W prognozie Komisji Europejskiej z wiosny 2023 r. opisano, w jaki sposób spadające ceny surowców energetycznych powodują gwałtowny spadek rachunków za energię, niemniej inflacja bazowa rośnie. W rezultacie prognoza inflacji również została skorygowana w górę, a rynki zwiększyły oczekiwania co do przyszłych podwyżek stóp procentowych. Ekspansywne budżety zwiększyłyby presję inflacyjną i skomplikowały zadanie banków centralnych UE. Tymczasowe korzyści płynące z wysokiej inflacji nie powinny odwracać uwagi rządów, lecz powinny one wykorzystać okazję stwarzaną przez spadające ceny energii do wzmocnienia stabilności fiskalnej poprzez stopniową konsolidację fiskalną.
Gospodarka UE osiągnęła wyniki lepsze od oczekiwań, dzięki silnemu rynkowi pracy i spadającym cenom gazu
Gospodarka UE wyjątkowo dobrze poradziła sobie z wyzwaniami w ciągu ostatnich trzech lat. Trudne dostosowanie po pandemii, kryzys energetyczny, ponowne zakłócenia spowodowane wojną na Ukrainie i jednoczesne globalne zaostrzenie warunków monetarnych (Dieppe i Brignone 2022) zapowiadały zimową recesję w UE (Hoffman i in. 2022). Zamiast tego, mniejszy niż przewidywano spadek w ostatnim kwartale ubiegłego roku, a nawet niewielkie odbicie wzrostu w pierwszym kwartale tego roku, rozwiały widmo zimowej recesji. Kluczowymi czynnikami leżącymi u podstaw lepszych wyników niż oczekiwano są ciągły wzrost zatrudnienia i gwałtownie spadające ceny energii, kompensujące wpływ dalszego zaostrzania polityki pieniężnej. Prognoza Komisji Europejskiej z wiosny 2023 r. (Komisja Europejska 2023a) podnosi prognozy wzrostu dla gospodarki UE do 1,0 proc. w 2023 r. i 1,7 proc. w 2024 r. (z 0,8 proc. i 1,6 proc. odpowiednio w 2023 i 2024 r. w zimowej prognozie śródokresowej), praktycznie zamykając lukę produkcyjną do końca horyzontu prognozy.
Dzięki dywersyfikacji dostaw, inwestycjom mającym na celu wyeliminowanie wąskich gardeł w dostawach, zwiększeniu produkcji energii odnawialnej i znacznemu zmniejszeniu zużycia gazu, UE zdołała uniezależnić się od rosyjskich paliw kopalnych.
Dzięki dywersyfikacji dostaw, inwestycjom mającym na celu wyeliminowanie wąskich gardeł w dostawach, zwiększeniu produkcji energii odnawialnej i znacznemu zmniejszeniu zużycia gazu, UE zdołała uniezależnić się od rosyjskich paliw kopalnych. W miarę jak UE zbliża się do sezonu uzupełniania gazu można stwierdzić, że poziom magazynowania gazu jest zadowalający, a ryzyko niedoborów podczas następnej zimy znacznie się zmniejszyło. Gwałtowne pogorszenie warunków handlowych w 2021 i 2022 r., wraz ze wzrostem cen energii (importowanej), spowodowało przeniesienie siły nabywczej z UE na resztę świata. Wraz z szybkim spadkiem cen energii, oczekiwana poprawa warunków handlowych w horyzoncie prognozy doprowadzi do odwrócenia tego efektu, z korzyścią dla wszystkich krajowych sektorów – gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i rządów.
Simonas Krėpšta: Praca banków centralnych jeszcze niezakończona
Rekordowo silny rynek pracy był kluczowym elementem leżącym u podstaw odporności gospodarki UE. Stopa bezrobocia osiągnęła nowy rekordowo niski poziom 6,0 proc. w marcu 2023 r., a wskaźniki aktywności zawodowej i zatrudnienia są rekordowo wysokie. Oczekuje się, że w przyszłości rynek pracy UE tylko nieznacznie zareaguje na wolniejsze tempo ekspansji gospodarczej. Prognozuje się spowolnienie wzrostu zatrudnienia, lecz stopa bezrobocia ma pozostać nieco powyżej 6 proc. Oczekuje się bardziej trwałego wzrostu płac w związku z utrzymującym się niedoborem pracowników na rynku pracy, znacznym wzrostem płac minimalnych w kilku krajach oraz, bardziej ogólnie, roszczeniami pracowników do odzyskania siły nabywczej.
