Konkurencja na rynku sprzedaży detalicznej w Polsce w warunkach gospodarki cyfrowej
Wwarunkach kryzysu pandemicznego i geopolitycznego oraz niepewności związanej z przebiegiem indeksu cen na uwagę zasługuje zachowanie się dużych sklepów prowadzących sprzedaż detaliczną dyktujących ceny dla konsumentów.
Jak wygląda obecnie rynek sprzedaży detalicznej w Polsce? Dzisiaj rynek jest zdominowany przez największych graczy takich jak: Lidl i Biedronka. Na ich modele biznesowe niewątpliwe miała wpływ pandemia COVID-19, która dodatkowo przyspieszyła wykorzystywanie technologii cyfrowych. Należy zauważyć, że wpływ dużych graczy na kształtowanie się polityki cenowej zależy m.in. od poziomu konkurencji w danym segmencie rynku. Im bardziej struktura rynku odbiega od konkurencji monopolistycznej w kierunku oligopolu, tym większy jest ich wpływ na ceny.
Obecną rzeczywistość w handlu detalicznym kształtuje dynamiczny rozwój nowych technologii cyfrowych nazywanych terminem FinTech. Przełomem w rozwoju przedsiębiorstw FinTech było powstanie pierwszego inteligentnego telefonu (smatfonu) oraz jego upowszechnienie. Nowoczesne technologie zmieniły warunki sprzedaży detalicznej dla obu stron, zarówno sprzedającym jak i kupującym. Sklepom umożliwiły wykorzystanie nowych kanałów sprzedaży swoich produktów oraz minimalizację kosztów zatrudnienia związaną np. z wykorzystaniem automatycznych kas. Kupującym umożliwiły skrócenie czasu operacji, co powoduje, że nie tylko młode pokolenie chętnie korzysta z nowoczesnych rozwiązań technologicznych.
Płatności mobilne a zmiany w handlu detalicznym
Rozwój płatności mobilnych spowodował rewolucyjne zmiany w handlu detalicznym, tak jak na początku lat 90. XX w. globalna sieć internet spowodowała rozwój płatności elektronicznych. Nowa technologia FinTech zrewolucjonizowała funkcjonalność smartfonów, stron internetowych, portali społecznościowych oraz zmieniła nawyki konsumentów. Coraz więcej klientów dokonuje zakupów, wymienia waluty, opłaca rachunki, zleca przelewy krajowe oraz międzynarodowe, korzysta z bankowości internetowej, przekazuje darowizny, organizuje zbiórki pieniędzy, uczy się, komunikuje się za pomocą swojego smartfona. Korzystanie z urządzeń mobilnych generuje ogromną ilość informacji takich jak: geolokalizacja, czas i miejsce transakcji, typy używanych aplikacji, model urządzenia, wybrany operator komórkowy. Analiza tych pasywnych danych wygenerowanych bez świadomości konsumenta jest w stanie nakreślić jego nawyki, oczekiwania oraz potrzeby. Z takich informacji korzystają duże przedsiębiorstwa technologiczne Big Techy, które pochodzą z różnych części sektora usług cyfrowych (na przykład Amazon i Alibaba mają swoje korzenie w e-commerce), a obecnie oferują też usługi finansowe. Kolejną grupę tworzą banki typu „Challenger”, których celem jest bezpośrednie konkurowanie z tradycyjnymi bankami. Te banki nie mają oddziałów i prowadzą działalność wyłącznie online lub za pośrednictwem aplikacji np. Starling Bank, Monzo, Revolut, Metro Bank.
