(©Envato)
Choć wszystkie terminy wiążą się z możliwością wystąpienia rzadkich zdarzeń o dużym wpływie na światową gospodarkę, istnieją między nimi znaczące różnice. Warto wyjaśnić ten leksykalny zwierzyniec.
Czarne łabędzie
Koncepcja „czarnego łabędzia” (ang. black swan) odnosi się do wydarzenia, które jest wysoce nieprzewidywalne, rzadkie i ma znaczący wpływ na system gospodarczy i życie społeczne. Ten termin został spopularyzowany przez ekonomistę Nassima Nicholasa Taleba, który twierdzi, że zdarzenia tego typu są często ignorowane, ponieważ trudno je przewidzieć i odpowiednio się do nich przygotować. Charakteryzują się sporadycznym występowaniem, ale mogą mieć znaczące konsekwencje, które zmieniają bieg historii. To określenie stało się synonimem każdego kryzysu czy katastrofy i jest nadużywane przez wszelkiej maści komentatorów, co niezwykle irytuje autora pojęcia.
Jednym z przykładów wydarzenia, które można nazwać czarnym łabędziem, są ataki terrorystyczne z 11 września 2001 r. Zaskoczyły one nie tylko Stany Zjednoczone, ale i cały świat. Doprowadziły do znacznych strat w ludziach, zniszczenia infrastruktury i globalnej wojny z terroryzmem.
Czarne łabędzie często charakteryzują się nieprzewidywalnością i niemożnością odpowiedniego nań przygotowania. Ich skutki można jednak złagodzić poprzez staranne zarządzanie ryzykiem i planowanie gotowości na wypadek katastrofy
Innym przykładem jest globalny kryzys finansowy z 2008 r., który został spowodowany przez kombinację czynników, w tym nadmierne rozpowszechnienie w systemie bankowym kredytów hipotecznych typu subprime, swapów ryzyka kredytowego i innych złożonych instrumentów finansowych. Kryzys doprowadził do upadku kilku instytucji finansowych, poważnej recesji i długotrwałych konsekwencji gospodarczych.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/kryzys-i-ozywienie-inne-niz-poprzednie-2/
Czarne łabędzie często charakteryzują się nieprzewidywalnością i niemożnością odpowiedniego przygotowania. Ich skutki można jednak złagodzić poprzez staranne zarządzanie ryzykiem i planowanie gotowości na wypadek katastrofy. Wymaga to tworzenia często hipotetycznego scenariusza działania na wypadek problemów (np. bankowe testy warunków skrajnych).
Szare nosorożce
Koncepcja „szarego nosorożca” (ang. grey rhino) odnosi się do wysoce prawdopodobnego, ale często ignorowanego wydarzenia lub procesu, który ma znaczący wpływ na rzeczywistość. Ten termin został stworzony przez panią politolog Michele Wucker, która twierdzi, że zdarzenia takie są często odrzucane jako zbyt oczywiste lub zbyt trudne do uwzględnienia w codziennych strategiach. Często charakteryzują się przewidywalnością, ale jednocześnie brakiem podjęcia działań w celu ograniczenia ryzyka: szary nosorożec stoi gdzieś na sawannie, ale jeszcze nie ruszył w naszą stronę, więc zakładamy, że nic nam nie grozi.
Kryzys zadłużenia Grecji rozpoczął się w 2009 r., kiedy ten kraj znalazł się w sytuacji, w której nie mógł już sprostać swoim zobowiązaniom finansowym. Recesja wywołała fale niepokoju na całym kontynencie, ponieważ wątpliwości co do stabilności gospodarczej Aten przekładały się na ryzyko dla stabilności całej strefy euro.
Koncepcja „szarego nosorożca” (ang. grey rhino) odnosi się do wysoce prawdopodobnego, ale często ignorowanego wydarzenia lub procesu, który ma znaczący wpływ na rzeczywistość
Podobnie jak w przypadku szarego nosorożca problem nadmiernego zadłużenia niektórych państw UE był do przewidzenia. Istniały oczywiste sygnały, że Grecja nie radzi sobie z deficytem budżetowym, a także że inne kraje Unii, w tym Hiszpania, Portugalia i Włochy, są w podobnej sytuacji. Mimo to nie podjęto odpowiednich działań, aby uniknąć nawarstwiania się problemów w sektorze finansowym. Ostatecznie skutki kryzysu zadłużenia były poważne i długotrwałe. W efekcie wiele krajów europejskich musiało zmierzyć się z drastycznymi cięciami budżetowymi, co spowodowało trudności dla wielu obywateli. Ta zapaść finansowa spowodowała również pogorszenie relacji pomiędzy krajami UE, a także nasiliła wątpliwości dotyczące przyszłości strefy euro. W tym sensie przywołany kryzys zadłużenia był typowym przykładem szarego nosorożca – zdarzenia rzadkiego, jednak do przewidzenia, ale – co najistotniejsze – o poważnych skutkach, których można było uniknąć, gdyby w porę podjęto odpowiednie działania.
Katastrofa jądrowa w Fukushimie w 2011 r. to kolejny przykład takiego zaniechania. Została spowodowana przez splot czynników, w tym trzęsienie ziemi i następujące po nim tsunami, które doprowadziły do awarii elektrowni jądrowej Fukushima Daiichi. Ryzyko związane z elektrowniami jądrowymi na obszarach aktywnych sejsmicznie oraz możliwość wystąpienia klęsk żywiołowych były jednak dobrze znane, ale brak odpowiedniego przygotowania do nich doprowadził do znacznych skutków środowiskowych i gospodarczych.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/recesje-mozna-lagodzic-ale-trzeba-dzialac-szybko/
Innym przykładem jest pandemia COVID-19, która zaskoczyła cały świat, ale nie WHO; jej skutki były dalekosiężne, powodowały liczne choroby, śmierć i zakłócenia gospodarcze. Wywołała ona znaczące zmiany społeczne i gospodarcze, w tym upowszechnienie pracy zdalnej, nauki online i masowe zakupy przez internet (często – już nie jako wybór, tylko jako jedyną możliwość). Pandemia koronawirusa to także, według historyka Nialla Fergusona, przykład „króla smoków”, o którym za chwilę.
