankowości internetowej i płatności mobilnych. Warto dodać, że w popularyzacji płatności mobilnych i znoszeniu barier utrudniających ich rozwój ważną rolę odgrywają instytucje publiczne (rząd i bank centralny). Konsumenci w życiu codziennym wybierają jednak bardzo często gotówkę. Ciągle jest to dominująca forma rozliczeń w Indiach.
Konsumenci w życiu codziennym wybierają jednak bardzo często gotówkę. Ciągle jest to dominująca forma rozliczeń w Indiach.
Indyjski sektor bankowy odrywa ważną rolę w finansowaniu długu publicznego. „Popyt banków na dług publiczny jest częściowo wynikiem regulacji, gdyż banki w Indiach podlegają ustawowemu wskaźnikowi płynności, który wymaga od nich utrzymywania znacznej części swoich aktywów w postaci obligacji rządowych”.
Indie mają wyjątkowo wysoki udział własności państwowej w sektorze bankowym. Dyskusja na temat roli banków publicznych (państwowych) nasiliła się po wybuchu globalnego kryzysu finansowego. Zwolennicy dużej roli państwa w sektorze bankowym podkreślają, że banki publiczne pomagają w rozwoju ważnych z punktu widzenia interesów rządu i społeczeństwa dziedzin gospodarki. Przeciwnicy wskazują natomiast na ryzyko upolitycznienia mechanizmu alokacji kapitału oraz zjawisko wypierania banków prywatnych z rynku kredytowego przez banki publiczne.
W Indiach funkcjonuje obecnie 12 banków publicznych. Jeszcze niedawno było ich więcej (w 2017 r. funkcjonowało 27 banków publicznych), ale w ostatnich latach obserwowaliśmy zainicjowaną przez rząd Indii konsolidację tych banków. W ramach konsolidacji doszło do połączenia 10 banków publicznych w cztery banki. Nie jest to pierwsza fala konsolidacji w indyjskiej bankowości. W Indiach podkreśla się, że większe banki stwarzają szansę na finansowanie bardzo potrzebnych z punktu widzenia rozwoju kraju dużych projektów inwestycyjnych, często o charakterze infrastrukturalnym.
Największym bankiem publicznym (warto wspomnieć, że jest to również największy bank w Indiach) jest State Bank of India (SBI) z siedzibą w Bombaju. Jego aktywa na tle innych banków publicznych są wielokrotnie większe. Drugi bowiem pod względem wielkości aktywów bank publiczny jest prawie siedmiokrotnie mniejszy.
Od dłuższego czasu problemem banków publicznych jest relatywnie niska jakość portfela kredytowego. Co więcej, otwartą kwestią jest pytanie, czy wszystkie zagrożone kredyty zostały rozpoznane. Trudne (niespłacane przez klientów terminowo) kredyty niestety stanowią poważne wyzwanie, ponieważ ograniczają zdolność indyjskiego sektora bankowego do wspierania gospodarki. Wysoki odsetek kredytów zagrożonych to głównie rezultat agresywnej akcji kredytowej w okresie boomu gospodarczego, niewłaściwego monitoringu kredytów, oszustw kredytowych oraz zaniedbań w zakresie oceny ryzyka kredytowego.
Gorsze wskaźniki jakości kredytów w bankach publicznych wiążą się z bardziej liberalną polityką kredytową tych banków w porównaniu z bankami prywatnymi. Dodatkowo nadzór nad bankami publicznymi jest mniej skuteczny, a zarządy tych banków nie mają silnej presji na wynik – takie wnioski można znaleźć w artykule poszukującym odpowiedzi na pytanie dlaczego aktywów zagrożonych jest więcej w bankach sektora publicznego.
W Indiach toczy się dyskusja na temat prywatyzacji banków publicznych. Nasiliła się ona w okresie pandemii COVID-19, kiedy pojawiła się konieczność wypełnienia luki fiskalnej. Nakreślone w 2021 r. przez minister finansów Nirmalę Sitharman plany prywatyzacji dużych banków publicznych, nie zostały jednak jak na razie zrealizowane.