Aplikacje mobile zmieniły zachowania klientów na rynku bankowym oraz sposób płatności w handlu detalicznym. Obecnie, kontem bankowym można zarządzać za pomocą specjalnej aplikacji mobilnej stworzonej przez daną instytucję finansową. Coraz więcej posiadaczy kont bankowych decyduje się na założenie bankowości mobilnej w ramach już posiadanego bądź też dopiero otwieranego rachunku osobistego czy oszczędnościowo-rozliczeniowego. Bankowość mobilna to jedna z kilku dostępnych form przydatnych w obsłudze konta osobistego klienta banku, zarówno tradycyjnego jak i typu Challenger. Coraz większą popularnością cieszą się aplikacje umożliwiające natychmiastowe płatności online: Payu, Paypal, Blik. Możliwość dokonywania takich płatności jest katalizatorem sprzedaży produktów i usług w internecie. Popularność płatności BLIK głównie wynika z prostoty obsługi przez urządzenia mobilne. Kupując dany towar, nie trzeba logować się do bankowości internetowej, przepisywać haseł SMS lub danych karty płatniczej, ponieważ wszystko, co niezbędne, to telefon z aplikacją mobilną swojego banku. Ze względu na coraz większą popularność urządzeń mobilnych, takich jak telefony komórkowe czy tablety, również wiele banków w Polsce postanowiło dopasować się do aktualnych potrzeb większości klientów. Wiele instytucji finansowych stworzyło specjalne aplikacje bankowe, które umożliwiają klientom obsługę swoich rachunków bez konieczności osobistej wizyty w oddziale.
Technologie cyfrowe a sklepy wielkopowierzchniowe
Przedsiębiorstwa w sprzedaży detalicznej, zaczęły wprowadzać zintegrowane modele sprzedaży oparte na wielokanałowości, wdrażać nowe technologie zorientowane na konsumenta, wzrosła rola innowacji i automatyzacji w relacjach z klientem. Ale nastąpiła również niezwykle istotna dla sprzedawców zmiana zachowań samych konsumentów bardziej nakierowanych na wykorzystanie nowych technologii. W ramach tego można wymienić dwa główne kanały: elektroniczne formy płatności oraz kasy samoobsługowe. Pierwszy kanał dotyczy zmiany modeli biznesowych instytucji finansowych i usług finansowych prowadzonych przez banki oraz instytucje parabankowe, drugi dotyczy ewolucji modelu biznesowego samych supermarketów. Kasy samoobsługowe zaczęły najpierw być wykorzystywane przez największych graczy tzw. hipermarkety (np. Auchan wprowadził je w swoich sklepach dużo przed pandemią COVID-19). Obecnie, kasy samoobsługowe znajdują się we wszystkich hipermarketach i prawie wszystkich supermarketach. Wykorzystanie nowych technologii jest powiązane zatem z nowoczesnymi systemami płatności, które są przejawem zmian w sektorze finansowym. Wykorzystanie zaś kas samoobsługowych, z jednej strony oszczędza czas klientów, z drugiej umożliwia minimalizację kosztów sklepom poprzez redukcję zatrudnienia. To drugie zjawisko powoduje, że na rynku sprzedaży detalicznej rosną zyski i zwiększa się siła rynkowa najnowszych dostawców. Ponadto, wpływ w ostatnich latach rosnącej dynamicznie płacy minimalnej na koszty pracy może powodować dalszy wzrost liczby kas samoobsługowych, a tym samym też rozwijać wykorzystanie technologii cyfrowych, w tym zarówno w odniesieniu do systemów płatności, jak i w postaci dalszej automatyzacji sprzedaży.
Aktualnym problem jest zatem oszacowanie poziomu konkurencji na rynku sprzedaży detalicznej. W literaturze ekonomicznej opierającej się na teorii dorobku ekonomii przemysłowej i nowej ekonomii przemysłowej, przy ocenie konkurencji bierze się pod uwagę miary koncentracji m.in. indeks Herfindahla-Hirschmana (HHI), miary koncentracji CRk. Alternatywnym podejściem jest indeks Linda (por. Linda, 1976), który nie jest tak powszechnie wykorzystywany jak wskaźniki koncentracji, ale jest również przedstawiany jako akceptowalna miara do analizy koncentracji rynku (por. Pawłowska i Puchalska, 2019). Wyniki dotychczasowych badań nad strukturą rynku podkreślają nawet potrzebę jednoczesnego stosowania powyższych wskaźników w celu pełniejszej analizy rynku, ponieważ każdy z tych wskaźników ma swoje zalety i wady.