Presja inflacyjna okazała się bardziej trwała, kierując władze monetarne na ścieżkę dalszego zaostrzania polityki pieniężnej
Spadające ceny surowców energetycznych powodują gwałtowne obniżenie rachunków za energię, ale inflacja bazowa (tj. inflacja zasadnicza po wyłączeniu cen energii i żywności nieprzetworzonej) umacnia się ze względu na opóźnione przenoszenie wyższych kosztów energii i ogólnie cen nakładów, ale także utrzymujący się popyt krajowy. Niewielki spadek inflacji bazowej w kwietniu sugeruje, że zgodnie z prognozą mogła ona już osiągnąć szczyt. Oczekuje się jednak, że powrót do celu inflacyjnego EBC potrwa dłużej. Utrzymująca się bazowa presja cenowa skłoniła do podniesienia prognoz inflacji w strefie euro w ramach wiosennej prognozy do 5,8 proc. w 2023 r. i 2,8 proc. w 2024 r.
W odpowiedzi na utrzymującą się inflację bazową oczekuje się, że EBC i inne banki centralne UE będą bardziej zdecydowanie zaostrzać warunki monetarne. Na posiedzeniu w dniu 5 maja Rada Prezesów EBC podniosła stopy procentowe o 25 punktów bazowych, w porównaniu z 50 punktami bazowymi w poprzednich dwóch rundach podwyżek. W wiosennej prognozie oczekiwano, że krótkoterminowa stopa procentowa w strefie euro osiągnie swoją najwyższą wartość w wysokości 3,8 proc. w III kw. 2023 r., a następnie obniży się w 2024 r. Według oczekiwań rynkowych, koniec cyklu zaostrzania polityki pieniężnej wydaje się bliski, ale przyszłe stopy procentowe mogą zostać ponownie zrewidowane w górę, jeśli inflacja bazowa stanie się bardziej trwała.
Wskaźniki deficytu i zadłużenia wobec PKB wykazują tendencję spadkową, ale utrzymująca się wysoka inflacja zwiększyłaby ryzyko dla zdolności obsługi zadłużenia
Okres wysokiej inflacji może przyczynić się do poprawy salda sektora instytucji rządowych i samorządowych w krótkim okresie, ponieważ dochody podatkowe zazwyczaj reagują natychmiast, podczas gdy wydatki dostosowują się z opóźnieniem (EBC 2023, MFW 2023: Rozdział 2). Ogólny wpływ będzie jednak prawdopodobnie mniej korzystny, gdy inflacja jest napędzana niekorzystnym szokiem w zakresie terms of trade, takim jak szybki wzrost cen importowanej energii. Szoki tego rodzaju nie tylko odbijają się na potencjalnym wzroście, ale mogą również skłonić rządy do wprowadzenia środków wsparcia, aby częściowo zrekompensować gospodarstwom domowym i firmom wyższe koszty energii.
Wysoka inflacja i silny wzrost realnego PKB, w połączeniu z likwidacją środków nadzwyczajnych związanych z pandemią, mają dominować w perspektywie krótkoterminowej, prowadząc do zmniejszenia łącznego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w UE
Oba efekty rzeczywiście wpłynęły na salda sektora instytucji rządowych i samorządowych. Niemniej jednak wysoka inflacja i silny wzrost realnego PKB, w połączeniu z likwidacją środków nadzwyczajnych związanych z pandemią, mają dominować w perspektywie krótkoterminowej, prowadząc do zmniejszenia łącznego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w UE do 3,4 proc. PKB w 2022 r. Przewiduje się, że w 2023 r. i (zwłaszcza) w 2024 r. oczekiwane stopniowe wycofywanie środków wsparcia energetycznego będzie dalej napędzać redukcję deficytu, odpowiednio do 3,1 proc. i 2,4 proc. PKB. Wysoka inflacja (za pośrednictwem deflatora PKB) również przyczyniła się do ogólnego obniżenia relacji długu do PKB w UE w 2022 r. i przewiduje się, że nastąpi to ponownie w roku 2023 i 2024, pomimo środków wsparcia energetycznego i zwiększonych kosztów finansowania długu. Wskaźnik zadłużenia do PKB w UE spadł do około 85 proc. PKB w 2022 r., z rekordowego poziomu 92 proc. w 2020 r. Przewiduje się jego dalszy spadek do poziomu poniżej 83 proc. PKB w 2024 r. Oczekuje się, że spadek wskaźnika zadłużenia będzie szczególnie wyraźny w przypadku Państw Członkowskich o wysokim zadłużeniu i pierwotnej nadwyżce budżetowej (tj. Cypru, Grecji i Portugalii).
