Doktor nauk ekonomicznych, politolog. Doradca ekonomiczny w Departamencie Zagranicznym NBP
(©Envato)
Dla realizacji dobrych jakościowo projektów infrastrukturalnych kluczowe znaczenie mają czynniki wewnętrzne. Literatura na ten temat jest dość obszerna, jednak na niektóre publikacje warto zwrócić baczniejszą uwagę. Należy do nich wydawany rokrocznie od 2017 r. raport InfraCompass. Głównym inicjatorem projektu jest Global Infrastructure Hub, ośrodek analityczny powstały w 2014 r. dla wspierania realizacji celów G20 w zakresie podnoszenia jakości inwestycji infrastrukturalnych w skali globalnej.
Ostatnia edycja raportu ukazała się w 2020 r. i opiera się na danych zebranych przez wiele instytucji, w tym MFW, Bank Światowy i OECD oraz firmę doradczą Deloitte. Obejmuje 81 krajów, w tym 7 państw należących do Inicjatywy Trójmorza (Austria, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia), szeregując je w ośmiu kluczowych dla finansowania i rozwoju infrastruktury kategoriach tworzących swego rodzaju ranking poszczególnych krajów. Kategorie te to rządzenie, ramy regulacyjne, pozwolenia, planowanie, zamówienia publiczne, aktywność, zdolności finansowe i rynki finansowe.
Z raportu InfraCompass 2020 – Set your infrastructure policies in the right direction wynika m.in., że wiele krajów, także tych o średnich i niskich dochodach, podejmuje szereg działań w tych wyżej wymienionych kategoriach, widząc w tym instrument tworzenia dobrej jakościowo infrastruktury. W ujęciu globalnym największy postęp odnotowano w zamówieniach publicznych, najmniejszy zaś w planowaniu inwestycji w infrastrukturę.
Według danych zawartych w publikacji, 95 proc. przeanalizowanych krajów dysponuje wyspecjalizowaną agencją ds. infrastruktury, a 88 proc. publikuje wytyczne w zakresie zamówień publicznych. Zarazem jednak 70 proc. państw ma systemy podatkowe, które nie działają zachęcająco do inwestowania w infrastrukturę, 38 proc. krajów nie publikuje planów inwestycji infrastrukturalnych, a 28 proc. nie publikuje listy potencjalnych projektów do inwestowania (pipeline).
Państwa Trójmorza, które zostały objęte analizą w raporcie InfraCompass 2020, zajmują w rankingu dość zróżnicowaną pozycję w zależności od kategorii. Nie jest to spójna grupa, kraje te nie są ani w czołówce inwestycji infrastrukturalnych, ani nie są na końcu listy. Przykładowo najwyższą lokatę (5) otrzymała Austria w zakresie rządzenia i Chorwacja w zakresie zamówień publicznych, najniższą zaś Rumunia w zakresie rynków finansowych (72).
Warto natomiast odnotować, że niektóre kraje z tej grupy zostały sklasyfikowane w pierwszej dziesiątce liderów w poszczególnych kategoriach, np. Austria i Słowenia na pozycji odpowiednio nr 5 i 7 w zakresie rządzenia, Republika Czeska na pozycji nr 6 w zakresie ram regulacyjnych, Słowacja na pozycji nr 6 w zakresie planowania, Chorwacja i Słowacja na pozycji odpowiednio 5 i 6 w zakresie zamówień publicznych, wreszcie Austria na pozycji nr 10 w zakresie zdolności finansowych.
Polska dobrze wypada, jeśli chodzi o stabilność finansową, solidność ram w zakresie upadłości oraz zamówienia publiczne w partnerstwach publiczno-prywatnych (PPP), ale – nie ma opublikowanego narodowego (ani regionalnego) planu rozwoju infrastruktury.
