(©Envato)
W przeciwieństwie do chińskiej branży superkomputerów, która inteligentnie zareagowała na amerykańskie embargo z 2015 r., przestawiając się na komponenty produkowane w kraju, branża 5G nie poradziła sobie w obliczu podobnych sankcji nałożonych w maju 2019 r.
Polityka przemysłowa, wyśmiewana niegdyś przez ekonomistów głównego nurtu, w ciągu minionych 15 lat wracała stopniowo do łask, a tendencja ta nasiliła się jeszcze po globalnym kryzysie finansowym z 2008 r. (Rodrik 2010, Vogel 2021). W ciągu minionego pięciolecia, naznaczonego nieprzerwaną wojną handlową między Stanami Zjednoczonymi a Chinami oraz rywalizacją wielkich mocarstw na polu wysokich technologii (Zhang 2018, Zhang i Chang 2021, Eichengreen 2023), coraz więcej krajów w coraz większym stopniu stosowało politykę przemysłową w dążeniu do poprawy konkurencyjności na arenie międzynarodowej.
Co istotne, za pomocą stanowczej polityki przemysłowej chiński rząd zagorzale promuje obie strategiczne branże wysokiej technologii: 5G i superkomputery. Tym bardziej zastanawia fakt, że branża superkomputerów inteligentnie przystosowała się do amerykańskiego embarga, przestawiając się na komponenty produkowane w kraju, które zastąpiły części sprowadzane z USA, podczas gdy branża 5G nie poradziła sobie w obliczu podobnych sankcji z maja 2019 r. Dlaczego, w przeciwieństwie do branży superkomputerów, nie zdołała ona wyprodukować komponentów z „początkowego odcinka” łańcucha dostaw?
Centralizacja zarządzania w Chinach wywiera przemożny wpływ na działalność gospodarczą, biznesową i społeczną tego kraju (Lardy 2019, Lee i O’Brien 2021). Wcześniejsze badania wykazały sprawczy wpływ polityki przemysłowej na rozwój krajowego przemysłu w Chinach (Lin 2017, Wang et al. 2022). Na podstawie dotychczasowych badań, w niedawno opublikowanej pracy (Zhang 2023) zajmuję się dalej tym problemem, koncentrując się na polityce przemysłowej rządu centralnego Chin w zakresie 5G i superkomputerów. Podejmuję przy tym próbę wskazania czynników determinujących tę politykę. Trzeba koniecznie zaznaczyć, że nie przypisuję rozbieżnych ścieżek rozwoju obu branż wyłącznie polityce przemysłowej. Niemniej bez krytycznej analizy tej polityki w odniesieniu do 5G i superkomputerów nie uzyskamy kompleksowego zrozumienia różnego rozwoju obydwu branż. Co więcej, dogłębna analiza polityki przemysłowej Chin w zakresie 5G i superkomputerów może wnieść istotny wkład do akademickiego i strategicznego dyskursu na temat skuteczności polityki przemysłowej, w szczególności jej praktycznej realizacji (Rodrik 2010, Kalouptsidi i in. 2019).
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/podzial-geopolityczny-a-kwestia-handlu/
Zanim przedstawię wnioski, chciałbym podkreślić, że branża 5G, tak jak branża superkomputerów obejmuje elementy początkowego (ang. upstream), środkowego (ang. midstream) i końcowego odcinka (ang. downstream) łańcucha dostaw. W kontekście Chin „odcinek początkowy” odnosi się do badań i rozwoju oraz produkcji podstawowych komponentów, takich jak mikroprocesory czy oprogramowanie dla 5G i superkomputerów. „Odcinek środkowy” dotyczy budowy infrastruktury, takiej jak sieci 5G, stacje bazowe i centra superkomputerowe. „Odcinek końcowy” oznacza zaś aplikacje i usługi powiązane. Warto zauważyć, że początkowy odcinek” ma decydujące znaczenie dla możliwości budowy infrastruktury 5G i działania superkomputerów.