Indeks Linda (IL) pomaga wyjaśnić zmiany siły rynkowej w tzw. rdzeniu oligopolistycznym. Dlatego wykorzystanie tego indeksu do analizy konkurencji w branży „Sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach” w Polsce może prawidłowo odzwierciedlić panującą konkurencję na rynku detalicznym. W analizie uwzględniono wszystkie przedsiębiorstwa powyżej 9 zatrudnionych, były to zatem wszystkie duże sklepy detaliczne i sieci sklepów oferujące głównie towary żywnościowe oraz chemię gospodarczą, w tym. np. Biedronka, Lidl, Dino. Wyłączone z analizy pozostały małe sklepy detaliczne, np. osiedlowe, gdzie zatrudnienie nie przekraczało 9 osób, ale też duże wyspecjalizowane sklepy z towarami budowlanymi, RTV czy AGD.
Wyniki pomiaru indeksu Linda w branży „Sprzedaż detaliczna” wskazują na strukturę oligopolu. W tabeli przedstawiono wyniki badania poziomu konkurencji w branży „Sprzedaż detaliczna”, w tym wartości wskaźników HHI, CR7 oraz wartości indeksu Linda i jego podstawowe statystyki dla lat 2009–2022.
Pandemia spowodowała umocnienie się największych graczy na rynku sprzedaży detalicznej. Umacnia się struktura oligopolistyczna branży skupiającej m.in. największe sieci sklepów detalicznych na rynku o profilu spożywczym, w tym zarówno sieci hipermarketów jak i dyskonty. Z analizy poziomu konkurencji z wykorzystaniem indeksu Linda wynika, że w latach 2009–2022 arenę oligopolistyczną stanowiło od 6 do 8 największych graczy. W okresie pandemii w latach 2020–2022, liczba graczy zmniejszała się od 8 do 6. I tak, w 2020 r. arenę oligopolistyczną stanowiło 8 przedsiębiorstw, w 2021 r. – 7, a w 2022 r. – już 6 (por. wykres).
Ponadto z analizy minimum indeksu Linda (ILmin) wynika, że poziom konkurencji w tej branży wzrastał do 2019 r., o czym świadczy fakt, że było osiągnięte dla coraz większego parametru m, określającego liczbę przedsiębiorstw stanowiących najważniejszych graczy na rynku. W latach 2020–2022, zaczęli natomiast umacniać się najwięksi gracze, którzy przejmują część rynku. Dwóch graczy opuściło arenę oligopolistyczną i obecnie grupa 6 graczy dyktuje ceny w branży „Sprzedaż detaliczna”. Dodatkowo wskaźniki CR7 i HHI się zwiększały się. Wyraźny wzrost indeksów koncentracji (np. wskaźnik HHI zwiększył się dwukrotnie w ciągu ostatnich 10 lat) wskazuje na wzrost koncentracji przychodów w grupie największych przedsiębiorstw w populacji, a zatem potwierdza spadek konkurencji rynkowej i umocnienie pozycji największych graczy, którzy konkurują obecnie między sobą.
Analizując dane jednostkowe, należy przy tym zauważyć, że największym przedsiębiorstwem na rynku i głównym liderem branży od 2004 r. nieprzerwanie pozostaje Biedronka, drugą pozycję pod względem udziału w rynku od 2016 r. zajmuje Lidl, a siła rynkowa obu tych przedsiębiorstw w ostatnich siedmiu latach badania była największa i stale rosnąca. Ze względu na swój bardzo prężny rozwój i dużą liczbę placówek trzeba też wśród liderów wymienić sieć sklepów Dino (pod koniec III kw. 2023 r. było ich 2340 – por. DINO POLSKA S.A. – Sieć Dino liczy 2340 sklepów; 184 nowe sklepy otwarte od początku 2023 r. (grupadino.pl)), która konkuruje z pozostałymi dwiema firmami m.in. wybierając lokalizacje w mniejszych miejscowościach.