Polska dobrze wypada w omawianym zestawieniu, jeśli chodzi o stabilność finansową, solidność ram w zakresie upadłości oraz zamówienia publiczne w partnerstwach publiczno-prywatnych (PPP). Nasz kraj – zdaniem autorów raportu – nie ma zarazem opublikowanego narodowego (ani regionalnego) planu rozwoju infrastruktury, długi czas potrzebny jest na zarejestrowanie własności (przeciętnie 135 dni przy 25 dniach średnio w krajach o wysokich dochodach), niewielka jest też wartość zawartych transakcji PPP – 0,005 proc. PKB (druga najniższa lokata wśród krajów o wysokich dochodach), co może odzwierciedlać – jak w kilku innych państwach IT – przywiązanie do tradycyjnych metod realizacji projektów infrastrukturalnych.
W ocenie autorów opracowania, Polska powinna m.in. intensywniej wspierać tworzenie nowych firm poprzez redukcję początkowych kosztów, ograniczanie czasu potrzebnego na rozpoczęcie działalności oraz poprawę efektywności procesu rejestracji własności.
Raport InfraCompass 2020. Set your infrastructure policies in the right direction, podobnie jak większość tego typu opracowań, nie stanowi kompleksowej i w pełni obiektywnej oceny problemów poszczególnych krajów i wyzwań, przed którymi stoją, a pozycja państw w rankingu zależy w dużym stopniu od przyjętych założeń badawczych i zastosowanych kryteriów oraz wag przyznanych poszczególnym zmiennym. Dlatego do pozycji państw Trójmorza w zawartym w raporcie zestawieniu należy podchodzić ostrożnie. Pomimo tych ograniczeń raport opracowany przez GIH pozwala na sformułowanie kilku obserwacji i wniosków dotyczących nie tylko poszczególnych państw traktowanych z osobna, ale także Inicjatywy Trójmorza jako całości.
Polska powinna m.in. intensywniej wspierać tworzenie nowych firm poprzez redukcję początkowych kosztów, ograniczanie czasu potrzebnego na rozpoczęcie działalności oraz poprawę efektywności procesu rejestracji własności.
Niewątpliwie minusem raportu InfraCompass 2020. Set your infrastructure policies in the right direction jest to, że nie oceniono w nim wszystkich krajów należących do IT, a jedynie siedem państw z dwunastu. Analiza wewnętrznych uwarunkowań realizacji inwestycji infrastrukturalnych we wszystkich państwach IT pozwoliłaby jeszcze lepiej zidentyfikować wyzwania, przed którymi stoją oraz sformułować rekomendacje pod kątem przyszłej współpracy w ramach tej inicjatywy. Problem oceny przez InfraCompass tylko siedmiu z dwunastu państw mógłby częściowo zniwelować ranking Doing Business Banku Światowego, który analizuje wszystkie państwa IT.
Priorytety Inicjatywy Trójmorza a priorytety UE na lata 2019-2024
Jednakże nawet raport w tym kształcie pozwala zauważyć dość dużą heterogeniczność tej grupy państw, jeśli chodzi o wewnętrzne uwarunkowania realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Poszczególne kraje IT osiągają bardzo dobre lub zadowalające wyniki w określonych kategoriach, podczas gdy w innych mają sporo do nadrobienia do światowych liderów w danej dziedzinie.
Widać też, że w państwach IT mamy do czynienia z nieco różnymi modelami finansowania infrastruktury, będącymi zapewne odzwierciedleniem odmiennych doświadczeń i realiów politycznych, gospodarczych czy instytucjonalnych. W niektórych krajach (Austria, Czechy, Polska, Słowenia) widoczne jest przywiązanie do tradycyjnych metod realizacji projektów infrastrukturalnych, co przejawia się np. niewielką wartością inwestycji z udziałem sektora prywatnego i zawartych transakcji PPP w relacji do PKB. Odmienna pod tym względem jest np. sytuacja w Chorwacji.
Jednocześnie trudno jest na podstawie danych zawartych w raporcie dostrzec wyraźne różnice pomiędzy krajami dawnego bloku wschodniego, a krajami z tzw. „starej UE”. Austria – jedyny uczestnik IT nie należący do dawnych państw socjalistycznych – dysponuje większymi zasobami finansowymi, ale poza tym nie wyróżnia się znacząco na tle pozostałej grupy, a w niektórych kategoriach wypada gorzej od swoich wschodnich sąsiadów.