Różnice w polityce przemysłowej w zakresie 5G i superkomputerów
Stosując przetwarzanie języka naturalnego – jedną z technik uczenia maszynowego – w połączeniu z jakościową analizą treści zawartych w skrupulatnie gromadzonych oficjalnych dokumentach i źródłach pośrednich, stwierdziłem istnienie zdecydowanych różnic w polityce przemysłowej. Główne wnioski są następujące:
Po pierwsze, Chiny rozpoczęły wdrażanie polityki przemysłowej dla 5G w 2015 roku. Przed majem 2019 r. polityka ta była istotnie niezrównoważona. W zasobie (tzw. korpusie) słów z dwunastu oficjalnych dokumentów dotyczących 5G z okresu od 2015 r. do maja 2019 r., słowa odnoszące się do środkowego i końcowego odcinka łańcucha dostaw – takie jak zastosowania komercyjne, sieć czy industrializacja – przeważały nad słowami odnoszącymi się do początkowego odcinka. Świadczy to o tym, że rząd przywiązywał znacznie mniejszą wagę do działań na początkowym odcinku niż na środkowym i końcowym. W dokumentach tych sporadycznie jedynie pojawiały się odniesienia do mikroprocesorów i komponentów 5G, sygnalizując, że początkowemu odcinkowi poświęcono niewiele uwagi. Dokładny ich przegląd pokazuje, że tylko cztery dokumenty (33,3 proc.) odnoszą się do rozwoju początkowego odcinka podczas gdy siedem (58,3 proc.) i aż dwanaście (100 proc.) nawiązuje odpowiednio do rozwoju środkowego i końcowego odcinka. Niepokoi też fakt, że nieliczne odniesienia do rozwoju mikroprocesorów dla technologii 5G pozbawione były konkretów, co stanowi lukę w strategicznych priorytetach. W związku z tym przedsiębiorstwom działającym na początkowym odcinku łańcucha dostaw brakowało zarówno motywacji, jak i dostatecznych zasobów. Koncentrowały się one zatem na produkcji pracochłonnej albo polegały na zakupie podstawowych elementów za granicą.
Po drugie, w ostrym przeciwieństwie do branży 5G, polityka przemysłowa dla branży superkomputerów była dobrze przemyślana, a rząd kładł nacisk na przyspieszoną modernizację całego łańcucha produkcji. W dokumentach programowych najpowszechniej używane słowa to prawa własności intelektualnej, badania, technologia, niezależność, infrastruktura i uprzemysłowienie. Dokumenty te podkreślały rozwój kluczowych komponentów, innowacji programistycznych i obwodów scalonych. Program 863 – centralny program polityki przemysłowej obejmujący lata 1986 do 2016 – odegrał kluczową rolę w dążeniu do niezależności technologicznej w branży superkomputerów. Zapoczątkował on system odpowiedzialności eksperckiej, dzięki któremu doradztwo i prace projektowe w zakresie polityki przemysłowej są spójne z nadrzędną polityką rządu centralnego. Dzięki temu spółki państwowe finansowane z budżetu zastąpiły spółki prywatne, stając się dominującymi podmiotami w badaniach i rozwoju oraz wdrożeniach superkomputerów. Taki układ zapobiegał problemom podobnym do tych, które hamowały rozwój 5G. Celem spółek państwowych nie było bowiem szybkie osiągnięcie zysków finansowych; działały one w narodowym interesie Chin, koncentrując się na postępie technicznym w dłuższej perspektywie.
Po trzecie, począwszy od 2021 r. można było zaobserwować pewną zmianę kierunku w polityce przemysłowej w zakresie 5G, polegającą na określeniu typów mikroprocesorów 5G, co do których Chiny miały ambicje lokalnej produkcji. Pewne dokumenty programowe wprost nakładały wymóg kompleksowych badań i rozwoju, obejmujących nie tylko mikroprocesory, ale i inne komponenty z początkowego odcinka łańcucha produkcji. Ta zmiana przyniosła natychmiastowe efekty: więcej chińskich firm zmieniło swój profil i zaczęło działać na początkowym odcinku łańcucha produkcji; rozwijały one własne komponenty ze wsparciem funduszy kapitału wysokiego ryzyka. Jednak kompleksowa analiza ujawnia, że w prowadzonej polityce mniej uwagi poświęca się początkowemu odcinkowi łańcucha produkcji,(28,6 proc.) niż odcinkowi środkowemu (64,3 proc.) i końcowemu (92,9 proc.).