Przyszłość handlu detalicznego w erze cyfrowej
Na początku pandemii można było przypuszczać, że wzrost znaczenia e-handlu i małych lokalnych sklepów w okresie lockdown’u może mieć wyłącznie przejściowy charakter. Obecnie się wydaje, że te oczekiwania istotnie się realizują. Po okresie wypierania handlu tradycyjnego przez internetowe kanały sprzedaży, niektórzy klienci ponownie wrócili do tradycyjnego modelu zakupowego, choć też z drugiej strony część starszych klientów przekonała się do e-handlu i włączyła go na stałe do swojego stylu życia. Tym samym walkę konkurencyjną wygrywają dzisiaj zwłaszcza te sklepy, które potrafią w elastyczny sposób pozyskać zainteresowanie klienta, wykorzystując przy tym omnichanneling, tj. zarówno stacjonarną sprzedaż, jak i internetowe kanały sprzedaży, w tym też media społecznościowe. Część małych sklepów, o mniejszych możliwościach i kapitale, jest w efekcie przejmowana przez dużych graczy, łatwiej dostosowujących się do wymagającego rynku.
Autorki wyrażają własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP
Małgorzata Pawłowska, Departament Analiz i Badań Ekonomicznych NBP
Katarzyna Puchalska, Departament Analiz i Badań Ekonomicznych NBP
Na polskim rynku w ostatnich latach nastąpiła prawdziwa rewolucja w sposobie realizacji płatności, polegająca na ogromnym wzroście liczby transakcji bezgotówkowych. Pomimo spadku udziału gotówki w transakcjach dokonywanych w Polsce jej wykorzystanie nadal pozostaje znaczące. Konieczne jest zapewnienie dostępu do zróżnicowanych metod sposobów płatności, aby konsument mógł wybrać najbardziej dogodną dla niego metodę – podkreśla Robert Klepacz, zastępca dyrektora Departamentu Systemu Płatniczego NBP.
Indie są jednym z liderów w płatnościach natychmiastowych – przesyłanych i rozliczanych w czasie rzeczywistym, w ciągu kilkunastu minut. Ich wdrażanie nabrało tempa w pandemii, a dużą rolę odgrywa w tym procesie indyjski bank centralny. Inkluzja finansowa hinduskiego społeczeństwa znacznie przyśpieszyła.
W ostatnich latach byliśmy świadkami rozwoju nowoczesnych metod płatności w naszym kraju, a zmiany te miały istotny wpływ na nasze codzienne życie. Jeszcze mniej więcej dekadę temu trudno było sobie wyobrazić szybkie poranne zakupy w osiedlowym sklepie bez zabrania ze sobą portfela albo przynajmniej karty płatniczej; w dodatku nie każdy punkt handlowo-usługowy akceptował wówczas płatności kartą na niewielkie kwoty. Obecnie do dokonania płatności wystarczy inteligentny zegarek, który chwilę wcześniej służył do pomiaru sportowych osiągnięć w czasie porannego joggingu.
ChatGPT zapoczątkował nowy etap automatyzacji. W nadchodzących latach generatywna sztuczna inteligencja może doprowadzić do głębokich zmian na rynku pracy oraz znacząco przyspieszyć wzrost gospodarczy.
Droga energia, slowbalizacja, brak rąk do pracy, nadmierna biurokracja, wieloletnie zaniedbania inwestycyjne oraz opóźnienia technologiczne spętały potencjał rozwojowy Niemiec. Gospodarka przechodzi przez polikryzys– spowodowany wieloma czynnikami – na który nie ma prostej odpowiedzi w postaci np. pakietu koniunkturalnego lub jednej, porządnej reformy. RFN potrzebuje w istocie polireformy – dziesiątków drobnych korekt, które jednak jako całość określą na nowo równowagę między rynkiem a państwem.
W ciągu ostatnich 200 lat bankowość centralna przeszła poważną ewolucję, zmieniały się jej zadania oraz reguły polityki pieniężnej. Tekst pokazuje z tej perspektywy dwa banki centralne: Bank Polski (1828–1866) oraz Bank Polski SA (1924–1939). Akcent położono na okoliczności ich powstania oraz intencje i oczekiwania projektodawców, które zdeterminowały statutowy zakres ich uprawnień. Pokazano trudne wybory odnośnie do priorytetów i gradacji celów, przed jakimi stawiała je rzeczywistość gospodarcza. Okoliczności te skłaniały do pytań o właściwe cele i zasady funkcjonowania banków centralnych, tworzyły przestrzeń dla ścierania się koncepcji swoistego bankowego wariabilizmu i statyzmu.