Zmiany klimatyczne to kolejny przykład wydarzenia z rodzaju szarego nosorożca. Ryzyko związane ze zmianami klimatycznymi jest dobrze znane od dziesięcioleci, ale brak podjęcia działań w celu złagodzenia niebezpieczeństwa doprowadził do znaczących konsekwencji społecznych, gospodarczych i środowiskowych. Dalsze niepodejmowanie działań doprowadzi do częstszych i poważniejszych klęsk żywiołowych, zakłóceń w łańcuchach dostaw i utraty infrastruktury.
Zdarzenia związane z szarym nosorożcem często charakteryzują się przewidywalnością i (niestety jednoczesnym) brakiem przygotowań mających na celu złagodzenie zagrożenia. Skutki tych zdarzeń można jednak ograniczyć poprzez staranne zarządzanie ryzykiem i planowanie gotowości na wypadek katastrofy.
Królowie smoków
Koncepcja „króla smoków” (ang. dragon king) jest terminem stworzonym przez Didiera Sornette’a, eksperta od zarządzania ryzykiem. Odnosi się do wydarzenia zmieniającego system. Ten termin jest używany do opisywania zdarzeń, które wydają się wyjątkami lub czarnymi łabędziami, ale na początku nie są w stanie wywrzeć wpływu na nasze codzienne życie. Są tak nadzwyczajne i nieprawdopodobne, że odstają od normy niczym smoki z legend czy świata fantasy. Podobnie jak szansa uderzenia w Ziemię meteorytu może wykraczać poza standardowe „rozumienie świata”, tak królowie smoków są wydarzeniami spoza spektrum zwykłych, wysoce prawdopodobnych sytuacji. Według definicji Sornette’a tego typu zjawiska często wiążą się z wystąpieniem punktu krytycznego w pewnym procesie, a takie „przesilenie” jest zapowiedzią wielkiego wydarzenia.
Podobnie jak szansa uderzenia w Ziemię meteorytu może wykraczać poza standardowe „rozumienie świata”, tak królowie smoków są wydarzeniami spoza spektrum zwykłych, wysoce prawdopodobnych sytuacji
Ważne pytanie: czy niektóre inne rodzaje historycznych katastrof – wielkie pandemie lub wielkie wojny – są smoczymi królami czy raczej czarnymi łabędziami?
Nie jest to do końca jasne, ale Niall Ferguson, który zaczął rozpowszechniać te „faunistyczne” terminy i typologię, zwraca uwagę, że smoczy królowie to te ze światowych wydarzeń, których skutki nie oznaczają katastrofy, są raczej pewnym przełomem w dotychczasowym sposobie funkcjonowania, często pozytywnym. Przykłady? Byli niezliczeni święci ludzie lub założyciele kultów religijnych. Tylko jednak trzech – Budda, Jezus Chrystus i Mahomet – stworzyło światowe religie zdolne przyciągnąć setki milionów wyznawców, które przetrwały wieki. Istniała niezliczona liczba świeckich teoretyków politycznych. Żaden nie dorównał Karolowi Marksowi w inspirowaniu nie tylko setek milionów wyznawców, ale także wielu partii politycznych, rewolucji i państw.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/bankowosc/sankcje-wojna-i-ryzyko-systemowe-w-latach-1914-i-2022/
W historii ludzkości występowały liczne okresy zmian technologicznych. Tylko jeden, silnie skoncentrowany na produkcji tekstyliów i żelaza, przyniósł rewolucję przemysłową. Przytoczone skrajne zmiany systemu wydają się raczej smoczymi królami niż czarnymi łabędziami czy szarymi nosorożcami. Sornette podkreśla, że podstawową cechą króla smoków jest obecność mechanizmu pozytywnego sprzężenia zwrotnego, który tworzy szybszy niż wykładniczy wzrost, czyniąc go większym, niż oczekiwano.
Najistotniejsze wydaje się to, że te odstające od normy czynniki dostarczają wskazówek, które pozwalają nam zdiagnozować, kiedy system, np. finansowy, zmierza w kierunku kryzysu.
Okazuje się, że omawiany „zwierzyniec”: tzw. łabędzie, nosorożce i smoki, czyli ogólnie rzecz ujmując, zdarzenia, które w krótkiej lub długiej perspektywie zmieniają naszą rzeczywistość – są znacznie częstsze, niż początkowo sądzono. Zatem zrozumienie, w jaki sposób powstają i, co ważniejsze, w jaki sposób można im zapobiegać, ma kluczowe znaczenie. Najistotniejsze wydaje się to, że te odstające od normy czynniki dostarczają wskazówek, które pozwalają nam zdiagnozować, kiedy system, np. finansowy, zmierza w kierunku kryzysu.
Agresja Rosji na Ukrainę dla Niemców czy Francuzów może być czarnym łabędziem, dla Polaków czy Estończyków – szarym nosorożcem, ale jej konsekwencje w postaci obudzenia się Zachodu ze „strategicznej drzemki” i przeciwdziałanie m.in. europejskiemu uzależnieniu od rosyjskich dostaw surowców mogą okazać się tak duże jak król smoków. Jakie zatem kolejne „bestie” grożą nam w niedalekiej przyszłości i jakie nowe pojęcia wymyślą naukowcy, by spróbować je klasyfikować i wyjaśniać?
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