Motywy stosowania odmiennych polityk
Opierając się na różnych podejściach ekonomii politycznej, wskazuję, że atrakcyjność szybkiego wzrostu krajowego PKB stymulowanego inwestycjami w infrastrukturę 5G i zastosowania na końcowym odcinku – w zestawieniu z „zasobożernymi” i bardzo ryzykownymi badaniami na początkowym odcinku – w dużej mierze wpłynęła na wybór strategii. Sprzyjający klimat międzynarodowy ułatwił Chinom import niezbędnych komponentów 5G. W związku z tym chińska polityka dotycząca technologii 5G w okresie od 2015 r. do maja 2019 r. charakteryzowała się mimowolnym marginalizowaniem wysiłków kierowanych na etap poprzedzający produkcję. Począwszy od 2021 r. strategie polityczne stawały się bardziej zrównoważone, ale poważne wyzwania wewnętrznych przemian gospodarczych (Zhang 2011, Pettis 2021) w powiązaniu z zewnętrznymi szokami podażowymi (Freeman i Baldwin 2022) sprawiły, że inwestycje infrastrukturalne i zastosowania komercyjne stały się jedynymi dostępnymi ścieżkami wzrostu gospodarczego.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/jak-zbudowano-potege-gospodarcza-korei-poludniowej/
Natomiast punkt wyjścia i ścieżkę strategii dla branży superkomputerów wyznaczał splot międzynarodowych antagonizmów i dynamiki krajowej, w połączeniu z aprobatą Deng Xiaopinga. Na arenie międzynarodowej utrzymujące się po zimnej wojnie z lat 80. animozje skłaniały najwyższych przywódców i strategicznych naukowców Chin do aktywnego angażowania się w rozwój rodzimych technologii zaawansowanych, w tym superkomputerów. W sercu tego krajowego splotu okoliczności znajdował się Deng Xiaoping, najwyższy przywódca Chin tamtej epoki. Poprowadził on pewną ręką zakrojony na 30 lat Program 863, którego znamiona widać do dziś w polityce Chin w zakresie superkomputerów.
Wnioski
Wielu badaczy uznaje prawdziwość tezy, że polityka przemysłowa może skutecznie wspierać rozwój wybranych branż. Tymczasem moja analiza pokazuje, że polityka przemysłowa Chin w odniesieniu do superkomputerów, zwłaszcza pomiędzy rokiem 2015 a majem 2019 r. kierowała firmy i inwestorów na niewłaściwe tory, utrudniała optymalną alokację zasobów i zniekształcała rozwój branży. To z kolei oznacza, że nieprzebrane krajowe zasoby gospodarcze i interwencja państwa nie muszą się przekładać na postęp przemysłowy i przewagę technologiczną.
Ważną lekcją jest konieczność formułowania mądrej polityki przemysłowej. W przypadku strategicznych branż wysokich technologii o krytycznym znaczeniu dla wzrostu gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego, polityka przemysłowa nie powinna pomijać żadnego odcinka łańcucha dostaw. Podstawowe komponenty i technologie należy wytwarzać we własnym zakresie. Co więcej, z uwagi na charakter tych strategicznych sektorów konieczne jest wnikliwe i staranne zarządzanie ze strony rządu, którego nie może zastąpić prosta zależność od dynamiki rynku. Strategiczne połączenie narodowych zasobów, wykorzystanie własnych laboratoriów i finansowanych ze środków publicznych instytucji akademickich do pionierskich przedsięwzięć badawczo-rozwojowych, ustanowienie ścisłego nadzoru i struktur odpowiedzialności w połączeniu ze wspieraniem synergicznych sojuszy z przedsiębiorstwami będącymi ekspertami w dziedzinie technologii może przynieść dobre rezultaty.
Na koniec, w miarę postępującej ewolucji polityk przemysłowych, kwestionowane są dogmaty założycielskie liberalnego międzynarodowego porządku gospodarczego (Roland 2021). Strategie przemysłowe oparte na wytwarzaniu półproduktów lokalnie czy ograniczeniach eksportu wysokiej technologii uniemożliwiają obcym państwom dostęp do rynków krajowych, hamują swobodne szerzenie wiedzy i rodzą geogospodarczą rywalizację.
Yuhan Zhang – Political economist University Of California, Berkeley
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
Omawiamy najnowsze dowody przetasowań w globalnym łańcuchu dostaw, wykorzystując badania na poziomie przedsiębiorstw przeprowadzone przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Zamiast pozyskiwać więcej komponentów w kraju lub z krajów zaprzyjaźnionych, firmy zaczęły pozyskiwać więcej materiałów od dostawców z różnych krajów, a także gromadzić je.