Trudno dostrzec wyraźne różnice pomiędzy krajami dawnego bloku wschodniego, a krajami z tzw. „starej UE”. Austria dysponuje większymi zasobami finansowymi, ale w niektórych kategoriach wypada gorzej od swoich wschodnich sąsiadów.
Zasygnalizowana powyżej heterogeniczność państw IT może stanowić pewien problem w świetle deklarowanej woli realizacji projektów transgranicznych łączących kilka krajów Inicjatywy. Może jednak zarazem stanowić asumpt do intensyfikacji transferu doświadczeń i dobrych praktyk w ramach IT i jego ewentualnej instytucjonalizacji w postaci np. platformy internetowej lub wirtualnego instytutu. Instytucja taka mogłaby też np. gromadzić doświadczenia i dobre praktyki z zakresu realizacji inwestycji infrastrukturalnych w skali globalnej, dostosowywać je do realiów i praktyki krajów należących do IT i formułować stosowne wnioski i rekomendacje.
W tym kontekście możliwe byłoby np. pogłębienie wymiany doświadczeń nt. opracowywania i realizacji krajowych planów rozwoju infrastruktury i celowości powołania agencji ds. infrastruktury lub PPP czy przedyskutowanie i przeanalizowanie wyzwań związanych z występującym w niektórych krajach długim czasem potrzebnym na zarejestrowanie własności, ewaluacją inwestycji infrastrukturalnych czy ich finansowaniem za pośrednictwem rynków finansowych. Warto w tym miejscu podkreślić, że podczas szczytu w 2020 r. przywódcy Inicjatywy Trójmorza uznali potrzebę zacieśnienia współpracy międzyrządowej w celu zapewnienia odpowiedniego otoczenia prawnego i klimatu sprzyjającego inwestycjom biznesowym oraz zredukowania zbędnych przeszkód biurokratycznych.
Polityka pieniężna w krajach Trójmorza w reakcji na pandemię
Spodziewany napływ funduszy unijnych w ramach programów odbudowy gospodarek europejskich po pandemii COVID-19 stanowi okazję do stworzenia we wschodniej części Unii Europejskiej dobrej jakościowo infrastruktury gospodarczej i społecznej, w tym łączącej – poprzez realizację projektów transgranicznych – wszystkie kraje IT, przede wszystkim na kierunku Północ-Południe.
Czynnikiem sprzyjającym realizacji tego zamierzenia mogłaby być większa harmonizacja uregulowań prawnych i rozwiązań instytucjonalnych pomiędzy krajami IT poprzedzona zintensyfikowanym procesem wymiany doświadczeń i dobrych praktyk. Użytecznym przewodnikiem w tym zakresie mógłby być nie tylko raport InfraCompass, ale także np. opracowany w 2021 r. – również przez Global Infrastructure Hub – podręcznik dotyczacy realizacji infrastrukturalnych projektów transgranicznych: Connectivity Across Borders: Global practices for cross-border infrastructure projects, zawierający m.in. rekomendacje dotyczące uzgadniania międzyrządowych porozumień nt. rozwoju infrastruktury, dokonywania wspólnej oceny kosztów i korzyści z planowanych projektów oraz holistycznego podejścia do jakościowej oceny inwestycji infrastrukturalnych.
Realizacja dobrych jakościowo projektów infrastrukturalnych, zwłaszcza transgranicznych, ma na pewno kluczowe znaczenie dla państw Europy Środkowej, które w 2015 r. powołały do życia Inicjatywę Trójmorza (IT). Zasadniczym celem IT jest wspieranie spójnego wzrostu gospodarczego i poprawy połączeń (enhanced connectivity) w regionie poprzez współpracę w zakresie nowoczesnych powiązań infrastrukturalnych – energetycznych, transportowych i telekomunikacyjnych.
Autor jest doktorem nauk ekonomicznych, doradcą ekonomicznym w Departamencie Zagranicznym Narodowego Banku Polskiego. Na co dzień zajmuje się współpracą z Azjatyckim Bankiem Inwestycji Infrastrukturalnych i Bankiem Światowym. Poglądy wyrażone w niniejszym artykule nie przedstawiają stanowiska NBP.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