Poglądy na temat prywatyzacji banków publicznych w Indiach są podzielone. P. Gupta (dyrektor generalny najstarszego niezależnego think tanku w Indiach National Council of Applied Economic Research) oraz profesor ekonomii A. Panagariya są autorami głośnej w Indiach publikacji pt. „Privatization of Public Sector Banks in India: Why, How and How Far”, w której opowiedzieli się za szeroką prywatyzacją dużych, publicznych banków w Indiach. Wg nich głównym argumentem przemawiającym za powszechną prywatyzacją banków są po prostu lepsze wyniki banków prywatnych. Nie bez znaczenia jest również całkiem realne ryzyko destabilizacji sektora banków prywatnych przez banki publiczne z uwagi na posiadane przez te ostatnie dorozumiane gwarancje państwa.
Nieco inaczej natomiast patrzą na prywatyzację banków publicznych pracownicy Banku Rezerw Indii, choć jak podkreślili ich badań nie należy traktować jako oficjalnego stanowiska indyjskiego banku centralnego. S. Herwadkar, S. Goel i R. Bansal opublikowali w biuletynie Banku Rezerw Indii artykuł pt. „Privatisation of Public Sector Banks: An Alternate Perspective”. Główna myśl zawarta w tym artykule badawczym sprowadza się do stwierdzenia, że szybka i szeroka prywatyzacja przyniosłaby Indiom więcej szkód niż korzyści. Prywatyzacja nie może być wielkim wybuchem (big-bang). Z ich badań wynika, że banki publiczne w Indiach bardziej od prywatnych angażowały się w sektory priorytetowe. W artykule wyjaśniono również, że pożyczki udzielane przez banki publiczne mogą wygładzać cykl koniunkturalny.
Generalnie indyjskie banki są w dobrej sytuacji finansowej i poprawnie wypadają w testach warunków skrajnych przeprowadzanych przez Bank Rezerw Indii. Adekwatność kapitałowa jest na bezpiecznym poziomie. Po części był to wynik słabej akcji kredytowej w okresie pandemii – taki m.in. wniosek zawarto w cyklicznym raporcie o stabilności finansowej przygotowanym niedawno przez Bank Rezerw Indii. Obecnie w Indiach obserwujemy ożywienie kredytowe, jednak luka kredytowa do PKB pozostaje ujemna. Banki odnotowały również istotny wzrost depozytów, na co wpływ miała głównie pandemia.
Poprawie uległa jakość kredytów w indyjskich bankach, choć trzeba pamiętać, że windykacja pożyczek w Indiach to proces bardzo powolny i nieefektywny. Z inicjatywy rządu indyjskiego banki utworzyły tzw. zły bank (bad bank) pod nazwą National Asset Reconstruction Company Ltd (NARCL). Ma on pomóc w oczyszczeniu portfeli kredytowych banków z kredytów niespłacanych przez klientów, które stanowią obciążenie i wpływają niekorzystnie na kapitał i rentowność.
Indyjskie banki znacznie poprawiły również rentowność w porównaniu z rokiem 2021. Średni poziom zwrotu z aktywów (ROA) dla grupy banków publicznych (średnie wskaźniki obliczono w oparciu o dane opublikowane przez stowarzyszenie banków indyjskich (The Indian Banks’ Association)) był na koniec marca 2022 r. wyraźnie niższy niż w bankach prywatnych (odpowiednio 0,5 proc. i 0,9 proc.). W bankach prywatnych lepsza jest też adekwatność kapitałowa, która wyniosła na koniec marca 2022 r. 18,1 proc. (w bankach publicznych 15,3 proc.).
Reasumując, indyjskie banki w najbliższych latach muszą jeszcze bardziej zadbać o jakość kredytów. W Indiach bowiem banki często mają problemy z utrzymaniem niskiego odsetka trudnych kredytów, co niestety niekorzystnie wpływa na ich sytuację finansową oraz ich zdolność do udzielania pożyczek przedsiębiorstwom z realnej gospodarki. Z pewnością ambicją tak dużego państwa jest uzyskanie większego znaczenia w globalnej bankowości. Państwa o zbliżonej roli gospodarczej na świecie (mierzonej udziałem w światowym PKB) mają znacznie większe banki. W tym kontekście dalsza konsolidacja banków jest więc nieunikniona. Indie są również zróżnicowane pod względem dostępu do usług finansowych. Eliminacja wykluczenia finansowego to także jeden z priorytetów na najbliższą przyszłość.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