W niedawnych badaniach zasugerowano, że wynagrodzenia poniżej prawnie ustalonej płacy minimalnej są zaskakująco powszechnym zjawiskiem. W niniejszym artykule omówiono tzw. „kradzież płac” w Stanach Zjednoczonych oraz jej wpływ na wzrost wynagrodzeń, który mógłby być udziałem pracowników.
W kwietniu przypada 100. rocznica utworzenia Banku Polskiego SA oraz wprowadzenia złotego do obiegu. Z tej okazji 11 kwietnia odbyła się konferencja „Narodowy Bank Polski – nowy horyzont” poświęcona głównie teraźniejszości i przyszłości.
„Najwyższym dobrem naszym jest nasza państwowość, którą musimy postawić na wysokim poziomie i zabezpieczyć jej całkowitą niezależność. Dla dobra tej naszej państwowości musimy dawać wszystko, co tylko jest w naszej mocy. […] Podstawą zdrowego rozwoju życia gospodarczego oraz siły finansowej państwa jest zdrowa i silna waluta. W celu jej stworzenia i zachowania musi całe społeczeństwo ponosić znaczne ofiary” – o tych słowach, skreślonych przez Władysława Grabskiego, powinien pamiętać każdy polityk, któremu dobro Polski leży na sercu. Wszyscy muszą o tym pamiętać, bo w tych kilku zdaniach zarysowany został cel i zobowiązanie, do realizacji których powinniśmy dążyć jako ludzie wolni i ceniący swoją wolność.
Najnowsze wydanie „Obserwatora Finansowego” ukazuje nam wizje przyszłości bliskiej i dalekiej. W tym numerze, najlepsi eksperci postarają się odpowiedzieć na kilka kluczowych pytań, dotyczących sztucznej inteligencji i tego jak generatywna AI wpłynie na bankowość, edukację oraz inne dziedziny naszego życia.
Nieefektywność nadzoru prowadzi do występowania nieprawidłowości i nadużyć na rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce – taką sensacyjną tezę stawiają autorzy monografii „Nieprawidłowości i nadużycia na rynku funduszy inwestycyjnych”.
Budowa Centralnego Portu Komunikacyjnego wzmocniłaby znacznie pozycję Polski w europejskiej gospodarce – stwierdził w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym" dr Andreas Wittmer, dyrektor zarządzający Centrum Badań Lotniczych na Uniwersytecie w St. Gallen.
Sztuczna inteligencja powoli zmienia sposób działania banków i instytucji finansowych. Pomaga im zredukować ciężar biurokracji, ale także podejmować szybsze decyzje oraz utrzymywać efektywny kontakt z klientami. A będzie jeszcze lepiej. W perspektywie czeka kilkunastoprocentowy wzrost EBITDA.
Dywersyfikacja metod płatności, rozumiana jako poszerzanie dostępnej ich gamy, zwiększa wybór płatników i odbiorców płatności, stymuluje konkurencję na rynku i innowacyjność dostawców usług płatniczych, redukuje ryzyko, ponieważ uniezależnia rynek płatności od jednego, potencjalnie dominującego systemu płatności. Podobnie ma się sprawa z formami pieniądza, które się uzupełniają a jednocześnie konkurują i substytuują wzajemnie.
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Portal ekonomiczny NBP „Obserwator Finansowy” ponownie znalazł się w czołówce najbardziej opiniotwórczych mediów w kategorii „Media ekonomiczne i biznesowe”, wyprzedzając m.in. „Parkiet”. Wzrost cytowalności treści publikowanych na łamach serwisu wzrósł w kwietniu w odniesieniu do marca 2023 r. o 37 proc.
Sytuacja gospodarcza w Polsce na tle innych krajów przedstawia się korzystnie. Warto zauważyć, że w szybkim tempie nadrabiamy dystans dzielący Polskę od poziomu życia w wybranych państwach europejskich. W ciągu ostatnich czterech lat dynamika wzrostu PKB plasowała Polskę powyżej innych krajów europejskich, zarówno strefy euro, w tym Niemiec i Francji, jak i krajów Unii Europejskiej z własną walutą, np. Czech.
Większość polskich przedsiębiorców odczuła skutki wojny w Ukrainie, choć jej wpływ oceniają w zróżnicowany sposób – wynika z badania przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