Z czasem jednak zaostrzenie polityki pieniężnej przełoży się na wyższe koszty obsługi długu publicznego, co będzie miało większy wpływ na Państwa Członkowskie o wyższych wskaźnikach zadłużenia. Duże wydatki, takie jak emerytury i inne transfery socjalne, a także płace w sferze publicznej również będą stopniowo dostosowywać się do wyższego poziomu cen. Zwiększy to ryzyko dla zdolności obsługi zadłużenia w UE i wymaga rozważnej polityki fiskalnej ze strony Państw Członkowskich, aby wysokie wskaźniki zadłużenia stale spadały w perspektywie średnioterminowej.
Przestrzeń fiskalna stworzona przez zaprzestanie wypłat środków rekompensujących wzrost cen energii powinna zostać wykorzystana do redukcji deficytów…
Jak określono w komunikacie Komisji w sprawie wytycznych fiskalnych na 2024 r., wraz ze spadkiem cen energii należy skupić się na stopniowym wycofywaniu środków wsparcia wprowadzonych w celu ochrony gospodarstw domowych i firm przed szokiem cen energii (Komisja Europejska 2023b). Taki szeroko zakrojony bodziec fiskalny dla zagregowanego popytu jest w obecnym momencie nieuzasadniony. Priorytetem musi być teraz wzmocnienie stabilności fiskalnej poprzez stopniową konsolidację fiskalną. Należy zatem z zadowoleniem przyjąć restrykcyjny kurs polityki fiskalnej w UE i strefie euro w 2023 r. i 2024 r., zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2023 r.
… i wspierać wysiłki władz monetarnych na rzecz zrealizowania ich misji w zakresie stabilności cen
W obecnym momencie polityka fiskalna w strefie euro musi być spójna z trwającą normalizacją polityki pieniężnej, mającą na celu terminowy powrót do celu inflacyjnego EBC na poziomie 2 proc. (Bianchi i Melosi 2019). Stanowi to dodatkowy argument przemawiający za koniecznością stopniowego wycofywania środków wsparcia energetycznego, począwszy od tych najmniej ukierunkowanych. Decydenci muszą skupić się na odbudowie buforów fiskalnych i przekierowaniu wydatków publicznych na inwestycje i reformy, które mają kluczowe znaczenie dla wspierania transformacji ekologicznej i cyfrowej, w tym poprzez zmniejszenie zależności od importowanych paliw kopalnych. Jeśli rozszerzenie środków wsparcia miałoby stać się konieczne ze względu na ponowną presję energetyczną, powinny one być znacznie lepiej ukierunkowane niż w przeszłości.
Ekspansywna polityka fiskalna w nadchodzących latach zwiększyłaby presję inflacyjną i jeszcze bardziej skomplikowała zadanie EBC. Mogłoby to doprowadzić do dodatkowego zaostrzenia polityki pieniężnej w przyszłości, z potencjalnie negatywnymi konsekwencjami dla sektora finansowego, który stara się dostosować do środowiska wyższych stóp procentowych po długim okresie, gdy były one niskie (BIS 2023). Mogłoby to również prowadzić do zwiększonego zróżnicowania kosztów pożyczek państwowych w strefie euro, wywierając w ten sposób dalszą presję na Państwa Członkowskie o wysokim zadłużeniu i stwarzając ryzyko dla zdolności obsługi zadłużenia.
Ogólnie rzecz biorąc, potrzebne są wiarygodne zobowiązania do zachowania stabilności fiskalnej i pomocy w zakotwiczeniu średnioterminowych oczekiwań inflacyjnych. Wnioski ustawodawcze dotyczące zreformowanych ram zarządzania gospodarczego przedstawione przez Komisję 26 kwietnia 2023 r. powinny pomóc Państwom Członkowskim zwiększyć zdolność obsługi długu publicznego oraz wspierać zrównoważony i trwały wzrost gospodarczy obejmujący szeroki przekrój społeczny, a dokonujący się poprzez reformy i inwestycje.
Maarten Verwey – Director General, DG Economic and Financial Affairs at European Commission
Allen Monks – Economist at European Commission
Kristian Orsini – Deputy Head, Economic situation, forecasts, business and consumer surveys unit, DG ECFIN at European Commission
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
