Getty Images
Rosyjska inwazja doprowadziła nie tylko do kryzysu humanitarnego, lecz również mocno uderzyła w ukraińską gospodarkę, powodując gwałtowny spadek PKB i dramatyczny wzrost bezrobocia (Kappner i in. 2022, Kyiv Independent 2022, Narodowy Bank Ukrainy 2022, Ministerstwo Gospodarki Ukrainy 2023). Szacuje się, że odbudowa uszkodzonej i zniszczonej infrastruktury fizycznej kosztować będzie od 130 proc. do 330 proc. PKB Ukrainy sprzed pandemii COVID-19 (Becker i in. 2022). Zniwelowanie negatywnych konsekwencji wojny dla ukraińskiego kapitału ludzkiego może potrwać jeszcze dłużej i okazać się trudniejsze. W związku z tym niniejszy artykuł ma na celu wyliczenie strat w ukraińskim kapitale ludzkim i określenie wynikłych niekorzystnych długoterminowych skutków dla produktywności i produkcji, wynikających z: i) gorszych wyników kształcenia (mierzonych wynikami testów uczniów), głównie z powodu zakłóceń w nauce i nauczaniu, zamknięcia szkół, zniszczenia budynków szkolnych, przesiedlania uczniów oraz przerw w dostawach energii elektrycznej i usług internetowych, oraz ii) utraty umiejętności i zmniejszonej zdolności do pracy ludności w wieku produkcyjnym. Wyniki sugerują, że ogólna wydajność produkcyjna, biorąc pod uwagę zmniejszony kapitał ludzki, spadnie o około 7 proc. w okresie do 2035 r., zaś negatywne skutki będą zanikać, choć powoli, w kolejnych dziesięcioleciach.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/odbudowa-ukrainy-bedzie-pelna-wyzwan/
Edukacja w aspekcie ilościowym i jakościowym, umiejętności dorosłych i produktywność
U podstaw ilościowego określenia strat w kapitale ludzkim leży miara zasobów kapitału ludzkiego opracowana przez Égert i in. (2022), obejmująca wyniki testów uczniów – składające się na edukację w aspekcie jakościowym – oraz przeciętny okres nauczania (w latach), reprezentujący edukację w aspekcie ilościowym. Miara zasobów kapitału ludzkiego opiera się na założeniu, że wyniki badania umiejętności dorosłych (PIAAC) mogą posłużyć do obliczenia ważonej miary kapitału ludzkiego w ramach kohorty. Jednak PIAAC obejmuje ograniczoną liczbę krajów i w danym czasie prowadzi tylko jedną obserwację w danym kraju. Aby zwiększyć zasięg krajowy i czasowy i ekstrapolować wyniki testów dla dorosłych dla krajów, lat i kohort, w których brakuje danych PIAAC, wykorzystano regresję panelową wyników testów dla dorosłych na średnie lata nauki i wyniki testów PISA uzyskane przez uczniów w wieku 15 lat. Następnie zasób kapitału ludzkiego jest obliczany jako średnia ważona szacowanych wyników badania umiejętności dorosłych na poziomie kohorty. Ta miara kapitału ludzkiego wykorzystywana jest w dalszej kolejności w regresjach ogólnej wydajności produkcyjnej, która między innymi wiąże kapitał ludzki z produktywnością.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/pandemia-poglebila-luke-edukacyjna-na-swiecie/
Wpływ wojen na wyniki w nauce i umiejętności dorosłych
Ocena strat w kapitale ludzkim Ukrainy wymaga informacji na temat wpływu wojny na wyniki w nauce i umiejętności dorosłych. Obecnie nie mamy wielu danych na ten temat w odniesieniu do Ukrainy, jednak te nieliczne pozycje zawierają szacunki dotyczące wpływu wojny na tworzenie kapitału ludzkiego w innych kontekstach, wskazując, że konflikty zbrojne mają wysoce negatywny wpływ na wyniki w nauce uczniów, co można przełożyć na wyniki testów. Powszechnie uważa się, że powyższy wpływ jest wynikiem pogorszenia infrastruktury szkolnej, zdominowania budżetu wydatkami na wojsko kosztem finansowania edukacji, mniejszych wydatków gospodarstw domowych na edukację w następstwie spadku dochodów i zamożności oraz psychologicznego wpływu konfliktu na dzieci (Bruck i in. 2019, Ortiz-Correa 2014, Jurges i in., 2022). Szacuje się przykładowo, że konflikt izraelsko-palestyński spowodował spadek wyników testów uczniów nawet o jedno odchylenie standardowe w porównaniu z uczniami, na których wojna nie miała wpływu. Podobnie w Kolumbii badacze zauważyli negatywny wpływ konfliktu na wyniki testów uczniów o aż do 0,75 odchylenia standardowego w przypadku dzieci dotkniętych konfliktem. Wpływ ten jest wyraźniejszy w przypadku małych dzieci dotkniętych konfliktem w chwili narodzin niż w przypadku dzieci dotkniętych konfliktem w roku, w którym przeprowadzane były testy (Ortiz-Correa 2014, Rodriguez i Sanchez 2010).
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/w-wojnie-na-ukrainie-wszyscy-popelnili-bledy/
Dodatkowym kanałem, poprzez który konflikty zbrojne powodują erozję kapitału ludzkiego, jest utrata umiejętności pracowników podczas wojny. W porównaniu ze stratami w nauce erozja umiejętności dorosłych ma bardziej bezpośrednie przełożenie na zasoby kapitału ludzkiego. Niestety, istnieje niewiele empirycznych dowodów na to, jak wojny ograniczają umiejętności dorosłych. Jednak utrata umiejętności, jakiej pracownik może doświadczyć podczas długotrwałego okresu bezrobocia, może – zgodnie z utrwalonymi poglądami w literaturze teoretycznej – dostarczyć pewnych wskazówek dotyczących takiego wpływu (Johnson i van Doorn 1976, Pissarides 1992). Bezpośrednich dowodów dostarczają Edin i Gustavsson (2008), którzy wykazali empirycznie, że czas trwania okresów bezrobocia miał negatywny i proporcjonalny wpływ na wyniki umiejętności czytania i pisania wśród szwedzkich pracowników.
Pomijając ogólną erozję umiejętności, utrata umiejętności może stanowić rezultat czynników strukturalnych, ponieważ lepiej wykształceni ludzie, zwłaszcza kobiety (z dziećmi), częściej opuszczają kraj, czasem na dobre. Wpływ czynników strukturalnych będzie również miał miejsce, jeśli w konflikcie giną młodsze osoby, które są zarazem bardziej wykwalifikowane niż starsze pokolenia. Kolejną komplikacją jest to, że umiejętności wymagane w powojennej gospodarce mogą być inne (Gorodnichenko i in. 2022). Wreszcie, osoby uciekające przed konfliktem mogą powrócić do kraju z nowymi umiejętnościami, znajomością języków obcych i nowymi sieciami kontaktów, kompensując niektóre negatywne skutki.
Ocena wpływu wojny na wyniki nauczania i umiejętności dorosłych na Ukrainie
Wyniki symulacji sugerują, że ogólny wpływ makroekonomiczny jest znaczny, gdyż wojna od samego początku negatywnie oddziałuje na populację dorosłych, co odczuwalne jest również w dalszym okresie – spada bowiem liczebność uczniów, którzy stopniowo wchodziliby na rynek pracy w przyszłości. W przypadku Ukrainy szacuje się, że szczyt strat w kapitale ludzkim przypadnie w okresie między chwilą obecną a 2035 r. i wyniesie ok. 3,6 proc. (0,9 proc. z powodu gorszych wyników kształcenia i 2,7 proc. z powodu utraty umiejętności pracowników). Efekt ten będzie utrzymywał się przez około 35 lat i zmniejszy się, aż ostatnia dotknięta nim kohorta zakończy aktywność zawodową w wieku 65 lat w 2085 r. (wykres, panel A). Wpływ wojny na produktywność jest oceniany na podstawie regresji łączącej kapitał ludzki z TFP (łączna produktywność czynników produkcji), po uwzględnieniu innych czynników. W związku z tym szacuje się, że straty w kapitale ludzkim obniżą poziom produktywności o 6,7 proc. w szczytowym momencie w 2035 r. (wykres, panel B).
Szacunkowy długoterminowy wpływ wojny na Ukrainie na produktywność w kontekście kapitału ludzkiego będzie najpewniej zbliżony do dolnej granicy szacunków z czterech głównych powodów (przy czym ich dokładna kwantyfikacja wymagałaby przeprowadzenia licznych spekulacji).
Po pierwsze, kalibracja niższych wyników testów uczniów opiera się na konfliktach zbrojnych o charakterze głównie lokalnym, przez co może nie uwzględniać do końca głębszych następstw regularnej wojny toczonej na Ukrainie, wynikających ze zniszczenia istotnej części fizycznej infrastruktury edukacyjnej, spadku liczby wykwalifikowanych i dobrze wyszkolonych nauczycieli oraz spadku umiejętności uczenia się wśród uczniów w szerszym znaczeniu. Prawdą jest jednak, że możliwe jest złagodzenie niektórych z tych skutków poprzez powrót do nauki online.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/jak-skonczy-sie-ta-wojna/
Po drugie, nasze szacunki dotyczące strat w nauce koncentrują się na uczniach szkół podstawowych i średnich i nie uwzględniają bezpośrednich strat w szkolnictwie wyższym.
Po trzecie, wojna wywiera również duży wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne całej populacji, pozostawiając blizny na lata. Trauma wojenna może mieć długotrwałe konsekwencje dla zdrowia psychicznego i fizycznego dzieci (Bürgin i in. 2022 oraz Kadir i in. 2019). Bardzo trudno jednak określić te skutki pod względem ilościowym, ponieważ będą one różnić się między ludźmi i będą zależeć od intensywności i czasu trwania konfliktu.
Wreszcie, wojna może trwać dłużej niż dwa lata, które przyjęliśmy w naszym modelu, co jeszcze bardziej zwiększy negatywny wpływ na edukację. Jednakże efekty te może złagodzić to, że wiele dzieci w wieku szkolnym opuściło Ukrainę, a europejskie i pozaeuropejskie kraje, które je przyjęły, zapewniają ukraińskim dzieciom dostęp do edukacji publicznej, w tym nauczanie języka kraju przyjmującego.
Nota o autorach: Poglądy wyrażone w tej kolumnie są poglądami autorów i niekoniecznie reprezentują poglądy OECD.
Balazs Egert – Senior Economist at Organisation for Economic Co-Operation and Development (OECD)
Christine de La Maisonneuve – Economist
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
